Συν & Πλην: «Ο Μισάνθρωπος» στο Θησείον

«Μίσος τρομερό μου εμπνέει η ανθρωπότητα». Με αυτά τα λόγια, ο Αλσέστ – ίσως ο διασημότερος ήρωας του Μολιέρου – συνοψίζει την κοσμοθεωρία του για την ηθική πτώση του ανθρώπινου είδους μπροστά στην επικράτηση της αλλοτρίωσης, της κολακείας, του αμοραλισμού. Το Παρίσι του 17ου αιώνα βουλιάζει στην υποκρισία και τις ποταπές ίντριγκες, μια πραγματικότητα που προκαλεί ασφυξία στον Αλσέστ (και ασφαλώς στον ίδιο το δημιουργό του), την οποία δηλώνει με κάθε ευκαιρία. Κάθε συνάθροιση στους κόλπους της αστικής κοινωνίας είναι για εκείνον μια ευκαιρία διαμαρτυρίας όσο και ανάδειξης του απόλυτου ιδανικού που ο ίδιος υπηρετεί: Την ειλικρίνεια, την φιλαλήθεια, ως μια «σπάνια αρετή».
Η οργή και η εριστικότητα του προς όλους και όλα είναι παράφορη και εμμονική. Επιζητά μια, άνευ όρων, δικαιοσύνη, ευαγγελίζεται την ακεραιότητα, εξεγείρεται καθώς «όλοι με τους άτιμους σχέσεις κυρίων κρατάνε», κραδαίνει την ανιδιοτέλεια του – χωρίς καμιά από τις παραπάνω αρετές να τον διασώζει από το ναρκισσισμό και την εγωπάθεια του. Το μοναδικό κενό που αφήνει αυτή η τυφλή πόρωση στην ψυχή και στο μυαλό, οφείλεται στην ωραία Σελιμέν: Μια πλούσια χήρα που, παραδόξως, ασπάζεται τον τρόπο ζωής και τα ήθη τα οποία ο Αλσέστ αντιμάχεται με κάθε κύτταρο του.

Η σκιαγράφηση και σύγκρουση δύο διαφορετικών κόσμων χαρακτηρίζει τις αρχαίες τραγωδίες, μια συγγραφική αξία που ο Μολιέρος λαμβάνει υπόψιν σε διάφορες πτυχές της. Δεν είναι τυχαίο, που βαπτίζει και τον ήρωα του με το όνομα μιας τραγωδίας του Ευριπίδη, της «Άλκηστης» – που επίσης αναχωρεί από τον κόσμο, ανακόλουθη με τις ηθικές αξίες του. Ο «Μισάνθρωπος» του Μολιέρου, γραμμένος το 1666, ως μια πεντάπρακτη έμμετρη κωμωδία, συγκαταλέγεται οριακά στο είδος της εκλεπτυσμένης κωμικής ηθογραφίας, αποτυπώνοντας αδρά την διάχυτη φαυλότητα της μοναρχικής αυλής. Στην καρδιά της, όμως, κρύβει ένα βαθιά μελαγχολικό – σχεδόν, τραγικό ήρωα.
Το πρόσφατο ανέβασμα του έργου στο «Θησείον» αξιοποιεί την, κατά κοινή, ομολογία μετάφραση – διαμάντι της Χρύσας Προκοπάκη, η οποία πρωτοακούστηκε από σκηνής στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων το 1966 για την σκηνοθεσία του Λευτέρη Βογιατζή.

Ο Κώστας Κουτσολέλος στον επώνυμο ρόλο με την σκηνοθέτιδα της παράστασης Μαρία Μαγκανάρη.

Στο ύφος μιας ακραίας – αλλά εξόχως υπαινικτικής – σκηνικής λιτότητας με αναφορές στην δεκαετία των 80s (διάσημα χρόνια ως αφετηρία για την έκπτωση ηθών στον ελληνικό βίο), η παράσταση της Μαρία Μαγκανάρη αποτελεί έναν ύμνο στο θέατρο λόγου. Η σχολαστική διδασκαλία του έμμετρου απογειώνει τα νοήματα του κειμένου, καλλιεργεί θεατές διψασμένους ν’ ακούσουν το κείμενο και φυσικά τοποθετεί στο κέντρο της παράστασης τους ηθοποιούς της που φέρουν οργανικά τις λέξεις και τις αποδίδουν ως αίσθημα. Σίγουρα, μια από τις καλύτερες μεταφορές του δημοφιλούς «Μισανθρώπου» στις αθηναϊκές σκηνές.

Η Σύρμω Κεκέ ως Σελιμέν.

Αν δεν είχε προηγηθεί ο μνημειώδης «Θείος Βάνιας» της – όπου σε μια μικρή σκηνή, «φτωχού θέατρου», γεννιόνταν ένα αριστούργημα – θα έλεγε κανείς ότι στην περίπτωση του «Μισανθρώπου» το σχήμα της arte povera είναι μια συμπτωματική επιλογή. Όμως, όχι. Η Μαρία Μαγκανάρη μέσα στα λίγα, απολύτως αναγκαία, μέσα μοιάζει να αναγνωρίζει ως πυρηνική αξία, το έργο, το λόγο και τους ηθοποιούς της. Η σκηνοθεσία της και εδώ στρέφεται γύρω από τα έμψυχα υλικά της, με τέτοια προσήλωση, ώστε το κείμενο ζωντανεύει με απόλυτη διαύγεια και παρασύρει τους ερμηνευτές της με τη δύναμη και το ρυθμό του.
Από εκεί και πέρα, οι λοξές (αλλά ελεγχόμενες) ενθέσεις παραστάσεων από το πρόσφατο… ένδοξο παρελθόν μας στην ανοικονόμητη δεκαετία των ‘80s τσιγκλάνε μοντερνιστικά την λειτουργία της παράστασης και τονώνουν το ύφος της μολιερικής φάρσας. Όμως, αν αυτός ο «Μισάνθρωπος» αξίζει να διαδοθεί, είναι κυρίως ως μια σκηνοθεσία – μάθημα για την σχέση ηθοποιού και λόγου.

Μεγάλο μερίδιο στην ποιοτική στάθμη της παράστασης διεκδικούν οι ηθοποιοί της. Χωρίς αμφιβολία, είναι καλοκουρδισμένος και δοτικός ο οκταμελής θίασος· ωστόσο και εκ της συνθήκης κάποιοι εξέχουν περισσότερο. Η, πιθανώς, έμφυτη μελαγχολία του Κώστα Κουτσολέλου τον φέρνει πιο κοντά στην περίπτωση του Μισανθρώπου του· παρόλα αυτά (σ’ έναν ακόμα κλασικό ρόλο μετά το Βάνια) επαληθεύεται ως ηθοποιός μεγάλης πνοής που συγκινεί χωρίς ίχνος μελό παραστρατήματος. Η Μαρία Μαγκανάρη δίνει ρεσιτάλ στο ρόλο της χθόνιας Αρσινόης, σατιρίζοντας (αν όχι γελοιοποιώντας) στο πρόσωπο της κάθε φορέα συντηρητισμού. Και η βελούδινη στέκα με τα μαργαριταράκια στο κεφάλι της, μόνο ως δήλωση μπορεί να διαβαστεί – και ο νοών νοείτω. Η Σύρμω Κεκέ, επιτέλους εμφανίζεται σε ένα κόντρα – ρόλο, αυτόν της πέτρας του σκανδάλου της σαγηνευτικής Σελιμέν, την οποία υπερασπίζεται με φιλοσοφικό σθένος παρά την κούφια κοσμοθεωρία της. Ο Γιάννης Κλίνης μπολιάζει με περίσσια κωμικότητα το πορτρέτο του ονειροβάτη και επηρμένου Ορόντ – ξεκαρδιστικός στη σκηνή όπου παίζει πιάνο σαν άλλος Θάνος Μικρούτσικος. Στέρεος, όπως πάντα, και αιχμηρός ο Κώστας Κορωναίος. Πλάϊ τους ωραίοι, οι Βαγγέλης Αμπατζής, Πάολα Καλλιγά, Μαρία Γεωργιάδου.

Όσες φορές κι αν ανέβει ο «Μισάνθρωπος» βασισμένος στην πολύτιμη μετάφραση της Χρύσας Προκοπάκη, άλλες τόσες φορές θα μνημονεύεται και η αξία της. Ωστόσο, στο συγκεκριμένο ανέβασμα η υποδειγματική δουλειά γύρω από το λόγο, πραγματικά απογειώνει τη μεταφραστική εργασία.

Με άξονα τον χώρο του «Θησείου» που επιβάλλει μια ιδιότυπη σκηνογραφία από μόνος του, τα σκηνικά της Φιλάνθης Μπουγάτσου έρχονται ως υπαινιγμοί και υπομνήσεις μιας αστικότητας από τη μια (σαλόνι, πιάνο) και μιας κενόδοξης φιληδονίας από την άλλη (κρεβάτι πολλών… επιπέδων). Σκηνογραφία σε άριστη επικοινωνία με την σκηνοθετική σκέψη. Την ίδια ώρα, οι φωτισμοί της Μαρίας Γοζανίδου δημιουργούν πρόσθετους «σκηνικούς» χώρους. Τέλος, τα κοστούμια του Παύλου Θανόπουλου που ξεχειλίζουν από την αισθητική υπερβολή των 80s, σχολιάζουν θαυμάσια το ιδεολογικό κενό και ως αισθητικό πρόβλημα.

Τίποτε το αξιοσημείωτο.

Ο «Μισάνθρωπος» ως τέλειο επιχείρημα για ένα θέατρο σκηνοθετικής και ερμηνευτικής ουσίας.