«Νέος Ρεαλισμός»: Αντιπροσωπευτική έκθεση στο Μουσείο Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή

Μέσα από περισσότερα από 50 έργα των δεκατριών καλλιτεχνών που συμμετείχαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο κίνημα του «Nouveau Réalisme» –ανάμεσα στους οποίους μία μονάχα γυναίκα, η Niki de Saint Phalle– ο επισκέπτης της έκθεσης στο Μουσείο του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή μπορεί να αποκτήσει μια αντιπροσωπευτική εικόνα για το έργο καλλιτεχνών που είναι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους αλλά, παρόλα αυτά, κατάφεραν να συνυπάρξουν, πρώτα ως φίλοι και στη συνέχεια ως συμμέτοχοι σε αυτό που ο κριτικός τέχνης Pierre Restany ονόμασε «Nouveau Réalisme».

«Οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν είναι πιο γνωστοί απ’ ό,τι το ίδιο το κίνημα», είπε στη σύντομη προσφώνησή της η Marion Meyer, πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Man Ray και συνεπιμελήτρια της έκθεσης, η οποία γνώριζε προσωπικά τους περισσότερους από τους εικαστικούς που συμμετείχαν στο κίνημα του Νέου Ρεαλισμού. Κάτι καθόλου παράξενο, αν σκεφθεί κανείς ότι ο Νέος Ρεαλισμός ήταν ένα μεταιχμιακό καλλιτεχνικό κίνημα, ανάμεσα στη μοντέρνα και τη σύγχρονη τέχνη, που από άλλους αντιμετωπίστηκε ως συνέχεια ή αναβίωση του Νταντά –όμως με περισσότερο πολιτικούς όρους– και από άλλους ως η ευρωπαϊκή εκδοχή της Pop Art – της οποίας είχε προηγηθεί κατά δύο ή τρία χρόνια.

Η κυριαρχία της αφαίρεσης στη μεταπολεμική τέχνη κατά τη δεκαετία του 1950 δημιούργησε συνθήκες αποκλεισμού για τους καλλιτέχνες που δεν ακολουθούσαν αυτό το ιδίωμα, σημείωσε η υπεύθυνη της Συλλογής του Ιδρύματος και συνεπιμελήτρια της έκθεσης Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau. «Δύσκολα μπορούσαν να βρουν γκαλερί να τους εκπροσωπήσει», είπε, επισημαίνοντας ότι ο Πιερ Ρεστανύ καταφέρνει να τους φέρει μαζί γιατί ως ομάδα θα είχαν μεγαλύτερη απήχηση.

Ο Νέος Ρεαλισμός θα γεννηθεί στις 27 Οκτωβρίου 1960, όταν οι πρώτοι εννέα υπογράφουν μια κοινή δήλωση πάνω σε ένα μπλε χαρτί, όπου διακηρύσσεται ότι Νέος Ρεαλισμός σημαίνει «νέες αντιληπτικές προσεγγίσεις του πραγματικού». Η χρήση του όρου «ρεαλισμός» δεν ήταν τυχαία: αποτελούσε αναφορά στο ομώνυμο κίνημα του 19ου αιώνα και ιδιαίτερα στον Γάλλο επαναστάτη ζωγράφο Gustave Courbet.

Το κίνημα θα αποδειχθεί περισσότερο μια «περιπέτεια φιλίας», παρά μια συγκροτημένη, θεωρητικά και πρακτικά, καλλιτεχνική τάση, κάτι που αναδεικνύεται και μέσα από τα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους έργα που φιλοξενούνται στην έκθεση, η οποία εστιάζει κάπως περισσότερο σε δύο καλλιτέχνες: την Niki de Saint Phalle και τα ευφρόσυνα πολύχρωμα και λαμπερά γλυπτά της και τον Yves Klein, με τα χαρακτηριστικά του χρώματα, το μπλε και το χρυσό.

Πλάι σε αυτούς, ο επισκέπτης μπορεί να δει στην έκθεση ορισμένα από τα πρώιμα έργα του Christo, με τα χαρακτηριστικά περιτυλίγματα που θα αποκτήσουν, στη συνέχεια, μνημειακό μέγεθος (τελευταίο του έργο υπήρξε το περιτύλιγμα της Αψίδας του Θριάμβου στο Παρίσι), του αγαπημένου του ζεύγους Γουλανδρή César (τρία από τα οποία ανήκουν στη Συλλογή του Ιδρύματος), τα décollages με αφίσες του Mimmo Rotella, του Raymond Hains, του François Dufrêne και του Jacques Villeglé, assemblages των Daniel Spoerri και Jean Tinguely, γλυπτά του Arman, ready-mades του Gérard Deschamps ή τα γλυπτά με νέον του Martial Raysse.

Τα έργα συνοδεύουν προβολές σύντομων βίντεο από την ιστορία του κινήματος, καθώς και σύντομες αφηγήσεις των πρωταγωνιστών του. Τα πάνω από 50 έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση προέρχονται από 15 συλλογές μουσείων, ιδρυμάτων και ιδιωτών από τρεις χώρες, ενώ επτά από αυτά ανήκουν στη Συλλογή του Ιδρύματος.

Απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με τα δημοσιεύματα που φέρουν μια κάτοικο Καλιφόρνιας και οκτώ άλλους να διεκδικούν έναν πίνακα του Βαν Γκογκ που βρίσκεται στην κατοχή του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή ως κλεμμένο από τους Ναζί κατά τη δεκαετία του 1930, η Μαρία Κουτσομάλλη τόνισε ότι καμία τέτοια διεκδίκηση δεν έχει υποβληθεί επισήμως προς το Ίδρυμα. «Όταν έρθει, θα τη μελετήσουμε με κάθε σεβασμό και προσοχή, γνωρίζοντας ότι η δικαιοσύνη έχει τους δικούς της χρόνους», είπε, επισημαίνοντας πως κάθε έργο της Συλλογής διαθέτει τη δική του καρτέλα με πλήρη στοιχεία για την προέλευσή του κ.λπ.