Οι πέντε εκθέσεις που ξεχώρισαν το 2022

Τέλος του χρόνου και οι απολογισμοί βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη… Έτσι, σκεφτήκαμε να επαναλάβουμε μια ιδέα που ακύρωσε μετά την πρώτη της εφαρμογή η πανδημία: να ζητήσουμε από δημοσιογράφους που καλύπτουν τον χώρο των εικαστικών σε καθημερινή βάση να επιλέξουν, με βάση τα δικά τους, υποκειμενικά κριτήρια, τις πέντε σημαντικότερες από τις εκθέσεις που είδαν, συγκροτώντας έναν μικρό, αλλά πλουραλιστικό, απολογισμό της χρονιάς που πέρασε. Η ανταπόκριση, αυτή τη φορά, δεν ήταν η αναμενόμενη, λόγω φόρτου εργασίας, κάτι που, μάλλον, αντανακλά τις αλλαγές επί τα χείρω που επέφερε η συνθήκη της πανδημίας στις συνθήκες εργασίας των περισσότερων από εμάς. Εξ όνυχος τον λέοντα… Παρόλα αυτά, οι απαντήσεις που συγκεντρώσαμε είναι ενδεικτικές μιας πλούσιας, εικαστικά, χρονιάς.

Μαριλένα Αστραπέλλου, γράφει στο «Βήμα» και το «BHmagazino»

Η «Brice Marden και ελληνική αρχαιότητα» σε επιμέλεια Δημήτρη Αντωνίτση και του αμερικανού καλλιτέχνη, ο οποίος διάλεξε ο ίδιος τα αντικείμενα από τις συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης που αντιπαραβλήθηκαν με τα έργα του, με αποτέλεσμα να τεκμαίρεται ένας αβίαστος και ανεπιτήδευτος «Θεϊκός διάλογος» μεταξύ τους.

Η έκθεση «John Craxton. Μια ελληνική ψυχή» σε επιμέλεια Ίαν Κόλινς στο Μουσείο Μπενάκη, γιατί με έφερε σε επαφή με το εύρος του έργου του ζωγράφου αλλά και την αντισυμβατική ζωή του.

Η έκθεση της Μυρτώς Ξανθοπούλου «ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ (δεν έχω στυλό)» στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη», σε επιμέλεια Χριστόφορου Μαρίνου, η οποία σχεδιάστηκε ειδικά για τους χώρους του μουσείου. Τα εύθραυστα γλυπτά από τα πιο ευτελή υλικά και το βίντεο όπου η πιο τετριμμένη καθημερινότητα στο κέντρο της πόλης γίνεται ποίηση συνομιλούσε με τον πιο άμεσο τρόπο με τις εμπειρίες ζωής του παρελθόντος που απηχεί αυτό το «λαϊκό» σπίτι στην Πλάκα.

Το έργο «Love is the message, the message is death» του Arthur Jafa,στην Πέτρινη Αποθήκη ΟΛΠ στον Πειραιά, μια πρωτοβουλία του Greece in the USA και της Σωζήτας Γκουντούνα, δεν μπορεί βέβαια να θεωρηθεί έκθεση, όμως η εμπειρία θέασής του άγγιζε ακόμα και την έκσταση, χάρη και στη μουσική που συνοδεύει αυτή τη συρραφή βίντεο από κομβικά γεγονότα της μαύρης Ιστορίας στην Αμερική, το «Ultralight Beam», την α λα Kanye West εκδοχή του γκόσπελ που ηλεκτρίζει ακόμα περισσότερο τις ήδη φορτισμένες εικόνες.

Η τριχοτομημένη έκθεση του φωτογράφου Γιώργου Τουρκοβασίλη «Spent/ The night, Sleep/ Strange switch», που παρουσιάστηκε από κοινού στους χώρους τέχνης Akwa Ibom, Radio Athènes και Μελάς Μαρτίνος, για τον πλουραλισμό στην επιμέλεια και παρουσίαση του έργου του από τους Μάγια Τούντα, Έλενα Παπαδοπούλου και Ανδρέα Μελά αντίστοιχα.

Νατάσσα Δομνάκη, γράφει στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων

Ξεκινώντας από το τέλος μιας δύσκολης χρονιάς και πηγαίνοντας προς τα πίσω, ιδού οι εκθέσεις του 2022 που ξεχώρισα:

«Εγκλεισμοί», στο Δρομοκαΐτειο. Σε δύο καθηλωτικές, εγκαταλειμμένες πτέρυγές του αναδείχθηκε η σύγχρονη τέχνη, με τους κανόνες και τα όριά της, απέναντι στην πραγματικότητα της ψυχικής πάθησης και όχι μόνο. Η έκθεση συνοδεύτηκε από ημερίδες με δεκάδες παρεμβάσεις γύρω από το θέμα των εγκλεισμών.

«Η αδρή ουσία των πραγμάτων» με τον φακό της Έλλης Παπαδημητρίου, στην Πινακοθήκη Γκίκα. Μικρό δείγμα από το σπουδαίο, σχεδόν άγνωστο έργο της μαχητικής και ασυμβίβαστης Σμυρνιάς, Έλλης Παπαδημητρίου. Εθνολογική ματιά στην Ελλάδα του 1928-1950, κοινωνική ευαισθησία στο προσφυγικό ζήτημα, στους καταυλισμούς των εκπατρισμένων στην Ελλάδα, στους ανθρώπους του μόχθου.

«Αμαζόνιος – We are sailing with a corpse in the cargo» του Δημήτρη Τσουμπλέκα, πρεμιέρα του προγράμματος ΕΜΣΤ Extra Muros. Συγκίνηση στο εργαστήριο του Νίκου Κεσσανλή και της Χρύσας Ρωμανού στο Μαρούσι, με εικαστικές παρεμβάσεις του καλλιτέχνη ανιψιού τους και «προσκύνημα» σ’ έναν κρυμμένο Αμαζόνιο με τροπικό σκηνικό από εξωτικά φυτά που είχε φυτέψει το καλλιτεχνικό ζεύγος στα σύνορα του κτήματός τους με το ρέμα Πολυδρόσου.

«Αδειάζοντας το σπίτι των γονιών μου» της Κατερίνας Καλούδη, στο Μπενάκη της Πειραιώς. Xαμηλόφωνα, σχεδόν ψιθυριστά, η ιδιωτική κατάδυση στο πατρογονικό σπίτι και στην προσωπική ιστορία της απώλειας και των αποκαλύψεων, όπως συμβαίνει σ’ αυτές τις περιπτώσεις, κρυμμένων μυστικών των γονιών, έγινε δημόσια με σεβασμό και εικαστική ευαισθησία από τη δημιουργό.

Η γιγαντιαία μητέρα-αράχνη της Λουίζ Μπουρζουά μαγνήτισε όταν προσγειώθηκε στην Εσπλανάδα του ΚΠΙΣΝ σε συνεργασία με το ΝΕΟΝ. Γλυπτό ύψους δέκα μέτρων από μπρούντζο και χάλυβα, με οχτώ πόδια και είκοσι μαρμάρινα αυγά στην κοιλιά-κλωβό, περικλείει βεβαιότητες και αντιφάσεις της μητρότητας: αγάπη, ενοχή, μνήμη, φόβο, προστασία.

Σπύρος Κακουριώτης, γράφει στο monopoli.gr και στο oanagnostis.gr

Η επιλογή περιορισμένου αριθμού εκθέσεων, μοιραία, εμπλέκεται με τις εξελίξεις στον χώρο των θεσμικών ιδρυμάτων, που τη χρόνιά που μας πέρασε ήταν πλούσιες.

Έτσι, δύσκολα θα μπορούσα να προσπεράσω την έκθεση «Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967): Η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του» στην Εθνική Πινακοθήκη, πρώτη ολοκληρωμένη αναδρομική και σημείο μετάβασης, αφού υπήρξε το κύκνειο άσμα της Μαρίνας Λαμπράκη, που κλήθηκε να διαχειριστεί η διάδοχός της Συραγώ Τσιάρα.

Η κληρονομιά (και τι κληρονομιά!) ενός ανθρώπου που σφράγισε τη σύγχρονη ελληνική τέχνη, της Μαρίας Δημητριάδη, και της «Μέδουσα Αίθουσα Τέχνης (1979-2017)», παρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη, πριν πάρει το δρόμο προς την Εθνική Πινακοθήκη, όπου και δωρήθηκε.

Η απόκτηση ενός μεγάλου συνόλου γλυπτών και σχεδίων του Γιαννούλη Χαλεπά από το Ίδρυμα Ωνάση στάθηκε η ευκαιρία και για την έκθεση «Δούναι και λαβείν» στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ, στη Θεσσαλονίκη, με έργα από την ύστερη δημιουργική περίοδο του γλύπτη, η οποία θα παρουσιαστεί τη νέα χρονιά και στην Αθήνα.

Σε σημαντικό σημείο αναφοράς στον πολιτιστικό χάρτη έχει αναδειχθεί η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, που φιλοξενεί, μέχρι και το τέλος Ιανουαρίου, την έκθεση «John Craxton. Μια ελληνική ψυχή», διεθνή παραγωγή που εδώ παρουσιάζεται εμπλουτισμένη με έργα και αντικείμενα από το σπίτι του καλλιτέχνη στα Χανιά.

Τέλος, από τις επετειακές εκθέσεις για την εκατονταετηρίδα της Μικρασιατικής Καταστροφής, θα ξεχωρίσω «Το έπος της Ανατολής στη φαντασία των Ελλήνων» στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη (έως 20 Φεβρουαρίου 2023), γιατί επέλεξε να παρουσιάσει όχι μονάχα την επίδρασή της στα μάτια των νεοελλήνων λογοτεχνών αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν την ελληνική εισβολή και τη νίκη του Κεμάλ οθωμανοί και τούρκοι συγγραφείς, άνδρες και γυναίκες.

Αλεξάνδρα Κοροξενίδη, γράφει στο ελ culture και στο slpress

Το 2022 ήταν μια εικαστικά «πληθωρική» χρονιά, με εκθέσεις μιας μεγάλης γκάμας. Από όσες είδα, επιλέγω κάποιες από τις μεγάλες, «μουσειακές» ή θεσμικές εκθέσεις, προκειμένου να υπάρξει μια λίγο πολύ κοινή βάση κριτηρίων.

Η έκθεση για τα 100 χρόνια από το 1922, «Μικρά Ασία: Λάμψη, Καταστροφή, Ξεριζωμός, Δημιουργία» στο Μουσείο Μπενάκη, με συνδιοργανωτή το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, ήταν εντυπωσιακή όχι μόνο για το εύρος του εγχειρήματος αλλά και για τον τρόπο παρουσίασης ενός πολύ μεγάλου αριθμού εκθεμάτων με τρόπο συνεκτικό, μεστό και ρέοντα, που κρατούσε αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή, ενώ επιπλέον προκαλούσε την συγκίνηση.

Στην Εθνική Πινακοθήκη η αναδρομική έκθεση «Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967). Η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του» έδωσε την εικόνα της διαδρομής του μεγάλου ζωγράφου και έστρεψε την προσοχή στις απαρχές του μοντερνισμού στην Ελλάδα.

Η επίσης αναδρομική έκθεση «Γιαννούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν» στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ, στη Θεσσαλονίκη, ήταν εξαιρετικά σχεδιασμένη ως μία κυκλική πορεία που κρατούσε τον θεατή εντός. Η έκθεση κατάφερε επίσης να αναδείξει τον τρόπο δουλειάς του καλλιτέχνη, προσφέροντας έτσι μια ουσιαστική προσέγγιση στο έργο του, πέρα από τον γνωστό και πολύ προβεβλημένο μύθο γύρω από τη ζωή του.

Η έκθεση «Βrice Marden και ελληνική αρχαιότητα», στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, ξεχώρισε για την ευσύνοπτη διαδρομή σε σχεδόν όλο το εύρος της δουλειάς του αμερικανού καλλιτέχνη, αλλά για τη σύνδεση του έργου του με τα αντικείμενα του αρχαίου κυκλαδικού πολιτισμού μέσα από την έννοια του θραύσματος και τη λιτή φόρμα.

Η αναδρομικής χροιάς έκθεση «Ο κήπος» στον εκθεσιακό χώρο «Νίκος Κεσσανλής» της ΑΣΚΤ, σχεδιασμένη με την αρχιτεκτονική ματιά του πρώην αντιπρύτανη, φωτογράφου – εικαστικού – αρχιτέκτονα Μανώλη Μπαμπούση, περιλάμβανε κυρίως πρόσφατα έργα του και ήταν ένας ενδιαφέρων συνδυασμός λόγου, φωτογραφίας, σχεδίων και εγκαταστάσεων, που έδιναν ένα στίγμα του τι μπορεί να είναι τέχνη με πολιτική αιχμή.

Αντώνης Κυριαζάνος, γράφει στο «Madame Figaro» και την εφημερίδα «Κεφάλαιο»

Για τη χρονιά που πέρασε και την εικαστική της δράση, η ματιά μου, υποκειμενική και αυθόρμητη, εστίασε στον «Μικρόκοσμο» του Ντάνιελ Κοέν, στην ArtZone42, πρώτη ατομική ενός ζωγράφου που επιμένει στην παραστατική αποτύπωση του (μικρο)κόσμου (του), αποτυπώνοντας στον καμβά την συγκίνηση του ορατού αλλά και της ίδιας της ζωγραφικής.

Σχετικά με τον Τάσο Μαντζαβίνο, ομολογώ ότι δεν κουράζομαι ποτέ από το εμμονικό του όραμα να χαίρεται τη ζωή διά του πένθους ή και αντιστρόφως. Ο «Βυζαντινός κόσμος» του, στο Βυζαντινό Μουσείο, μου αποκάλυψε τις απαρχές αυτής της εμμονής και τα προσωπικά του σύμβολα.

Η γνωριμία με το μικρό σε αριθμό αλλά εντυπωσιακό σε εκτόπισμα έργο του Νίκου Ποδιά στην Citronne του Πόρου (μαζί με τον Αλέκο Κυραρίνη στο «Who will fight the Dragon?») με έφερε σε επαφή με έναν ευαίσθητο καλλιτέχνη και περιμένω με ενδιαφέρον την επόμενη κίνησή.

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη θαύμασα το γραφιστικό έργο του εικαστικού Άγγελου Σπαχή (1903-1960) το «χέρι» πίσω από τα λογότυπα του Παπαστράτου και του Κεράνη, αλλά και το έμβλημα του Ολυμπιακού – και τα μεν και τα δε, περασμένα πια στο ασυνείδητό μου.

Και τέλος ο «Αμαζόνιος» του Δημήτρη Τσουμπλέκα στο παλιό εργαστήριο του Νίκου Κεσσανλή και της Χρύσας Ρωμανού, στο Πολύδροσο, ήταν μια ευχάριστη έκπληξη, προς κάθε κατεύθυνση.

Νεκταρία Μαραγιάννη, γράφει στο Liberal.gr

O χρόνος, η απώλεια, ο οίκος, τα άνθη ως ανατομία της ανθρώπινης ψυχής είναι ορισμένες από τις θεματικές εκθέσεων που μαγνήτισαν τον εσωτερικό μας αμφιβληστροειδή τη χρονιά που εκπνέει.

«Για το καθετί υπάρχει ορισμένος καιρός» τιτλοφορείτο η έκθεση του Δημήτρη Αληθεινού (Roma Gallery), με τον «καιρό» να παραπέμπει στον χρόνο και την αποσπασματική πραγματικότητα, με χειραψίες-χειρονομίες σε κάποια έργα του να προοιωνίζονται τη συνέχεια της ζωής.

Στο πλοίο του χρόνου και οι «Τέσσερις Εποχές» (Kalfayan Galleries) της Άννα Μαρίας Τσακάλη· το σύνολο του φυτικού κόσμου των έργων της αναδεικνύεται σε σύμβολα υπαρξιακού προβληματισμού.

Στο ίδιο πλοίο και «Ο χρόνος της μνήμης στον εικαστικό λόγο του» Σωτήρη Σόρογκα (Μουσείο Γουλανδρή, Παγκράτι) με σαπιοκάϊκα και άλλα έργα για την επικείμενη απώλεια να υπενθυμίζουν ότι ο χρόνος είναι αμείλικτος και «γλύπτης των ανθρώπων παράφορος» (Οδ. Ελύτης).

Την απώλεια των αγαπημένων της προσώπων φωτογράφισε η Κατερίνα Καλούδη (Μουσείο Μπενάκη) «Αδειάζοντας το σπίτι των γονιών» της, διατηρώντας τη μνήμη και το συναίσθημα που βιώθηκε όσο οι τεθνεώντες ήταν εν ζωή.

«Εν οίκω» οι καταστάσεις αποδοχής και μη, θετικά και αρνητικά προσκείμενες που αποτύπωσε ο Βασίλης Πέρρος (γκαλερί Σκουφά), εγείροντας ερωτήματα για τη σχέση με τον εαυτό μας εντός των τεσσάρων τoίχων.

Παρή Σπίνου, γράφει στην «Εφημερίδα των Συντακτών»

Αν το 2021 ήταν η χρονιά που επαναλειτούργησε η Εθνική Πινακοθήκη, το 2022 είχαμε το «ΕΜΣΤ ανοιχτό»: η επανεκκίνηση και η πλήρης λειτουργία του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης έγινε με την Κατερίνα Γρέγου στο τιμόνι και μπαράζ εκθέσεων, που συγκέντρωσαν 50.000 επισκέπτες μέσα σε ένα εξάμηνο (Ιούνιος – Νοέμβριος) και με τη διεθνή ομαδική «Statecraft: Διαμορφώνοντας το κράτος» να ξεχωρίζει.

Ακόμα πιο εντυπωσιακή η έκθεση «Dream On», η αποχαιρετιστήρια της Συλλογής Δασκαλόπουλου, στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο της οδού Λένορμαν, με 18 εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας, μεγάλων καλλιτεχνών (Χιρστ, Μεσαζέ, Μποκ, Χίρσχορν, ΜακΚάρθι, Tσάντγουικ κ.ά.). Έπειτα από τη δωρεά του συλλέκτη, τα έργα έχουν πάρει το δρόμο τους για τα μουσεία ΕΜΣΤ, Tate, Guggenheim και MCA Chicago.

Κι επειδή πιστεύω στην ενέργεια που δίνει (και παίρνει) η τέχνη στον δημόσιο χώρο, στέκομαι σε ακόμα τρεις ιδιαίτερες περιπτώσεις: Στα παράξενα γοητευτικά «πλάσματα» της έκθεσης ψηφιακής τέχνης «Plásmata: Bodies, Dreams, and Data» της Στέγης, στο Πεδίον του Άρεως.

Στο «Inner Sanctum», μια κατάδυση σε εγκαταλειμμένους χώρους του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής Δαφνί και στα άδυτα της ψυχής, μέσα από έργα 36 ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών.

Και στην πρωτότυπη περιπατητική έκθεση «Sheltered Gardens», του πολιτιστικού οργανισμού PCAI, στον Βοτανικό Κήπο Διομήδους, που καλλιέργησε τη συνομιλία της εικαστικής δημιουργίας με τη φύση.

Φαίη Τζανετουλάκου, γράφει στο CultureNow.gr

Μέσα στους ταραγμένους αυτούς καιρούς, η τέχνη δικαιολογεί την ύπαρξή της όταν εξυφαίνεται με τη συλλογική αγωνία και λειτουργεί αναχωματικά, αποτροπαϊκά, ποιητικά, ιαματικά.

Τη νέα χρονιά ξεκινά το «Ρεμπέτικο» του επιμελητή του ΟΠΑΝΔΑ Χριστόφορου Μαρίνου, όπου 50 έλληνες καλλιτέχνες, σε τρεις δημοτικούς χώρους, ανέπτυξαν τη σκέψη τους γύρω από το μουσικό ιδίωμα που ταυτίστηκε με μια έκκεντρη θεώρηση της ζωής, έξω από τις καθεστηκυίες νόρμες της αστικής τάξης.

Ο νέος χώρος με τον εύγλωττο τίτλο «Σωζόπολις», από τον ομώνυμο δρόμο της Αθήνας, μεταμορφώθηκε από το Μουσείο της Νεοελληνικής Αυτοχειρίας σε ένα ιεροφυλάκιο για έκπτωτες ψυχές. Εκεί θα στεγαστεί το πολυμεσικό σχεδίασμα, με πλειάδα δημιουργών να αποτίουν φόρο μνήμης στους αυτόχειρες του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, εμπνεόμενοι από τις επιθανάτιες επιστολές τους.

Η έκθεση «Dream On» αποτελεί το μεγάλο δώρο της Συλλογής Δασκαλόπουλου στην κοινότητα, με δωρεά 350 έργων σε τέσσερα διεθνή μουσεία. Δεκαοκτώ από τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις από σημαίνοντες εικαστικούς είχαμε την τύχη να απολαύσουμε στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο και νυν Βιβλιοθήκη της Βουλής.

Οι καρδιές σκίρτησαν στο αντίκρισμα των 400 τεφροδόχων από πευκοβελόνες στην έκθεση «TεFRα» της Μάρθας Δημητροπούλου στην αίθουσα τέχνης Ιλεάνα Τούντα, υπό την επιμέλεια του Δημήτρη Αντωνίτση. Η επανάληψη του γλυπτικού μοτίβου από τα απομεινάρια των πρόσφατων πυρκαγιών λειτουργεί συμβολικά ως νεκροταφείο των πεσόντων του πολέμου που έχει ανοίξει ο άνθρωπος με τη φύση του.

Η πρώτη, μετά από την έναρξη της πανδημίας, χρονιά χωρίς εγκλεισμούς, έκλεισε συμβολικά με τους «Εγκλεισμούς» του Δημήτρη Τρίκα, που επιμελήθηκε 48 έλληνες καλλιτέχνες μέσα στους φορτισμένους χώρους του Δρομοκαΐτειου ΨΝΑ, προσφέροντας στον θεατή μια ανεξίτηλη εμπειρία εμβύθισης στην απόγνωση, μα και ανάταση της εγκλωβισμένης ψυχής.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑΕικαστικοί περίπατοι στη γιορτινή Αθήνα και οι εκθέσεις που δεν πρέπει να χάσετε12.09.2018