Σταύρος Ψυλλάκης και Νικολάους Γκεϊρχάλτερ: Το 25ο ΦΝΘ τιμά δύο σπουδαίους ντοκιμαντερίστες

Το 25^ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης προγραμματίζει δύο αφιερώματα σε δύο σπουδαίους δημιουργούς που ως ντοκιμαντερίστες εξερευνούν την αλήθεια, τα όρια και τις αθέατες όψεις του κόσμου μας.

Το αφιέρωμα στον αγαπημένο ντοκιμαντερίστα Σταύρο Ψυλλάκη αποκαλύπτει ιστορίες διπλανών μας ανθρώπων που συχνά ζουν και βιώνουν οριακές καταστάσεις, ενώ οι ταινίες του ριζοσπαστικού δημιουργού Νικολάους Γκεϊρχάλτερ σκιαγραφούν την καταστροφική επιθυμία του ανθρώπου να θέσει υπό έλεγχο τον πλανήτη. Το Φεστιβάλ τιμά και τους δύο δημιουργούς με Χρυσό Αλέξανδρο.

Το Φεστιβάλ πραγματοποιεί αφιέρωμα σε μία από τις πιο αναγνωρίσιμες φωνές του ελληνικού ντοκιμαντέρ, τον σκηνοθέτη και παραγωγό Σταύρο Ψυλλάκη. Οι ταινίες του, βαθιά ανθρώπινα υπαρξιακά δοκίμια, παρατηρούν τον κόσμο που μας περιβάλλει και εξερευνούντον ψυχισμό των πρωταγωνιστών του. Ο σκηνοθέτης, δημιουργώντας σχέσεις εμπιστοσύνης με τους «ήρωές» του, παρατηρεί και προσεγγίζει με διεισδυτική ματιά το θέμα του και αναδεικνύει τιςκρυμμένες αλήθειες τους, φτιάχνοντας παράλληλα ένα μοναδικό πορτρέτο της σύγχρονης Ελλάδας. Στο πλαίσιο του αφιερώματος θα προβληθούν δέκα ντοκιμαντέρ του, ενώ σε ειδική εκδήλωση το Φεστιβάλ θα του απονείμει τιμητικό Χρυσό Αλέξανδρο.

Ο Σταύρος Ψυλλάκης θα βρεθεί στη Θεσσαλονίκη, θα συνομιλήσει με το κοινό στις προβολές των ταινιών του, ενώ θα συμμετάσχει και σε μια ανοιχτή συζήτηση, στο πλαίσιο του αφιερώματος στο ντοκιμαντέρ της παρατήρησης.

«Ο κάθε άνθρωπος που γνωρίζουμε στη ζωή μας είναι ένα ταξίδι και πολλές φορές νιώθουμε από την αρχή αν θα ταξιδέψουμε μαζί του πρώτη θέση ή χωρίς αποσκευές και με άδειες τσέπες». Ο Αλέκος Ζούκας είναι ένας άνθρωπος ιδιαίτερα αγαπητός, γλεντζές και ταυτόχρονα βαθιά σκεπτόμενος και στοχαστικός. Ένας άνθρωπος που δύσκολα τον ξεχνάς αν τον γνωρίσεις. Στην ταινία, τα ταξίδια του σκηνοθέτη με τον Αλέκο Ζούκα και τους φίλους του στην Πυρσόγιαννη εναλλάσσονται με τις εκμυστηρεύσεις του Αλέκου για την εμπειρία του με τον καρκίνο. Ένα εγκώμιο στη φιλία από έναν άγγελο αμαρτωλό.

Η ολιγόλεπτη μικρού μήκους ταινία του Σταύρου Ψυλλάκη γυρίστηκε στη διάρκεια της καραντίνας, μετά από ανάθεση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του πρότζεκτ Spaces, εμπνευσμένο από το βιβλίο «Χορείες χώρων» του Ζωρζ Περέκ. Οι σκηνοθέτες που συμμετείχαν στο πρότζεκτ γύρισαν τις ταινίες μέσα στο σπίτι τους, καταθέτοντας το δικό τους επίκαιρο κινηματογραφικό σχόλιο για την πρωτόγνωρη κατάσταση που βίωσε ο πλανήτης. «Παλιά, θυμάμαι, όταν μου ζητούσαν μια φωτογραφία μου -να με βλέπουν και τις ώρες που δεν ήμασταν κοντά- τους έλεγα θα σας δώσω μια φωτογραφία της βιβλιοθήκης μου» αναφέρει ο Σταύρος Ψυλλάκης. «Νόμιζα πως ήμουν τα βιβλία που λάτρευα. Σήμερα, μεγάλος πια, διερωτώμαι αν το πρόσωπό μου, δικιά μου αποκλειστικά ευθύνη και όχι κάποιας τυχαίας φυσικής εύνοιας, είναι τα βιβλία που λάτρεψα…».

Ο Γιώργος Μανιάτης (1939-2018), λεγεωνάριος στην Αλγερία στα 18 του, συγγραφέας και μουσικός στη συνέχεια, ορίζει τον εαυτό του ως «δημόσιο κίνδυνο». Η ταινία δεν είναι μια βιογραφία του Μανιάτη. Αναζητά την περιπέτεια της ψυχής του, μιας συνείδησης σε διαρκή εγρήγορση, εμπρηστικής και αυτοπυρπολούμενης. «Αλλάζει τη ζωή, όποιος αλλάζει ζωή» μας λέει.

Η Ολυμπία, 33 χρονών και 3 μηνών έγκυος, μαθαίνει πως έχει καρκίνο στον πνεύμονα. Μετά από πολλές αμφιταλαντεύσεις και δυσκολίες, θα κρατηθεί το έμβρυο και θα γεννηθεί ένα υγιέστατο μωρό, ο Παναγιώτης. Τέσσερις μήνες μετά τον τοκετό και ενώ ο καρκίνος καλπάζει, ο σκηνοθέτης και το συνεργείο της ταινίας θα μείνει για 4 μέρες κοντά στην Ολυμπία και την οικογένεια της.

Η Αθανασία, ο Θόδωρος, ο Γιώργος, η Χρυσούλα ζουν και κινούνται στο Ζεφύρι, στο Μενίδι και στην ευρύτερη περιοχή. Δεν μένουν πια σε τσαντίρια και καταυλισμούς, αλλά σε ένα σύγχρονο αστικό περιβάλλον, ο καθένας ανάλογα με τις δυνατότητές του. Μέσα από μικρές ιστορίες που μας αφηγούνται για τη ζωή τους, ξεδιπλώνει σιγά, σιγά ο καθένας τους, τη δική του, ιδιαίτερη, προσωπικότητα. Γίνονται πρόσωπα με όνειρα, ελπίδες και απογοητεύσεις.

Ο Γιάννης Μπεχράκης και ο Λευτέρης Πιταράκης έχουν καταγράψει με τη φωτογραφική τους μηχανή σημαντικά πολεμικά γεγονότα και στιγμές που σημάδεψαν την ανθρωπότητα. Το δίλημμα εστιάζει στο ρόλο του φωτορεπόρτερ και στα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν σε καταστάσεις πολέμου και ακραίας βίας. Αυτοτελές επεισόδιο από την τηλεοπτική σειρά «Οπτική γωνία» της ΕΡΤ.

«Συμβιώνοντας με τον καρκίνο είναι μια συγκλονιστική εμπειρία αυτογνωσίας σ’ ένα υποθηκευμένο μέλλον. Ένα μοναδικό σημείο ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο. Ο καρκινοπαθής πορεύεται μεταξύ μιας εσωτερικότητας, αυτογνωσίας, εγρήγορσης, εξαιρετικής ευαισθησίας και παράνοιας, βαδίζοντας προς τα πίσω με διεισδυτικό βλέμμα και οξύτατη προσοχή» – Ιωάννα Καρυστιάνη. Με αφετηρία γιατρούς και προσωπικό του αντικαρκινικού νοσοκομείου Μεταξά που πάσχουν οι ίδιοι από καρκίνο, παρακολουθούμε αυτήν τη ξεχωριστή ομάδα ασθενών καθώς συνεχίζουν να εργάζονται στο νοσοκομείο. Από το σοκ της πρώτης φοράς που το ακούει κάποιος, έως την εμπειρία του «…έμαθα να ακούω το χρόνο», ο καρκίνος από απειλή θανάτου γίνεται δάσκαλος ζωής γι’ αυτούς τους ανθρώπους, όχι μόνο προσθέτοντας χρόνια στη ζωή τους, αλλά και προσθέτοντας Ζωή στα χρόνια τους.

«Το ’81 ξεκίνησα να δουλεύω, μαζί με το Νίκο, σε αυτή τη δουλειά. Πέρασαν, σαν να ’ναι χθες, 30 χρόνια. Μου αρέσει πάρα πολύ η συναναστροφή εδώ με τον κόσμο, η πλάκα που κάνουμε. Δεν οικονομήσαμε, αλλά ήταν όμορφα». Ο Νίκος και ο Θοδωρής έχουν ένα συνεργείο που επισκευάζει βέσπες στα Χανιά. Λίγο πριν βγουν στη σύνταξη, με τα χέρια στα γράσα και τα ρουλεμάν, μας φιλοξενούν στην καθημερινότητά τους. Αυτοτελές επεισόδιο από την τηλεοπτική σειρά της ΕΡΤ «Docville».

Στη Κρήτη ένα τμήμα του Δημοκρατικού Στρατού επιβίωσε ακόμα και όταν ο Εμφύλιος τελείωσε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Οι αντάρτες αυτοί, παράνομοι και επικηρυγμένοι, κρύβονταν για 14 περίπου χρόνια στον Νομό Χανίων, ανασυγκροτώντας τις παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ. Το 1962 έξι από αυτούς δραπέτευσαν και, μέσω Ιταλίας, έφτασαν στην Τασκένδη. Επαναπατρίστηκαν όλοι τους το 1976, διαγραμμένοι από το Κόμμα. Οι τρεις ζουν και αποτελούν τα κεντρικά πρόσωπα της ταινίας. Παρακολουθούμε την ιστορία κάποιων ανθρώπων σε απίστευτες για τα σημερινά δεδομένα συνθήκες, οι οποίοι δίνουν έναν αγώνα αξιοπρέπειας και ένα παράδειγμα στάσης ζωής, δυσεύρετα στην εποχή μας. «Πρωταγωνιστές» και «αφανείς» ήρωες αυτής της ιστορίας, πέρα από ιδεολογίες, ενσαρκώνουν κάτι πολύ σημαντικό: βαθιά προσήλωση στον ίδιο τον άνθρωπο και στην αξιοπρέπειά του.

Ψυχιατρείο Χανίων. Μια ομάδα ασθενών μάς φιλοξενεί στην «Εκκλησία του Δήμου», το χώρο που καθημερινά συναλλάσσονται και συνομιλούν, εκεί που άλλος ζητάει κατοστάρικο κι άλλος ζητάει λόγο. Στο χώρο που καθημερινά διαχειρίζονται την ομορφιά τους και τη σχέση τους καλά. Μια άλλη ομάδα, πρώην χρόνιων ασθενών, εκτός Ψυχιατρείου πλέον, βιώνει μια επίπονη διαδικασία κοινωνικής επανένταξης και αποτολμά, ένα εβδομαδιαίο ταξίδι στη Δανία. Η ταινία, μέσα από τον παράλληλο λόγο των δύο ομάδων, προσπαθεί ν΄ ακούσει το λόγο της τρέλας, κάτω από το χαώδες παραλήρημά της, κρούστα μιας βαθιάς θάλασσας. Προσπαθεί να δει τη δραματική σύγκρουση του ανθρώπου με την τρέλα, στη βαθύτατη απόγνωση και απόλυτη αμφιβολία για κάθε όψη του είναι που εμπεριέχει. Αν τη ζωή μας κυκλώνει ο θάνατος, τη διανοητική μας υγεία γυροφέρνει η παραφροσύνη. Στην τρέλα, ο άνθρωπος νιώθει πώς δεν έχει να επιστρέψει πουθενά. Δεν είναι πια. Ήταν.

Το δεύτερο αφιέρωμα του 25ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης θα συστήσει στο κοινό έναν σπουδαίο ντοκιμαντερίστα: τον πολυπράγμονα αυστριακό δημιουργό Νικολάους Γκεϊρχάλτερ / Nikolaus Geyrhalter, ο οποίος μετουσιώνει την πραγματικότητα σε κινηματογραφικά έργα τέχνης. Στο πλαίσιο του αφιερώματος θα προβληθούν εννέα ταινίες, ενώ στον σκηνοθέτη θα απονεμηθεί τιμητικός Χρυσός Αλέξανδρος. Μέσα από περίτεχνα, λεπτομερή πλάνα και γεωμετρικές συνθέσεις, ο δημιουργός καταγράφει τη διαρκή πάλη ανθρώπου – φύσης και τις ολέθριες συνέπειες του δυτικού τρόπου ζωής.

Ο πολυβραβευμένος δημιουργός θα παραδώσει masterclass στο πλαίσιο του αφιερώματος «Η τέχνη της πραγματικότητας: πέρα από την παρατήρηση», στο οποίο θα μοιραστεί με το κοινό τον τρόπο με τον οποίο εκείνος αντιλαμβάνεται, παρατηρεί και καταγράφει τον κόσμο.

Απορρίμματα στις ακτές, στα βουνά, στον βυθό των ωκεανών, βαθιά μέσα στο υπέδαφος της Γης. Ο όρος «ύλη εκτός τόπου» παραπέμπει στα αντικείμενα που βρίσκονται σε μέρη όπου δεν ανήκουν. Και στα μέρη όπου ταξιδεύει το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ, υπάρχουν σίγουρα πολλά τέτοια αντικείμενα. Μέσα από ένα λεπτοδουλεμένο ψηφιδωτό από μοναδικές εικόνες, ο σκηνοθέτης φέρνει στο φως τις τεράστιες ποσότητες απορριμμάτων που έχουν κατακλύσει τον πλανήτη: από τις βουνοκορφές της Ελβετίας μέχρι τις ακτές της Ελλάδας και της Αλβανίας, κι από το εσωτερικό ενός αποτεφρωτήρα απορριμμάτων στην Αυστρία μέχρι το Νεπάλ, τις Μαλδίβες και την έρημο της Νεβάδα. Ένα ντοκιμαντέρ για τα απορρίμματα που δημιουργεί ο άνθρωπος, τα οποία μας περιβάλλουν σε κάθε σημείο και στιγμή της ζωής μας. Ένα κινηματογραφικό ταξίδι που αποτυπώνει τον συνεχή αγώνα της ανθρωπότητας να θέσει υπό έλεγχο τις τεράστιες ποσότητες απορριμμάτων που παράγει η ίδια σε καθημερινή βάση. Αποκομιδή, τεμαχισμός, καύση και ταφή απορριμμάτων, ένας αληθινός φαύλος κύκλος που υποτίθεται πως δίνει λύση σε ένα οικουμενικό πρόβλημα που όλο και γιγαντώνεται.

Mια ταινία για την αναπόδραστη μοίρα και την εύθραυστη φύση της ανθρώπινης ύπαρξης, για το τέλος της βιομηχανικής εποχής, αλλά και για το σημαίνει τελικά να είσαι άνθρωπος. Τι θα απομείνει από τις ζωές μας όταν αποχωρήσουμε από αυτό τον κόσμο; Αδειανοί χώροι, ερείπια, πόλεις που τις έχει καταπιεί η βλάστηση, ρωγμές στους δρόμους. Η φύση θα επαναδιεκδικήσει τις περιοχές που αρπάξαμε από εκείνη για να ζήσουμε, εγκαταλειμμένες και παρηκμασμένες πια, όταν η ανθρωπότητα θα αποτελεί πλέον μακρινή ανάμνηση.

Αν δεχτούμε ότι η Γη αποτελεί έναν ζωντανό οργανισμό, τότε το έδαφος είναι το πιο ευαίσθητο όργανό της. Εδώ και αιώνες, το ανθρώπινο είδος, ο μεγαλύτερος αστάθμητος παράγοντας και η πιο καταστρεπτική δύναμη του οικοσυστήματος, πληγώνει ακατάπαυστα το «δέρμα» της Γης. Κάθε χρόνο, με κάθε μέσο, φτυάρια, εκσκαφείς ή δυναμίτη, δισεκατομμύρια τόνοι από το γήινο έδαφος μετακινούνται και αποκόπτονται από το φυσικό τους περιβάλλον. Ένα διεισδυτικό ντοκιμαντέρ που επισκέπτεται ορυχεία, λατομεία και εργοτάξια, αποτυπώνοντας τις ουλές που προκαλεί ο άνθρωπος στην επιφάνεια του πλανήτη. Ένα σήμα κινδύνου που εκπέμπει σε επτά κεφάλαια, προειδοποιώντας για τις ολέθριες συνέπειες που μας περιμένουν.

Ένα υπερθέαμα του μηχανοκίνητου αθλητισμού που σηκώνει έναν κουρνιαχτό σκόνης στο πέρασμά του. Ακολουθώντας τη διαδρομή του Ράλι Ντακάρ, το 2007, το ντοκιμαντέρ ανακαλύπτει την ποικιλομορφία που χαρακτηρίζει την Αφρική του σήμερα, σε ένα οδοιπορικό που διασχίζει το Μαρόκο, τη Δυτική Σαχάρα, τη Μαυριτανία, το Μάλι και τη Σενεγάλη. Φέρνοντας στο φως τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που γεννούν εντάσεις στην περιοχή, η ταινία εξερευνά τις προκαταλήψεις που συναντά κανείς τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αφρική. Παράλληλα, λειτουργεί ως γέφυρα επικοινωνίας, μέσα από ιστορίες της καθημερινής ζωής και εργασιακής πραγματικότητας, αλλά και μέσα από τις κοινές ελπίδες και έγνοιες που μοιραζόμαστε όλοι ανεξαιρέτως. Χωρίς να παραγνωρίζει τη ζοφερή πραγματικότητα, η ταινία υφαίνει έναν φόρο τιμής στην ανθρώπινη ύπαρξη και αμφισβητεί τις βαθιά ριζωμένες βεβαιότητες, θίγοντας παράλληλα τις ευρωπαϊκές ευθύνες σε πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Αφρική.

Καλώς ήρθατε στον κόσμο της βιομηχανικής παραγωγής τροφίμων και της κτηνοτροφίας υψηλής τεχνολογίας. Μέσα από τον ρυθμό που δίνουν οι ιμάντες μεταφοράς και οι πελώριες μηχανές, η ταινία παρατηρεί, δίχως να σχολιάζει, τα μέρη όπου παράγονται τα τρόφιμα στην Ευρώπη: ογκώδεις χώροι, σουρεαλιστικά τοπία και παράξενοι ήχοι, ένα ψυχρό βιομηχανικό περιβάλλον που αφήνει ελάχιστα περιθώρια ελιγμών. Άνθρωποι, ζωντανά, καλλιέργειες και μηχανές διαδραματίζουν έναν βοηθητικό ρόλο στα logistics του συστήματος που εξασφαλίζει στην κοινωνία το βιοτικό της επίπεδο. Το ταμπλό βιβάν ενός λουκούλειου γεύματος που δεν είναι πάντα εύκολο στη χώνεψη, στο οποίο είμαστε όλοι συνδαιτυμόνες. Μια πολύτιμη, απολαυστική και διεισδυτική κινηματογραφική εμπειρία που ωθεί το κοινό να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.

To έτος 2000, κάπου αλλού. Δώδεκα μήνες, δώδεκα επεισόδια. Εβδομάδες, ημέρες, στιγμές που αποτυπώνουν διαφορετικούς τρόπους ζωής. Παράδοση και αλλαγή. Άνθρωποι από διαφορετικά πολιτισμικά και γεωγραφικά σημεία αναφοράς. Μια ταινία για τη ζωή τους, ένα ταξίδι μέσα από φωνές και ήχους που έρχονται από κάπου αλλού, χωρίς κανένα πρόσθετο σχολιασμό. Τοπία, όψεις του κόσμου, όψεις της ζωής: έρημος, χιόνια, κοιλάδες, ζούγκλες, παγετοί, τροπικά δάση, πετρώδη τοπία, βάλτοι, βουνά, η θάλασσα, μια ατόλη στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ένας φόρος τιμής στην ανθρωπότητα, στις αρχές του 21ου αιώνα.

Μετά την καταστροφή του 1986, μία απαγορευμένη ζώνη ασφαλείας 300 χιλιομέτρων δημιουργήθηκε γύρω από τον πυρηνικό σταθμό του Τσερνόμπιλ, ενώ την ίδια στιγμή 116.000 άτομα απομακρύνθηκαν από την περιοχή. Το Pripyat σκιαγραφεί το πορτρέτο των ανθρώπων που εξακολουθούν να ζουν και να εργάζονται εκεί, καθώς και εκείνων που έχουν επιστρέψει. Πώς είναι η ζωή για αυτούς τους ανθρώπους, δίπλα στον αόρατο και ακατανόητο κίνδυνο της ραδιενέργειας; Πώς αντιμετωπίζουν τις συνέπειες ενός ατυχήματος που είχε θεωρηθεί στατιστικά απίθανο; Τέσσερις πρωταγωνιστές μοιράζονται τις ιστορίες τους, αφήνοντάς μας να ρίξουμε μια ματιά στην καθημερινότητα που βιώνουν.

Ένα ημερολόγιο του πρώτου χρόνου μετά την επίτευξη ειρηνευτικής συμφωνίας στη Βοσνία. Τρεις ανθρώπινες ιστορίες ξεδιπλώνονται με φόντο έναν πόλεμο που εξακολουθεί να γίνεται αισθητός ακόμη και μετά το τέλος του. Τρεις ιστορίες για την πιθανότητα μιας ειρηνικής συνύπαρξης, η οποία πολλές φορές καταλήγει αδύνατη. Ο Ράικο, ένας σέρβος μηχανικός, και η οικογένειά του αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το σπίτι τους για δεύτερη φορά. Ο Νέρμιν, ένας ηθοποιός που έχασε και τα δυο του πόδια στον πόλεμο, μπορεί και να έχει την ευκαιρία να μάθει έναν καινούργιο ρόλο στη ζωή. Ο Χαλίντ, ένας βοσκός από την περιοχή που βρίσκεται στον έλεγχο των Μουσουλμάνων, ρισκάρει τη ζωή του για να επισκεφτεί ορισμένους στη δυτική (κροατική) πλευρά του Μόσταρ.

H ζωή στον Δούναβη καθορίζεται κατά βάση από δύο παράγοντες: τον ίδιο τον ποταμό και τη συχνά παράξενη ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων που κατοικούν στις όχθες του, οι οποίοι σχηματίζουν ένα πολυσύνθετο μωσαϊκό: ψαράδες και φύλακες νεκροταφείων, βουδιστές μοναχοί, παραθεριστές στο Νησί του Δούναβη, βετεράνοι ναυτικοί και στρατιώτες, όλοι τους αναγκασμένοι να κολυμπήσουν κόντρα στο πανίσχυρο ρεύμα που τους έχει παρασύρει. Η ταινία αφηγείται τις ιστορίες τους και αποκαλύπτει τις επιθυμίες τους, αποτυπώνοντας ένα απόκοσμα γαλήνιο σκηνικό.