Με την όπερα της ΕΛΣ σε Γυμνάσια της Αθήνας

Κι ενώ στην είσοδο του Β’ Γυμνασίου Βούλας είναι αναρτημένες αφίσες για το αποκριάτικο πάρτι του επόμενου Σαββατοκύριακου, η μουσική είναι ήδη on. Απλώς, δεν είναι η μουσική που περιμένεις ν’ ακούσεις σ’ ένα Γυμνάσιο. «Μαέστρο, άρια!», λέει ένας λυρικός τραγουδιστής από σκηνής στην Κυριακή Κουντούρη που βρίσκεται στο ‘πόντιουμ’ της μουσικής διεύθυνσης. «Τι σημαίνει άρια;» ρωτάει ακαριαία ένας αχτένιστος πιτσιρικάς, γυρνώντας προς το μέρος του καθηγητή που κάθεται δίπλα του, γελώντας δυνατά με την άγνοια του. «Η ωραία Ελένη ου Όφενμπαχ», η γνωστή γαλλική οπερέτα, (σε νέα σύνθεση του Κορνήλιου Σελαμσή) παίζει σήμερα για εφήβους ντυμένους με sneakers, φόρμες και oversize φούτερ. Για την ακρίβεια, γι’ αυτούς φτιάχτηκε.

Η διευθύντρια της ορχήστρας Κυριακή Κουντούρη επί τω έργω.

Πάνε μερικές εβδομάδες από την επανεκκίνηση του προγράμματος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης – η avant premiere έγινε σε Γυμνάσιο του Κερατσινίου. Είναι η συνέχεια μιας πρωτοβουλίας που είχε υιοθετηθεί από την ΕΛΣ για τρία χρόνια σε δημοτικά σχολεία (2012-2015) και επανέρχεται σκοπεύοντας να διατρέξει στους επόμενους μήνες – μέχρι και το τέλος της σχολικής χρονιάς δηλαδή – πάνω από 50 σχολεία στην Αττική και στην ελληνική περιφέρεια.

«Η ιδέα ήταν η μεταμόρφωση ενός σχολείου σε σκηνή. Και έχοντας την εμπειρία του μεγάλου ενθουσιασμού από τα δημοτικά σχολεία, αποφασίσαμε να πάμε σε Γυμνάσια και Λύκεια και να κάνουμε κάτι, με το οποίο οι έφηβοι θα μπορέσουν να συνδεθούν. Μας απασχόλησε πολύ να βρούμε το κατάλληλο έργο για να μην μας απορρίψουν τα σχολεία», σημειώνει η υπεύθυνη για τις Εκπαιδευτικές και Κοινωνικές Δράσεις της ΕΛΣ, Εύα Καρτερού.

Η όπερα του Όφενμπαχ εξελίσσεται με την συμμετοχή των μαθητών του εκάστοτε σχολείου που επισκέπτεται.

Η ιστορία της ωραίας Ελένης με, από γραφής, έντονες κωμικές αποχρώσεις, παρουσιάζεται εδώ ως ένα ultra pop θέαμα, βουτηγμένο στα χρώματα της τσιχλόφουσκας. Κι ενώ φέρνει τα παιδιά σε επαφή με μια ηρωίδα για την οποία διδάσκονται στην Ιλιάδα, στην εκδοχή της ΕΛΣ για τα σχολεία παρουσιάζεται ως μια πριγκιποπούλα που πλήττει στο γάμο της με το Μενέλαο και αποφασίζει, κόντρα στις συμβάσεις της εποχής της, να ζήσει τον έρωτα της με τον Πάρη της Τροίας. Το εγχείρημα της ΕΛΣ είναι διπλό: Και όπερα και αιχμές για τα γυναικεία δικαιώματα. «Μόνη μου φεύγω για να ζήσω ελεύθερα. Από εδώ και στο εξής, η ιστορία αλλάζει», λέει με αυτοπεποίθηση η ωραία Ελένη, ντυμένη σαν anime, στην σκηνή που έχει στηθεί στην αίθουσα εκδηλώσεων του 2ου Γυμνασίου Βούλας.

Τα παιδιά διευρύνουν το πεπερασμένο του κόσμου τους και έρχονται σε επαφή με άλλα ερεθίσματα εκτός του βασικού γούστου των ΜΜΕ
Γιάννης Καλαβριανός, σκηνοθέτης

Από την παιγνιώδη μουσική του Κορνήλιου Σελαμσή, στη γειωμένη γλώσσα του λιμπρέτου της Αλεξάνδρας Κ* έως την φρέσκια σκηνοθεσία του Γιάννη Καλαβριανού και τα ζωηρά σκηνικά του Πέτρου Τουλούδη, η «Ωραία Ελένη του Όφενμπαχ» έχει φτιαχτεί όσο πιο cheesy γίνεται για τα μάτια των εφήβων. Στο κοινό, βεβαίως, γίνεται χαμός. Τα κορίτσια δείχνουν περισσότερο ενδιαφέρον, τα αγόρια κάνουν χαβαλέ, αλλά μια ομάδα μαθητών συμμετέχει σε μια διαδραστική σκηνή της παράστασης: Τζαμάρει εκπροσωπώντας δήθεν τον λαό της Σπάρτης. Οι αντιδράσεις, γενικώς, ποικίλουν. «Είναι εύκολο όταν τα παιδιά έρθουν σε επαφή με ένα ανοίκειο είδος να χάσουν το ενδιαφέρον τους. Αντίθετα, στις περισσότερες επισκέψεις μας ξαφνιάζουν. Γίνονται καθρέφτης αυτού που τους δίνεις. Εμείς πήγαμε δοτικά και το αναγνώρισαν» λέει ο σκηνοθέτης Γιάννης Καλαβριανός, κατά την πρώτη του απόπειρα στο λυρικό θέατρο.

“Είναι εύκολο όταν τα παιδιά έρθουν σε επαφή με ένα ανοίκειο είδος να χάσουν το ενδιαφέρον τους. Αντίθετα, στις περισσότερες επισκέψεις μας ξαφνιάζουν”, σημειώνει η σκηνοθέτης της παράστασης Γιάννης Καλαβριανός.

Η Σταυρούλα, μαθήτρια στο Γυμνάσιο Βούλας, ανήκε στις φαν της παράστασης, που την αξιολόγησε ως νέα εμπειρία «ειδικά για μέσα στο σχολείο». «Μου άρεσε η μουσική και η εικόνα (σ.σ. το εντυπωσιακό animation που παίζει σε οθόνη στη διάρκεια της παράστασης), αλλά δυσκολευόμουν ν’ ακούσω μαζί και τα λόγια. Εντάξει, είναι ένα είδος μουσικής πιο παλιομοδίτικο, αλλά δεν μπορώ να πω ότι δεν μου αρέσει. Καμιά φορά, όταν θέλω λίγο να χαλαρώσω, ακούω και στο σπίτι κλασική μουσική. Γενικά, ακούω και πιο παλιά τραγούδια, της εποχής της μαμάς μου!», λέει με αφοπλιστική αθωότητα η 13χρονη μαθήτρια, θεωρώντας «παλιό» τον ήχο των 90s. Κι όμως, παρόλα αυτά η ίδια και η συμμαθήτρια της Αριάδνη, δηλώνουν πρόθυμες να ξαναδούν όπερα και μάλιστα στο χώρο της, στη Λυρική Σκηνή – ενώ διευκρινίζουν ότι έχουν ήδη πάει στην Επίδαυρο «και τους έχει μείνει μια καλή ανάμνηση».

«Το κέρδος είναι πολλαπλό», παρατηρεί ο Γιάννης Καλαβριανός που έχει έρθει ήδη σε επαφή με παιδιά περισσότερων σχολείων. «Τα παιδιά διευρύνουν το πεπερασμένο του κόσμου τους και έρχονται σε επαφή με άλλα ερεθίσματα εκτός του βασικού γούστου των ΜΜΕ και των social media. Τους λέμε πως υπάρχει και κάτι άλλο στον πλανήτη. Πολλές επιλογές στη ζωή μας γίνονται εξαιτίας κάποιων μικρών στιγμών που μας καρφώθηκαν κάποτε στο μυαλό. Άρα, τους προτείνουμε να μην πάψουν ν’ αναζητούν ερεθίσματα. Εξάλλου, και μόνο που θα δουν από κοντά, μέσα στον σχολικό χώρο, ένα βιολοντσέλο ή ένα κόντρα μπάσο μπορεί να λειτουργήσει απρόσμενα σε αδιαμόρφωτους ανθρώπους» σημειώνει.

“Εντάξει, είναι ένα είδος μουσικής πιο παλιομοδίτικο, αλλά δεν μπορώ να πω ότι δεν μου αρέσει”, λένε οι μαθήτριες του Β΄Γυμνασίου Βούλας.

Στο τέλος της παράστασης, μέλη του Συλλόγου Γονέων των μαθητών του Γυμνασίου Βούλας συγχαίρουν την ομάδα για την προσπάθεια θεωρώντας πως «Η ωραία Ελένη» είναι μια από τις πιο σπουδαίες πολιτιστικές δράσεις που έχουν φιλοξενηθεί στο σχολείο τους. «Πετάμε από χαρά που μας επισκέφθηκαν. Γι’ αυτό και μόλις λάβαμε την πρόσκληση από την ΕΛΣ θεωρήσαμε ότι πρέπει να είμαστε ανάμεσα στα σχολεία που θα το δουν» λένε ο πρόεδρος του Συλλόγου Γιώργος Γουρλάς και το μέλος του Κορίνα Κώσταινα. «Είναι ιδιαίτερο τόλμημα η όπερα μέσα στο σχολείο. Αλλά θεωρούμε πως είναι πολύ σημαντικό να βάλουμε τα παιδιά μας στη θέση του θεατή και κυρίως να καλλιεργήσουμε την σκέψη τους ως θεατές» συνεχίζει ο κ. Γουρλάς. Σε διάλογο με ένα μαθητή του Γυμνασίου που δυσανασχέτησε στην ιδέα της όπερας, ο πρόεδρος του Συλλόγου Γονέων του πρότεινε ν’ αναζητήσει το είδος της ροκ όπερας. «Και είδα αμέσως πως εξεπλάγην στην ιδέα. Μου υποσχέθηκε πως θα το ψάξει στο YouTube».

Θεωρούμε πως είναι πολύ σημαντικό να καλλιεργήσουμε την σκέψη των παιδιών μας ως θεατές
Γιώργος Γουρλάς, πρόεδρος Συλλόγου Γονέων Β΄ Γυμνασίου Βούλας

Η διευθύντρια του σχολείου και φιλόλογος Χριστιάννα Απέργη, ξέρει πως ο στόχος μιας τέτοιας προσπάθειας δεν μπορεί να είναι όλα τα παιδιά του σχολείου. Και πως, εκ των πραγμάτων, η προσπάθεια στοχεύει στους λίγους. «Όμως, δόθηκε σε όλους μια δυνατότητα να δουν όπερα, που, πιθανότατα σε αυτή την ηλικία, δεν θα είχαν αλλιώς. Κι επιπλέον, θεωρώ σημαντικό πως ένα είδος, μη δημοφιλές, κάτι εντελώς έξω από τα ακούσματα τους, μπήκε στο δικό τους χώρο. Πιστεύω πως, αργότερα στη ζωή τους, κάποιοι θα επιλέξουν να δουν όπερα μόνοι τους. Και εύχομαι τότε να αποθησαυρίσουν τη σημερινή παράσταση ή στιγμές της».

“Σε μια εποχή που το bulling ανθεί στους σχολικούς χώρους η παράσταση είναι ένας ακόμα τρόπος να δείξουμε πως οι λέξεις πονάνε” εξηγεί η διεύθυντρια του Β’ Γυμνασίου Βούλας, Χριστιάννα Απέργη.

Καθώς ο μύθος της Ελένης είναι κομμάτι της διδακτέας ύλης – και άρα μια αναγνωρίσιμη ηρωίδα – η κ. Απέργη θεωρεί εξίσου καίρια την στροφή της ανάγνωσης, σε αυτήν μιας χειραφετημένης γυναίκας που δεν ανέχεται τη βία και τη χειραγώγηση. Στην πόρτα του γραφείου της εξάλλου, δεσπόζει ένα χειρόγραφο με το μήνυμα «Stop bulling». «Σε μια εποχή που το bulling ανθεί στους σχολικούς χώρους η παράσταση είναι ένας ακόμα τρόπος να δείξουμε πως οι λέξεις πονάνε και πως οι άσχημες συμπεριφορές τραυματίζουν» προσθέτει.

Πιστεύω πως, αργότερα στη ζωή τους, κάποιοι θα επιλέξουν να δουν όπερα μόνοι τους
Χριστιάννα Απέργη, διευθύντρια Β΄  Γυμνασίου Βούλας

Έχοντας αναθέσει ανδρικούς ρόλους σε γυναίκες, μιλώντας κατά της γυναικείας κακοποίησης και του πατριαρχικού συστήματος, ο Γιάννης Καλαβριανός αισθάνεται πως «η παράσταση βομβαρδίζει τα παιδιά με πιθανότητες ζωής. Έχοντας έρθει σε επαφή με το ανοίκειο, ίσως στο μέλλον να μην κοροϊδέψουν κάποιον ή κάποια που δεν τους μοιάζει, ίσως η πληροφορία της παράστασης για το μη αναμενόμενο να τους βοηθήσει να καταλάβουν πως δεν απειλούνται από αυτό. Μπορεί μια παράσταση να βοηθήσει τα παιδιά να έρθουν κοντά στην μεγαλύτερη εικόνα· άρα, το στοίχημα έχει πια ξεφύγει από το κομμάτι της όπερας και της τέχνης».

Η υπεύθυνη των Εκπαιδευτικών Δράσεων της ΕΛΣ Εύα Καρτερού περιμένει να δει πως η παράσταση θα αφομοιωθεί από τους μαθητές των σχολείων της περιφέρειας, ειδικά αναφορικά με το έμφυλο ζήτημα που θέτει.

Στη διάρκεια της περιοδείας, η «Ωραία Ελένη» αναμένεται να επισκέπτεται τέσσερα σχολεία την εβδομάδα, πολλά από αυτά στην περιφέρεια, ακόμα και σε ακριτικά νησιά. Αυτό είναι ένα καινούργιο στοίχημα για την Λυρική Σκηνή. «Πολλές φορές ακούμε από τα παιδιά ‘δεν μας αρέσει η όπερα’ ή ‘έτσι ήρθαμε για να το δούμε’, οπότε δεν περιμένουμε να έχουμε πολύ διαφορετικές αντιδράσεις στην επαρχία ως προς αντιμετώπιση του είδους. Εκείνο, πάλι, που είναι πολύ πιο τολμηρό είναι η αντιμετώπιση του θέματος. Η παράσταση μιλάει με κάθε τρόπο για το έμφυλο ζήτημα κι αυτό ενδεχομένως να φέρει αντιδράσεις ή αμηχανία σε πιο συντηρητικές κοινωνίες» παρατηρεί η Εύα Καρτερού.

Πιστεύουμε στους εκπαιδευτικούς που δρουν πέρα από το αυτονόητο, που εισάγουν τα παιδιά σε μια νέα κατάσταση
Εύα Καρτερού, υπεύθυνη Εκπαιδευτικών Δράσεων ΕΛΣ

Ωστόσο, το ανέβασμα της παράστασης στα σχολεία είναι το τελευταίο μέρος μιας καλά οργανωμένης διαδικασίας. Οι μαθητές έχουν προετοιμαστεί καταρχάς από τους καθηγητές τους, τόσο για το είδος του λυρικού θεάτρου, όσο και για τα θέματα που θίγει η παράσταση. «Πιστεύουμε στους εκπαιδευτικούς που δρουν πέρα από το αυτονόητο, που εισάγουν τα παιδιά σε μια νέα κατάσταση, που είναι έτοιμοι να οργανώσουν συζητήσεις πριν και μετά την παράσταση για να επεξεργαστούν αυτό που είδαν ή θα δουν» τονίζει κ. Καρτερού. Για το δεύτερο φροντίζει και η ΕΛΣ καθώς πριν από κάθε παρουσίαση στον σχολικό χώρο οργανώνεται συζήτηση με θεατροπαιδαγωγούς που εξοικειώνουν τους έφηβους με τις προθέσεις της ανάγνωσης.

Με την ορχήστρα της ΕΛΣ σε σχολικό χώρο.

Και κάθε «Ωραία Ελένη» που σέβεται τον εαυτό της, έχει και τον Δούρειο Ίππο της. Στην περίπτωση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, αυτός είναι το animation του Πέτρου Τουλούδη: Μια εντυπωσιακή προβολή με διάφορα επεισόδια, εμπνευσμένη από την ιαπωνική κουλτούρα των κινουμένων σχεδίων.

«Οι νέες γενιές έχουν εκπαιδευτεί στον ψηφιακό κόσμο, γι’ αυτό και αποφασίσαμε πως ένας καλός δρόμος για να προσεγγίσουμε τα παιδιά είναι με τα δικά τους μέσα. Το animation λειτουργεί λίγο σαν δόλωμα μέσα σε ένα πολυδιάστατο εγχείρημα, όπως είναι μια παράσταση λυρικού θεάτρου», εξηγεί ο γνωστός εικαστικός και γλύπτης που εδώ έχει αναλάβει την σκηνογραφία και την ενδυματολογία της παράστασης. «Οι visual arts είναι μια γλώσσα που δρουν ενισχυτικά στη ‘μετάφραση’ του έργου και να βοηθήσουν τα παιδιά να κατανοήσουν την σκηνική δράση».

Η όπερα της ΕΛΣ απευθύνεται σε σχολεία της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, μια βαθμίδα όπου τα καλλιτεχνικά μαθήματα έχουν υποβαθμιστεί σημαντικά.

Η «Ωραία Ελένη» του Όφενμπαχ φιλοδοξεί να δώσει μέσα στο 2023, 90 παραστάσεις και θα συνεχίσει την πορεία της εφόσον καλυφθεί ο ο προϋπολογισμός της (σε αναμονή είναι οι προσκλήσεις για το επόμενο πρόγραμμα ΕΣΠΑ από όπου και ο οργανισμός θα επιχειρήσει να αντλήσει χρηματοδότηση). Σε κάθε περίπτωση σηματοδοτεί μια πολύτιμη χειρονομία, την ώρα που τα καλλιτεχνικά μαθήματα έχουν συρρικνωθεί για τους μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου.

«Δυστυχώς, η καλλιτεχνική εκπαίδευση υποβαθμίζεται συστηματικά στην Δευτεροβάθμια. Υπάρχει μια νέα εκπαιδευτική φιλοσοφία όπου η δημιουργικότητα και η φαντασία καταπατώνται και μεγαλώνει ο όγκος των στρεσαρισμένων, χωρίς διέξοδο, μαθητών» παρατηρεί η Εύα Καρτερού της ΕΛΣ. «Από την άλλη, υπάρχουν και τα σχολεία που με τη θέληση τους δηλώνουν συμμετοχή στο πρόγραμμά μας, που θυσιάζουν μαθητικές ώρες, θεωρώντας ότι η επαφή με την Τέχνη είναι εξίσου σημαντική με το τυπικό μάθημα».