ΚΥΡΙΑΚΗ
24
ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Ως περήφανο γέννημα θρέμμα του κρητικού τόπου, ο συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης πάντα θαύμαζε την ιστορία και τους θρύλους του νησιού του, αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας. Από νεαρή ακόμα ηλικία, ο κόσμος της λογοτεχνίας τον καλούσε και ο ίδιος σκάρωνε τα δικά του παραμύθια προς απάντηση.
Μεγαλώνοντας, ο κόσμος αυτός τελικά τον κέρδισε και τον κράτησε κοντά του. Ο συγγραφέας τότε βρήκε έναν τρόπο να συνδυάσει τη λογοτεχνία με μία ακόμα μεγάλη του αγάπη, την παράδοση, δημιουργώντας μυθιστορήματα και ιστορίες, όλα στραμμένα γύρω από αυτήν.
Το έργο του είναι πολυβραβευμένο και η συμβολή του στην ιστορική ανάδειξη του τόπου του μεγάλη. Φέτος, ο συγγραφέας επέλεξε να ξανά απευθυνθεί και σε ένα άλλο κοινό, αυτό όσων αγαπούν να διαβάζουν παραμύθια και να ταξιδεύουν με αυτά, δίνοντας τους ως εισιτήριο τα τρία νέα του παιδικά βιβλία, «Ο Μάγος με τα άδεια χέρια», «Οι Δώδεκα Μήνες και ο φαντασμένος βασιλιάς» και «Ο κρυμμένος τροχός του χρόνου».
Με αφορμή αυτή την επιλογή, ο συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης μάς μίλησε τόσο για τη νέα του λογοτεχνική αναμέτρηση όσο και για τη σημαντική αξία της πολιτιστικής μας ιστορίας, που δεν πρέπει να χαθεί.
«Ο διδακτισμός απωθεί το παιδί, όπως απωθεί και τους μεγάλους, η ειλικρίνεια και η αγάπη τα έλκουν. Η ειλικρίνεια και η αγάπη πάντα κερδίζουν.» – Νίκος Ψιλάκης
Ένιωσα την ανάγκη να μιλήσω σε δυο αγαπημένα παιδάκια. Και μαζί μ’ αυτά σε όλα τα παιδιά, μικρά και μεγάλα. Είναι γοητευτικό να μιλάς τη γλώσσα των παραμυθιών, να ανοίγεις φτερά στους απέραντους ορίζοντες της φαντασίας, να γίνεσαι μέτοχος ενός κόσμου που βρίσκεται ανάμεσα στο πραγματικό και το εξωπραγματικό. Είπα, λοιπόν, να ξαναγίνω παιδί και να δω με πιο αθώο βλέμμα τον κόσμο.
Πάντα μας ανανεώνει η επαφή με τις νεότερες γενιές, πάντα είναι αμοιβαία χρήσιμη αυτή η συνύπαρξη. Κι αν ήθελα να μιλήσω στα παιδιά, δεν το έκανα για να δασκαλέψω αλλά για να κουβεντιάσω μαζί τους, να ανασύρω το παιδί που κρύβεται μέσα στον καθένα μας, να περπατήσω στους ίδιους δρόμους, να αναστοχαστώ τα όνειρά μου τα παιδικά. Ο διδακτισμός απωθεί το παιδί, όπως απωθεί και τους μεγάλους, η ειλικρίνεια και η αγάπη τα έλκουν. Η ειλικρίνεια και η αγάπη πάντα κερδίζουν.
Ήταν εύκολη ή δύσκολη αυτή η συγγραφική «στροφή»; Τι έπρεπε να αλλάξει στον τρόπο που γράφετε τα τελευταία χρόνια;Καμιά συγγραφική στροφή δεν είναι εύκολη! Αλλά αυτό συμβαίνει όταν πράγματι υπάρχει στροφή! Στα 11 χρόνια μου γέμιζα ολόκληρα τετράδια με παραμύθια. Αργότερα έλεγα στην κόρη μου παραμύθια παραδοσιακά και αυτοσχέδια, το ίδιο συνεχίζω τώρα και στα εγγόνια μου. Η παρατήρησή σας, ωστόσο, είναι σωστή. Κάτι έπρεπε να αλλάξει, κάτι αλλάζει όταν μεταφέρεις τον προφορικό λόγο στο χαρτί. Συνήθως αφηγούμαστε με χειρονομίες, με μιμήσεις φωνών, είναι μια παράσταση η αφήγηση και αυτό το δίδαξαν οι παλιοί καλοί παραμυθάδες που αυτοσχεδίαζαν, πρόσθεταν διαλόγους, έβαζαν ένθετες περιπέτειες σε παλιές ιστορίες. Ο γραπτός λόγος πρέπει να συνοψίζει όσα δεν μπορούν να μεταφερθούν στις σελίδες ενός βιβλίου και να αφήνει στον ακροατή περιθώρια διαλόγου με το κείμενο. Και όλα αυτά χωρίς εκπτώσεις στην αισθητική της γλώσσας. Αποδίδω πολύ μεγάλη σημασία στη γλώσσα, κάθομαι με τις ώρες πάνω από μια λέξη, από μια πρόταση.
Τα τρία νέα παιδικά βιβλία του συγγραφέα Νίκου Ψιλάκη κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καρμανώρ.
Και τα τρία είναι προσαρμοσμένα στον βασικό στόχο, που είναι η προσέγγιση κάποιων αφηρημένων εννοιών και η προβολή των αξιών του πολιτισμού μας. Πώς να περιγράψεις τον χρόνο; Πώς να προσεγγίσεις έννοιες όπως η αγάπη και η ενσυναίσθηση; “Ο Μάγος με τα άδεια χέρια” καταφέρνει να φτάσει στη φάτνη χωρίς δώρο και αυτό δεν είναι παραποίηση της ιστορίας αλλά παιγνιώδης ανατροπή των πραγμάτων που εκτυλίσσονται σε ένα σύγχρονο σπίτι. Μήπως, όμως, το δώρο που δεν έχει υλική υπόσταση είναι πιο πολύτιμο από τα χρυσάφια και τα διαμάντια; Στο παραμύθι “Οι Δώδεκα Μήνες και ο φαντασμένος βασιλιάς” κάποιος αλαζόνας βασιλιάς επιχειρεί να ανατρέψει την τάξη του κόσμου, να κάνει δηλαδή αυτό που απεργάζεται ο σύγχρονος άνθρωπος καταστρέφοντας τον πλανήτη. Επομένως, δεν απουσιάζει η οικολογική διάσταση. Στο ίδιο βιβλίο ακολουθώ τα μονοπάτια της παράδοσης και παραθέτω μικρές ιστορίες που ερμηνεύουν θέματα σχετικά με τον χρόνο, με την προσφιλή μέθοδο του μύθου: Γιατί ο Φλεβάρης έχει λιγότερες μέρες από τους υπόλοιπους μήνες, γιατί ο Μάρτης φέρνει πάντα την άνοιξη, γιατί ο Αύγουστος είναι ο μήνας που τρέφει τους έντεκα, γιατί ο Νοέμβρης είναι ο άρχοντας των παραμυθιών. Πρόκειται για νέες μυθοπλασίες προσαρμοσμένες στα δεδομένα των παλαιών αιτιολογικών παραδόσεων. “Ο Τροχός του Χρόνου” είναι μια εισαγωγή στην έννοια του χρόνου με όρους που απαιτεί το παραμύθι για να είναι πράγματι παραμύθι.
Θέλω οι αναγνώστες μου να ταξιδεύουν πιο μακριά από μένα, να συνεχίζουν το ταξίδι. Λέω συχνά ότι ο αναγνώστης δεν είναι παθητικός δέκτης, εγώ τουλάχιστον τον θεωρώ συν-δημιουργό.
Ω, ναι! Πολύ απαιτητικοί, το έχω διαπιστώσει από τις παρατηρήσεις οικείων προσώπων. Κανένας μεγάλος δεν μπορεί να κάνει τόσο εύστοχες παρατηρήσεις σαν τις δικές τους. Πιστεύω ότι δεν πρέπει να υποτιμάς τα παιδιά, ούτε να τα βλέπεις από καθέδρας. Να παίζεις μαζί τους κι ας είναι παιχνίδια με λέξεις. Δεν θα έλεγα όμως ότι με φοβίζει. Με κάνει πιο προσεκτικό, με βοηθά εν τέλει να ανασύρω τις λέξεις από το δισάκι μου, να τις απλώνω στο φως πριν τις διαλέξω.
Τα τρία νέα παιδικά βιβλία του συγγραφέα Νίκου Ψιλάκη κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καρμανώρ.
Στην οικογένεια, όπως όλα τα βιβλία μου. Έχουμε μάθει να δουλεύουμε κάπως συλλογικά. Τούτη τη φορά και στα μικρότερα μέλη της, τον Κωνσταντίνο και τη Μαριλέτα.
Τί θα θέλατε να αποκομίσουν οι αναγνώστες των τριών νέων σας βιβλίων; Εσείς τι κερδίσατε από τη συγκεκριμένη συγγραφική διαδικασία;Κερδίζω φως, κερδίζω συναίσθημα, κερδίζω ταξίδια επιστροφής. Θα ήθελα οι αναγνώστες των βιβλίων να γίνουν συνταξιδιώτες στο όνειρο. Εκεί θα συναντήσουν την αθωότητα που εκπέμπει ένα παιδικό βλέμμα, εκεί θα συναντήσουν και τη δική μου προσπάθεια να κατανοήσω καλύτερα τον κόσμο. Επιτυχημένο βιβλίο είναι αυτό στο οποίο ο αναγνώστης διαλέγεται με το κείμενο και μέσα από αυτό διαλέγεται με τον συγγραφέα. Θέλω οι αναγνώστες μου να ταξιδεύουν πιο μακριά από μένα, να συνεχίζουν το ταξίδι. Λέω συχνά ότι ο αναγνώστης δεν είναι παθητικός δέκτης, εγώ τουλάχιστον τον θεωρώ συν-δημιουργό.
Το συζητήσαμε πολύ. Ναι, ήταν επιλογή μας. Ο Τάκης είναι εξαιρετικός αγιογράφος αλλά δεν ακολουθεί το αυστηρό πρότυπο της βυζαντινής αγιογραφίας. Εμπνέεται από τη βυζαντινή κοσμική ζωγραφική, όπως εμπνέεται γενικώς από την ελληνική τέχνη, τη διαχρονική ελληνική τέχνη. Η πινελιά του είναι μαζί παραδοσιακή και σύγχρονη, μια πρόταση που συνομιλεί με τον πολιτισμό μας τηρώντας τους βασικούς αισθητικούς όρους. Όπως βλέπετε, εμπνέεται από το εικαστικό παρελθόν μας και δημιουργεί κάτι πολύ πιο σύγχρονο και πιο άμεσο. Δεν θέλαμε μια μίμηση της παιδικής ζωγραφικής γιατί αυτό μπορούν να το κάνουν τα παιδιά καλύτερα από τον καθένα, ούτε φανταχτερά σκηνικά που χαμηλώνουν τον πήχη και δεν συμβάλλουν στην αισθητική καλλιέργεια.
“Η παράδοση είναι ένας κόσμος γερά δομημένος, στέρεος. Αν τον κατεδαφίσεις, κατεδαφίζεις κι ένα κομμάτι του αύριο”-Νίκος Ψιλάκης. Εικονογράφηση: Τάκης Μόσχος
Ας σκεφτούμε πόσες γενιές μεγάλωσαν με αυτή την παράδοση. Είναι ένας κόσμος γερά δομημένος, στέρεος. Αν τον κατεδαφίσεις, κατεδαφίζεις κι ένα κομμάτι του αύριο. Δεν θέλω να χάσουμε αυτόν τον μπούσουλα. Μπορεί να έχουν αλλάξει οι εποχές αλλά παράδοση δεν είναι η προσκόλληση σε ένα άκαμπτο σχήμα, είναι η εξέλιξη. Η παράδοση μπορεί να προσφέρει εμπνεύσεις για το σήμερα, το αύριο, το μεθαύριο. Αλλοίμονο αν στο όνομα μιας έωλης προοδευτικότητας χάσουμε την επαφή μας με τα πράγματα και υποτιμήσουμε την εμπειρία χιλιάδων ετών. Αυτή την εμπειρία μεταφέρει η παράδοση και, κυρίως, η αφήγηση.
Εμείς! Δεν δημιουργήσαμε τις συνθήκες που θα μπορούσαν να συγκρατήσουν το ορμητικό ποτάμι της παγκοσμιοποίησης ή, αν θέλετε, να κρατήσουν μόνο τα θετικά της. Αλίμονο αν χαθούν οι τοπικοί πολιτισμοί με το ιδιαίτερο άρωμα και τις διαφορετικές αποχρώσεις τους, αλίμονο κι αν χαθεί η επικοινωνία ανάμεσα στους τοπικούς πολιτισμούς, αυτό το διαρκές και διαχρονικό πάρε-δώσε που καθιστά ευκολότερη την αλληλογνωριμία και την αλληλοκατανόηση. Σε ένα από τα τελευταία ταξίδια μου προσπάθησα να γνωρίσω τον μυθικό κόσμο της μακρινής Ανατολής, της Ιαπωνίας. Κι εντυπωσιάστηκα. Ήταν σαν να περπατούσα σε έναν παράλληλο δρόμο και να κοίταζα τον ίδιο κόσμο, τον ίδιο ουρανό, σαν να έβλεπα να ξεδιπλώνονται μπροστά μου τα κοινά όνειρα των ανθρώπων.
Κατά τη διάρκεια της συγγραφικής σας πορείας έχετε φροντίσει με το έργο σας να ρίχνετε φως σε πολλούς άγνωστους στο ευρύτερο κοινό ιστορικούς θησαυρούς της πατρίδας σας, της Κρήτης. Τι θέση έχει στην καρδιά σας η Κρήτη και η ιστορία της;Είναι ο τόπος μου. Γεννήθηκα και μεγάλωσα σε ένα μικρό ημιορεινό χωριό με μύθους, θρύλους, μικρές και μεγάλες ιστορίες. Πώς να τις ξεχάσω; Ασχολήθηκα με το ιστορικό μυθιστόρημα επειδή συνδυάζει τις μεγάλες μου αγάπες. Τη λογοτεχνία, την ιστορία, συχνά και την ποίηση – αν και είναι μάλλον δύσκολο να ορίσεις με απόλυτη σαφήνεια τα λογοτεχνικά είδη. Οδηγός μου σε αυτό στάθηκε μια φράση του Αριστοτέλη: «Φιλοσοφώτερον και σπουδαιότερον ποίησις ιστορίας εστίν· η μεν γαρ ποίησις μάλλον τα καθόλου, η δ’ ιστορία τα καθ’ έκαστον λέγει».
Ξεχωρίζετε κάποια από τις ιστορίες που έχετε ακούσει και γράψει, φυσικά, για τον τόπο σας;Τις ερωτεύομαι όλες. Με πάθος. Έρωτας είναι η έρευνα. Πώς να ξεχωρίσω τις ιστορίες;
Υπάρχει κάποια ακόμα άγνωστη ιστορική πτυχή της πατρίδας σας στην οποία θα θέλατε να επιστήσετε μελλοντικά την προσοχή των αναγνωστών σας;Αυτές οι άγνωστες πτυχές είναι που με συναρπάζουν. Κι επειδή δανείζομαι κάτι από τα παιδιά στα οποία απευθύνθηκα με τα τελευταία βιβλία, νομίζω πως η πιο συναρπαστική ιστορία είναι αυτή που δεν έχω ανακαλύψει ακόμη!
Εικονογράφηση: Τάκης Μόσχος
Το έργο σας έχει αποσπάσει πλήθος διακρίσεων και βραβείων, ενώ στο άμεσο μέλλον πρόκειται να προστεθεί στις βραβεύσεις του ακόμα μία. Σας αγχώνει αυτή η επιτυχία όταν ετοιμάζεστε να δώσετε πνοή στις νέες λογοτεχνικές δημιουργίες σας;Η έμπνευση έρχεται απροσκάλεστη. Όταν ακούσεις να χτυπά την πόρτα σου πρέπει να τρέξεις ν’ ανοίξεις.
Με γεμίζει ευθύνες. Μεγάλη ευθύνη να μη διαψεύσεις εκείνους που πρόσεξαν το έργο σου και σε τίμησαν. Αλίμονο, όμως, αν παραδοθείς στο άγχος, τότε δεν θα πας πουθενά.
Έμπνευση από πού αντλείτε συνήθως; Ακολουθείτε κάποια συγκεκριμένα βήματα όταν ξεκινάτε να «πλέκετε» την ιστορία κάθε βιβλίου σας;Είναι μια περίπλοκη διαδικασία, μας ξεπερνά. Η έμπνευση έρχεται πάντα απροσκάλεστη και συχνά εκεί που δεν την περιμένεις, ακόμη και σε εκλάμψεις ανάμεσα σε ύπνο και ξύπνιο. Το ένιωσα και τελευταία. Πέρασε μια ολόκληρη νύχτα χωρίς να κλείσω μάτι. Η σύντροφός μου με ρώτησε το πρωί τι συνέβη και απάντησα: Νομίζω πως απόψε γεννήθηκε ένα καινούργιο βιβλίο. Είπα αυτό το «νομίζω» επειδή η κύηση είναι δύσκολη υπόθεση. Θα δούμε…
Ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά σας σχέδια; Σκέφτεστε να συνεχίσετε το ταξίδι σας στον κόσμο των παιδικών παραμυθιών;Δεν ξέρω! Όπως σας είπα και πριν η έμπνευση έρχεται απροσκάλεστη. Όταν ακούσεις να χτυπά την πόρτα σου πρέπει να τρέξεις ν’ ανοίξεις.
Και κλείνοντας, θα ήθελα να σας ζητήσω να δώσετε μία συμβουλή σε όσους ονειρεύονται κάποτε να δουν και το δικό τους πόνημα στα ράφια ενός βιβλιοπωλείου.Δουλειά, δουλειά, δουλειά! Δύσκολος δρόμος, μοναχικός. Να γράφουν πρώτα για τους εαυτούς τους, να καλλιεργούν το πολύτιμο εργαλείο της γλώσσας, να διαθέτουν τον χρόνο τους στην προσπάθεια δημιουργίας. Και να τολμούν!
Τα τρία νέα παιδικά βιβλία του Νίκου Ψιλάκη, καθώς και όλα τα βιβλία του, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καρμανώρ.
