Αγλαΐα Παππά: Η γενιά των καταλήψεων θα βγάλει αληθινούς καλλιτέχνες

Είτε την παρακολουθείς τώρα, καθώς κατεβαίνει τα σκαλιά προς την Σκουφά, είτε την παρακολουθείς στο θέατρο – πέρυσι στο τελευταίο ανέβασμα του «Alarme» στο Άττις – είτε μαθαίνεις τα νέα της από τη μεγάλη τουρνέ στην Ιταλία με το Piccolo Teatro, το συμπέρασμα είναι, περίπου, το ίδιο: Η Αγλαΐα Παππά σε κάνει να ξεχνάς πως, πριν από πέντε χρόνια, βρέθηκε στο χείλος του θανάτου (μετά από ένα φοβερό τροχαίο) και επανήλθε σε μια κανονική ζωή χάρη στην, εξίσου φοβερή, θέληση της. «Δεν είμαι δυνατός άνθρωπος. Εσείς βλέπετε αυτό που φαίνεται στη σκηνή. Τις κρυφές στιγμές μου, όμως, δεν τις έχει δει κανείς. Και θα παραμείνουν έτσι» τονίζει.

Με εξαίρεση το ατύχημα που ανέτρεψε πολλά δεδομένα της, η Αγλαΐα Παππά ήταν, σχεδόν πάντα, η ίδια που επέλεγε το δύσκολο δρόμο, είτε στη ζωή, είτε στη δουλειά. Πρόσφατο παράδειγμα, η συμμετοχή της στην παραιτηθείσα διδακτική ομάδα της δραματικής σχολής του Εθνικού Θεάτρου – που με τη σειρά της πυροδότησε και πυροδοτεί μια αλυσίδα εξελίξεων στον χώρο του παραστατικού πολιτισμού με άγνωστη συνέχεια. Μιλάει για τους μαθητές της με νοιάξιμο σαν να είναι πραγματικά παιδιά της, ακολουθώντας μια οικογενειακή παράδοση που δείχνει προς την εκπαίδευση: Ο παππούς της, άλλωστε, ήταν ο πρώτος δάσκαλος που έχτισε ένα σχολείο στο χωριό του στην Ήπειρο για να μάθουν γράμματα τα παιδιά των συγχωριανών του. Κι έτσι την ακούς να λέει με απόλυτη φυσικότητα πως «η διδασκαλία δεν είναι ιδιότητα, είναι συμπεριφορά».

Θεατρικό ‘παιδί’ πολλών σπουδαίων σκηνοθετών στην Ελλάδα και το εξωτερικό, συνεχίζει τη συνεργασία της με τον Θόδωρο Τερζόπουλο για 13χρονιά – αυτή τη φορά συμπρωταγωνιστώντας με την Σοφία Χιλλ στο «Ρέκβιεμ», έναν αποχαιρετισμό στις μορφές του Άττις που, μέσα σε ένα χρόνο, έφυγαν από τη ζωή: Σοφία Μιχοπούλου, Αννέζα Παπαδοπούλου και Χαράλαμπο Τερζόπουλο. Για εκείνην το Άττις είναι η τελευταία μακροχρόνια συνεργασία της στο θέατρο και μια εστία γεμάτη ανθρώπους που εκτιμά αφάνταστα – όπως λέει εμφατικά και με χαμόγελο.

Είναι το ίδιο χαμόγελο που την συντροφεύει ακόμα κι όταν μιλάει για τα επώδυνα πράγματα που έχει βιώσει. «Το θέατρο είναι για τους ηττημένους, δεν είναι για τους νικητές. Γι’ αυτό είμαι θεατρίνα» εξηγεί. Δουλεύοντας ασταμάτητα εδώ και μια 35ετία (ακόμα και μετά το ατύχημα έμεινε λιγότερο από ένα χρόνο παροπλισμένη) συνειδητοποιεί πως λίγα πράγματα καθορίζουν την ζωή της όσο το θέατρο. Και δεν σκοπεύει εύκολα να το αποχωριστεί, «όσο μπορεί να στέκεται στα πόδια της» λέει και κυριολεκτεί.

Ανήκετε στην ομάδα του διδακτικού προσωπικού της δραματικής του Εθνικού Θεάτρου. Πως νιώσατε με όλη την προσπάθεια σπίλωσης σας; Αισθανθήκατε βία;

Μια στιγμή αισθάνθηκα, όχι μόνο βία αλλά και αποστροφή: Δύο ώρες μετά την παραίτηση μας με την κυκλοφορία του άρθρου πως «παραιτηθήκαμε εκ του ασφαλούς», δεν εξοργίστηκα, μα ένιωσα αποτροπιασμό. Είναι τόσο ενδεικτικό μιας αντιμετώπισης πραγμάτων που αγγίζουν την ηθική του καθενός – και για μένα ήταν ασυγχώρητο.

Αισθανθήκατε ματαίωση;

Όχι, αλίμονο! Κι ένας από τους λόγους που με ακούτε να έχω αυτή την ένθερμη στάση, είναι γιατί δεν θέλω αυτά τα παιδιά να νιώσουν ματαίωση. Επίσης, δεν έχει σημασία αν εγώ νιώσω ματαίωση. Εγώ, λίγο έως πολύ, έχω κάνει τις επαναστατικές μου πράξεις, έχω ζήσει τις ματαιώσεις μου. Δεν θέλω, όμως, αυτοί οι νέοι άνθρωποι να νιώσουν το μάταιο, γιατί ήταν εκείνοι που μας θύμισαν πως κανένας αγώνας δεν είναι μάταιος, πως το μαζί είναι πολύτιμο, μας ξεβόλεψαν από τη γωνιά που είχε μπει ο καθένας μας. Η δική μου γενιά είναι γεμάτη μοναχικούς ανθρώπους. Θεωρώ υποχρέωση μου, λοιπόν, αυτοί οι νέοι άνθρωποι να μην χρεωθούν με μια ματαίωση που, πολλοί από εμάς, κουβαλάμε. Διαφορετικά, θα έχει άμεσο αντίκτυπο στο καλλιτεχνικό τους έργο· θα χάσουν το πάθος και τη λαχτάρα του νέου δημιουργού.

Ως δασκάλα των παιδιών της δραματικής σχολής του Εθνικού, δεν μπορώ να τους μιλώ για τις τεχνικές της υποκριτικής και να αφήνω την ιδεολογική τοποθέτηση τους ως καλλιτεχνών στην άκρη

Μιλήσατε για τις επαναστατικές σας πράξεις στο παρελθόν. Αυτή δεν συγκαταλέγεται ανάμεσα τους;

Καλώς ή κακώς, ο καθένας ανήκει στη γενιά του και κάθε γενιά έχει τους αγώνες της. Αυτή τη στιγμή, ο αγώνας δεν είναι δικός μου. Πάντως, επαναστατική διαδικασία είναι ο,τιδήποτε σε βγάζει από τη νόρμα μιας καθημερινότητας. Ωστόσο, εδώ τα παιδιά βγήκαν μπροστά, μας έβαλαν μπροστά στις ευθύνες μας. Ως δασκάλα τους, δεν μπορώ να τους μιλώ για τις τεχνικές της υποκριτικής και να αφήνω την ιδεολογική τοποθέτηση τους ως καλλιτεχνών στην άκρη. Τους έχουμε παραδώσει χάος.

Η ατομική σας πορεία, από ποιες αξίες διέπεται;

Αυτό δεν πρέπει να το πω εγώ, αλλά εσείς και μετά θα δω αν συμφωνώ μαζί σας!

Μπορώ να μιλήσω για μια ηθοποιό σοβαρά αφοσιωμένη στο θέατρο και με υψηλό δείκτη αισθητικής. Κι αυτό φαντάζομαι έχει κόστος.

Απλώς δεν υπολογίζεις αυτό το κόστος γιατί δεν σε βαραίνει. Δεν είναι σταυρός, είναι χαρά.

Έχετε κάνει έκπτωση στις επιλογές σας;

Βεβαίως! Και ποιος δεν έχει κάνει; Όποιος βιοπορίζεται από ένα επάγγελμα θα κάνει και εκπτώσεις. Μπορεί να μην είναι πολλές ή πολύ εμφανείς, αλλά υπάρχουν. Κάνω εκπτώσεις μέχρι εκεί που μπορώ. Και πρέπει κανείς να μάθει ελίσσεται, γιατί εγώ θυμάμαι πως νεότερη ήμουν απόλυτη. Όμως, δεν μου έκανε και τόσο καλό. Μπορεί στους τρίτους να φαινόταν γοητευτικό, αλλά για μένα δεν ήταν λειτουργικό. Κι ένα από τα πράγματα που λέω στους μαθητές μου είναι να μάθουν να ελίσσονται. Η σύγκρουση με τον τοίχο δεν έχει νόημα. Μεγαλύτερο νόημα στη δουλειά μας είναι να είμαστε πάνω στη σκηνή και προκειμένου να το επιτύχουμε, πρέπει να κάνουμε παραχωρήσεις.

Πρέπει κανείς να μάθει ελίσσεται, γιατί εγώ νεότερη ήμουν απόλυτη. Όμως, δεν μου έκανε και τόσο καλό

Είναι φοβερή η συγκυρία καθώς συνεργάζεστε αδιάλειπτα με τον Θεόδωρο Τερζόπουλο, τον πρωτεργάτη της ιδέας υλοποίησης μιας Ακαδημίας Τεχνών στην Ελλάδα – μια τιτάνια προσπάθεια τριετίας που ναυάγησε. Αισθάνεστε ότι δεν αλλάζει τίποτα σε αυτή τη χώρα;

Ναι! Για να μην πω ότι πάμε προς τα πίσω. Ειλικρινά, είναι κοινοτοπία να ισχυριζόμαστε πόσο τυχεροί είμαστε που ζούμε σε αυτό το κλίμα και το φως, αλλά δεν γίνεται να επικαλούμαστε μόνο αυτά ως στοιχεία που συνθέτουν μια χώρα. Η ζωή στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά κουραστική. Και, δυστυχώς, όσο μεγαλώνω μου γίνεται ολοένα και πιο αφόρητη. Γι’ αυτό φεύγω εκτός με την παραμικρή ευκαιρία.

Αυτό καθρέφτισε και η τελευταία σας συνεργασία με τον Κλαούντιο Λόνγκι στην Ιταλία;

Μα φυσικά! Από το 2016, είχα αρχίσει να προσανατολίζομαι στο να φύγω από την Ελλάδα και να επιστρέφω μόνο για πολύ συγκεκριμένα project. Μεσολάβησε και το «Πεθαίνω σαν χώρα» στο Παρίσι που μου έδωσε φτερά, παράλληλα ετοιμαζόμουν για την πρώτη μου συνεργασία με τον Λόνγκι στην θεατροποίηση της ταινίας «Η εργατική τάξη πάει στον Παράδεισο». Αλλά, δυστυχώς, όλα αυτά ανακόπηκαν από το ατύχημα μου το 2017 οπότε και έπρεπε να προσαρμοστώ στις καινούργιες συνθήκες. Παρόλα αυτά, με το που στάθηκα στα πόδια μου, ο Λόνγκι μου ανανέωσε την πρόταση για συνεργασία και έφυγα για να δουλέψω στο «Comedia della Vanita», παίρνοντας το τεράστιο ρίσκο να παίξω σε μια γλώσσα που δεν γνώριζα. Δούλεψα πάρα πολύ, έπαιξα στα μεγαλύτερα θέατρα της Ιταλίας, η σχέση μου με τους Ιταλούς συναδέλφους εξελίχθηκε σε πολύ ισχυρή και τον Απρίλιο θα διδάξω στη σχολή του Piccolo Teatro. Πρέπει, δε, να σας πω ότι πρώτα άρχισα να διδάσκω στην Ιταλία και μετά στην Ελλάδα. Είχα πολλούς ενδοιασμούς να το κάνω, αλλά ο Λόνγκι με έπεισε να διδάξω στην σχολή της Εμίλια Ρομάνια. Έκανα ένα πολύ μεγάλο ευρωπαϊκό σεμινάριο 160 ωρών, το οποίο συνέπεσε με την πρόταση της Δηώς Καγγελάρη να διδάξω στη σχολή του Εθνικού Θεάτρου.

Ας υποθέσουμε ότι, με κάποιο τρόπο, αποκαθίστανται τα πράγματα και σας προτείνουν να επιστρέψετε στα καθήκοντα σας, ως καθηγήτρια της δραματικής του Εθνικού. Θα δεχθείτε;

Δεν το συζητώ, έχω αφήσει τη δουλειά μου στη μέση! Είμαι σε τακτική επικοινωνία με τα παιδιά και το γεγονός ότι παραιτηθήκαμε δεν σημαίνει πως τους αφήσαμε σε εκκρεμότητα. Δεν θα ξεχάσω πως την παραμονή της παραίτησης μας, μετά από μια πολύωρη σύσκεψη με το σύνολο των σπουδαστών, ανακοινώσαμε πολύ απλά ότι θα τηρήσουμε τη δέσμευση μας. Τότε, χωρίς ίχνος αγωνιστικού παλμού, οι καθηγητές αρχίσαμε να αποχωρούμε από τη σχολή βουβοί και αμήχανοι και να μας ξεπροβοδίζουν οι μαθητές – εξίσου βουβοί και αμήχανοι. Δεν πήραμε αυτή την απόφαση ούτε για επικοινωνιακούς λόγους, ούτε γιατί περιμέναμε ότι θα ακολουθήσει η γνωστή συνέχεια. Αποφασίσαμε με απόλυτη συναίσθηση της θέσης μας και της στάσης των σπουδαστών μας. Ήταν ουσιαστικός και συμβολικός ο τρόπος μας. Ήμασταν συνεπείς σε αυτό που εξαγγείλαμε, είχαμε συνέπεια λόγου και πράξεων. Και πρέπει να σας πω ότι η απόφαση μας, δεν ήταν μονόδρομος – είχαμε κι άλλες επιλογές.

Η συνέπεια λόγου και πράξης δεν αντανακλάται από τον πολιτικό χώρο. Γιατί, τελικά είναι τόσο δύσκολο ο κόσμος της πολιτικής να κατανοήσει τις ουσιαστικές ανάγκες του πολιτισμού;

Γιατί ο πολιτισμός είναι επικίνδυνος. Η τέχνη πρέπει να δημιουργεί αναταραχή. Δεν μπορεί να αποκοιμίζει. Πρέπει να σε βάζει αντιμέτωπο με τον εαυτό σου κι αυτό σημαίνει ότι κατασκευάζει, εν δυνάμει, ενεργούς πολίτες. Κάτι που σίγουρα δεν είναι αρεστό. Δείτε πως μιλούν όλοι για τον πολιτισμό. Δείτε επίσης ποια μορφή τέχνης προωθείται.

Είχα το απόλυτο όραμα ότι θα ξαναπαίξω στη σκηνή και το έκανα – έστω και σε αναπηρική καρέκλα – πριν κλείσει ένας χρόνος από το ατύχημα

Το διάστημα που απέχετε από τη διδακτική διαδικασία τι ανταλλάσσετε με τους μαθητές σας; Τι κρατάτε από τα παιδιά;

Ένα – ένα, τα ίδια τα παιδιά. Ξέρετε τι αγωνία έχω; Κι όχι μόνο εγώ, όλοι μας! Σκέφτομαι διαρκώς αν θα αντέξουν στις συνθήκες της κατάληψης. Είναι εντυπωσιακή η οργάνωση τους, στο πως έχουν μοιράσει τις δουλειές μέσα στο κτίριο. Βλέπεις πως τώρα που τους αφορά, προσφέρουν τα δεκαπλάσια. Πιστεύω πως η γενιά των καταλήψεων θα βγάλει αληθινούς καλλιτέχνες. Τα παιδιά αυτά έχουν ήδη αλλάξει.

Ελπίζετε σε κάτι, δηλαδή;

Είμαι φύσει αισιόδοξη και θέσει απαισιόδοξη. Το ένα είναι η φύση μου και το άλλο η εμπειρία μου. Εξαιτίας της φύσης μου δεν θα σταματήσω να παλεύω και να πιστεύω ότι αύριο ξημερώνει μια καλύτερη μέρα· δεν μπορεί να υπάρξει καλλιτέχνης που δεν έχει αυτό το όραμα. Όμως, η εμπειρία μου, όσα έχω ζήσει δεν μου επιτρέπουν ελπίδες. Όσα εξαρτώνται από μένα, με κάνουν να ελπίζω, όσα εξαρτώνται από τους άλλους, όχι.

Είστε μια δυνατή γυναίκα;

Έτσι λένε όλοι. Εγώ θεωρώ ότι είμαι ένας κανονικός άνθρωπος. Μάλιστα, μπορώ να σας πω, ότι είμαι εξαιρετικά ευάλωτη και η μοναχικότητα μου, η διάθεση μου για απομόνωση, το αποδεικνύει. Πιστεύω, όμως, πως όλοι κρύβουμε απίστευτες δυνάμεις μέσα μας, αρκεί να έρθει εκείνη η στιγμή για να εκραγεί το ηφαίστειο της δύναμης και να μας αποκαλυφθεί. Και ξέρετε κάτι; Αυτό είναι ατέλειωτο. Όσο υπάρχουν ανάγκες, τόσο ο άνθρωπος θα βρίσκει τη δύναμη να τις αντιμετωπίζει.

Πότε η ζωή έχει σταθεί γενναιόδωρη μαζί σας;

Δεν το ξέρω και δεν θέλω να κάνω τελικό απολογισμό. Πάντως, έχω περάσει πολύ δύσκολες δοκιμασίες.

Δεν είναι η φύση μου να είμαι μητέρα – φύση μου είναι να είμαι κόρη. Και είμαι πολύ συμφιλιωμένη με αυτό

Πέντε χρόνια μετά, παλεύετε ακόμα με τις επιπτώσεις εκείνου του φοβερού αυτοκινητιστικού ατυχήματος. Πως ανακαλείτε αυτόν τον αγώνα να ζήσετε;

Ως πέντε χρόνια μεγάλης προσπάθειας, η οποία δεν έχει τελειώσει και δεν θα τελειώσει πριν κλείσω τα μάτια μου.

Είχε περισσότερο φως ή σκοτάδι;

Την ώρα που το βίωνα είχε περισσότερο φως – αλλιώς θα ήμουν καθηλωμένη στο κρεβάτι. Είχε την απόλυτη βεβαιότητα ότι θα υπάρξει ένα καλύτερο αύριο. Την απόλυτη πειθαρχία πως αυτό πρέπει να γίνει. Είχε την απόλυτη σιωπή να μην ρωτήσω ποτέ «γιατί σε μένα;». Είχε τον απόλυτο σεβασμό στους γύρω μου για να μην νιώσουν ότι έχουν φορτωθεί ένα βάρος. Είχε την απόλυτη συνείδηση απέναντι στους φίλους μου, πως θα συνεχίσουν να είναι φίλοι μου και θα με αγαπάνε το ίδιο, χωρίς να αγανακτήσουν από τη δική μου κατάσταση. Είχε το απόλυτο όραμα ότι θα ξαναπαίξω στη σκηνή και το έκανα – έστω και σε αναπηρική καρέκλα σε παράσταση της Violet Louise – πριν κλείσει ένας χρόνος από το ατύχημα. Είχε τη χαρά να κάνω συχνά πάρτι στο σπίτι μου γύρω από ένα νοσοκομειακό κρεβάτι. Και είχε την τεράστια πρόκληση διαχείρισης του χρόνου: Να αντιμετωπίζεις τον ατελείωτο χρόνο. Αν δεν είχε βρεθεί στο δρόμο μου ο Θόδωρος Τερζόπουλος που είχε σπείρει μέσα μου την διαφορετική έννοια και διάσταση του χρόνου, δεν ξέρω πως θα μπορούσα να το αντιμετωπίσω.

Θα λέγατε πως αυτά τα πέντε χρόνια ήταν τα πιο δύσκολα της ζωής σας;

Δεν το ξέρω, γιατί δεν ξέρω τι άλλο με περιμένει. Βλέπετε, μέσα σε ένα δευτερόλεπτο άλλαξε όλη μου η ζωή. Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά με το θέατρο: Στη ζωή δεν ξέρουμε το τέλος. Απλώς, καμιά φορά εύχομαι να μπορέσω να αντέξω μέχρι τέλους, γιατί πλέον έχω να αντιμετωπίσω μεγαλύτερες δυσκολίες από ότι όλοι οι άνθρωποι που μεγαλώνουν. Και, σε πολύ προσωπικές στιγμές, σκέφτομαι «πως θα ζήσω;».

Έχετε σταματήσει να κάνετε σχέδια;

Τα μεγαλύτερα πράγματα που σχεδίασα, την συνεργασία με το Piccolo Teatro – κι αυτό ήταν ένα πολύ μεγάλο μάθημα – κατάφερα να πραγματοποιηθούν. Καθυστέρησαν, αλλά έγιναν. Αυτό, όμως, επισφραγίζει και το ήθος του Κλαούντιο Λόνγκι – θεωρώ πολλή μεγάλη τύχη ότι τον συνάντησα.

Είμαι το πιο ακατάλληλο άτομο να μιλήσει για την έννοια της οικογένειας. Δεν μου αρέσουν οι δεσμοί της οικογένειας. Η οικογένεια με πνίγει. Γι’ αυτό και δεν θεωρώ το Άττις οικογένεια μου

Λίγα λεπτά νωρίτερα είπατε πως δεν είστε δυνατή, αλλά εγώ ακούω έναν άνθρωπο που έβαλε στόχο να επιστρέψει στη ζωή.

Γιατί είμαι πολύ πειθαρχημένη. Ο πατέρας μου ευθύνεται για τον πολιτισμό που φέρω. Αλλά εκείνο που έχει καθορίσει ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του χαρακτήρα μου είναι τα παιδικά μου χρόνια στη Γαλλία, εκεί όπου φοίτησα σε ένα πολύ αυστηρό καθολικό σχολείο – εκεί που κατάλαβα τι σημαίνει πειθαρχία. Αυτή η εποχή είχε πολλά προβληματικά σημεία· είχε όμως και μερικά δώρα πέραν από τη γαλλική γλώσσα – παρότι στην εφηβεία τα απέρριψα. Δεν ξέρω, λοιπόν, αν είμαι απλώς πειθαρχημένη ή είμαι τρομακτικά οργανωτική. Σκέφτομαι συνθετικά και είμαι γενναιόδωρη. Μου αρέσει που είμαι γενναιόδωρη και δεν ντρέπομαι να το πω. Επίσης, είμαι έντιμη κι έχω πολύ ισχυρό το αίσθημα δικαίου.

Βγήκατε ποτέ από αυτήν την αυστηρή φόρμα;

Δεν θέλω να βγω. Αυτή με έχει φέρει μέχρι εδώ. Εξάλλου, δεν είμαι μόνο αυτό· είμαι και ο αντίποδας του. Εκεί επέρχεται η ισορροπία. Όσο πειθαρχία υπάρχει, άλλο τόσο χάος.

Η μοναχικότητα που αναφέρατε είναι επιλογή;

Πλέον, είναι. Όπως, επιλογή μου ήταν να μην γίνω μητέρα. Δεν είναι η φύση μου να είμαι μητέρα – φύση μου είναι να είμαι κόρη. Και είμαι πολύ συμφιλιωμένη με αυτό. Δεν προοριζόμαστε όλοι για όλα. Σκέφτομαι πως αν, το παιδί μου, μου έκανε το 1/100 από αυτά που έχω κάνει στη μητέρα μου, θα είχα πεθάνει. Σήμερα το πρωί έλεγα στον εαυτό μου «τι έχεις κάνει;»…

Μιλήσαμε για μοναχικότητα, αλλά αποτελείτε μέλος της ομάδας του Άττις, που είναι κάτι σαν οικογένεια.

Είμαι το πιο ακατάλληλο άτομο να μιλήσει για την έννοια της οικογένειας. Δεν μου αρέσουν οι δεσμοί της οικογένειας, δεν μου αρέσει η ασφάλεια και ο συναισθηματισμός της. Η οικογένεια με πνίγει. Γι’ αυτό και δεν θεωρώ το Άττις οικογένεια μου.

Αλλά;

Είναι μια ευτυχής συγκυρία να συναντηθώ με έναν πολύ σπουδαίο άνθρωπο, τον Θόδωρο Τερζόπουλο, ο οποίος με έχει βοηθήσει και μου έχει δώσει πάρα πολλά πράγματα, τόσο στην προσωπική μου όσο και στην επαγγελματική μου ζωή. Επίσης, το Άττις είναι η σπουδαία συνάντηση με τη Σοφία Χιλλ – αφού για μένα έχουν σημασία και οι δεσμοί επί σκηνής. Με τη Σοφία αισθάνομαι πάρα πολύ καλά. Την εκτιμώ αφάνταστα. Καμιά φορά ο Τερζόπουλος μας λέει «πόσο ίδιες και πόσο διαφορετικές είστε». Πιθανώς, έχουμε μια κοινή ενέργεια.. Παρόλα αυτά, για μένα κανείς από αυτούς τους ανθρώπους δεν είναι οικογένεια, γιατί δεν θέλω να βάζω συναίσθημα στη δουλειά μου. Βρίσκομαι μέσα στο περιβάλλον του Άττις, αλλά και πάλι δεν βρίσκομαι.

Είναι μια ευτυχής συγκυρία να συναντηθώ με έναν πολύ σπουδαίο άνθρωπο, τον Θόδωρο Τερζόπουλο, ο οποίος μου έχει δώσει πάρα πολλά πράγματα, τόσο στην προσωπική μου όσο και στην επαγγελματική μου ζωή

Δηλαδή, η πορεία σας δεν έχει χτιστεί με συναισθηματικούς όρους;

Όχι.

Μα δεν αγαπάτε αυτούς τους ανθρώπους για τους οποίους μόλις μιλήσατε;

Φυσικά! Αλλά πέρα από την αγάπη, τους εκτιμώ, τους σέβομαι. Για να καταλάβετε, στην πρόβα έχω ένα τετραδιάκι όπου γράψω αυτά που λέει ο Θόδωρος· αυτά τα απίστευτα και σοφά πράγματα.

Παρόλα αυτά, το «Ρέκβιεμ», η τελευταία σκηνοθεσία του Θεόδωρου Τερζόπουλου λειτουργεί και ως φόρος τιμής σε πρόσωπα που στιγμάτισαν (και συναισθηματικά) τον χώρο του ‘Αττις. Υπάρχει μια φόρτιση δουλεύοντας γι’ αυτό;

Δεν είναι μόνο φόρος τιμής είναι κι ένα προσωπικό πένθος αυτή η παράσταση. Είναι μνήμη για τρεις ανθρώπους του θεάτρου: Τη Σοφία Μιχοπούλου, την Αννέζα Παπαδοπούλου και τον πολύ αγαπημένο μου Μπάμπη, Χαράλαμπο Τερζόπουλο, οι οποίοι ‘έφυγαν’ τον τελευταίο χρόνο. Πιστεύω πως ο καθένας μας φέρει ένα προσωπικό πένθος – η ανθρώπινη ύπαρξη από την ώρα που γεννιέται φέρει το πένθος και το δηλώνει με το πρώτο της κλάμα.

Κουβαλάτε κάτι προσωπικό εδώ;

Γενικώς, στις παραστάσεις μου δεν κομίζω τίποτα βιωματικό, το αποφεύγω. Γιατί σε αναγκάζει σε μια αυτοβιογραφία και στενεύει πολύ το όριο της τέχνης. Προφανώς, χρησιμοποιώ δικά μου πράγματα, αλλά μετά τα ορίζει η τεχνική, αυτή τους δίνει οντότητα. Δεν έχει κανένα ενδιαφέρον να μεταφέρεις την προσωπική σου μελαγχολία στη σκηνή. Το να μεταφέρεις μια οντολογική συνθήκη, αυτό ναι, έχει ενδιαφέρον.

Τι σας κινεί στο θέατρο;

Η μεγαλειώδης στιγμή όπου κάποιος έχει αφήσει τον καναπέ του, έχει φτάσει στο θέατρο, έχει πληρώσει το αντίτιμο του εισιτηρίου και είναι έτοιμος να κάτσει μια ώρα σιωπηλός για να δει κάτι.

Σας κινεί και η διεκδίκηση ρόλων ή συνεργασιών;

Προφανώς κι ας σπάσω τα μούτρα μου. Τι νομίζετε; Πως όλες αυτές οι συνεργασίες θα είχαν γίνει από μόνες τους; Τις διεκδίκησα! Είναι σημαντικό να ξέρεις να ζητάς. Δεν είσαι μόνο αυτό που θέλουν οι άλλοι, είσαι κι αυτό που θέλεις εσύ.

Τι νομίζετε; Πως όλες αυτές οι συνεργασίες θα είχαν γίνει από μόνες τους; Τις διεκδίκησα! Είναι σημαντικό να ξέρεις να ζητάς

Έχετε κάνει όσα επιθυμήσατε;

Ούτε ξέρω! Ξέρω πως όσα ήθελα τα διεκδικούσα, όπως μπορούσα. Μπορεί κανείς να μην με περίμενε, αλλά εγώ ένιωθα το αντίθετο. Φυσικά, έφαγα πολλές πόρτες. Απογοητευόμουν στιγμιαία, αλλά δεν τα χρεωνόμουν ως ήττες. Είχα αποφασίσει πως αφού αποφάσιζα να κάνω μια προκλητική κίνηση διεκδίκησης, το πιο λογικό ήταν να ‘φάω πόρτα’.

Στο τέλος πάντως, έχετε υπάρξει καλομαθημένη: Έχετε δουλέψει με προσωπικότητες όπως ο Τερζόπουλος, ο Βασίλιεφ, ο Βογιατζής, ο Λόνγκι τώρα. Την ίδια ώρα, όμως δουλεύετε με νεότερους καλλιτέχνες, όπως η Violet Louise.

Είναι διπλός ο δρόμος για κάθε καλλιτέχνη. Από τη μια, πρέπει να είναι διαρκώς σε μια εκπαιδευτική διαδικασία που τον κρατάει σε εγρήγορση. Να μπαίνεις στην πρόβα με ένα κορυφαίο σκηνοθέτη και να είσαι tabula rasa. Κι από την άλλη, ό,τι έχεις μάθει, ό,τι έχεις αφομοιώσει κι αισθανθεί σαν άξονα στην τέχνη σου, να μπορείς να το προσφέρεις απλόχερα στους νεότερους. Να τους λες «πάρ’ το και κάν’ το ό,τι θέλεις». Κάπου εκεί συναντάω και τη Λουίζα, με την οποία έχουμε συνεργαστεί πολλές φορές και την πιστεύω πολύ. Μου αρέσουν οι σχέσεις στη δουλειά, δημιουργούν κώδικα. Κι επίσης δεν χρειάζεται να λες πάλι από την αρχή «γεια, είμαι η Αγλαΐα μπλα, μπλα». Δεν χρειάζεται ν’ αποδεικνύεις πως δεν έχουν να φοβηθούν από σένα και πως δεν είσαι εκεί για να τους πάρεις το ψωμί από το στόμα.

Κι αυτό φαντάζομαι έχει τροφοδοτήσει και τις σταθερές συνεργασίες σας.

Μα δεν σημαίνει πως ήταν εύκολα, γιατί και οι σχέσεις κατακτούνται. Απλώς, πρέπει να εκτιμάς τον άλλο.

Έχετε συνεργαστεί και με ανθρώπους που δεν εκτιμούσατε;

Φυσικά. Αλλά δεν θυμάμαι αυτές τις συνεργασίες. Τις ξεχνάω.

Αξιολογείτε όσα έχετε καταφέρει;

Όχι. Σκέφτομαι πως εφόσον όλα αυτά γίνονται, ήταν τόσο πιθανά να συμβούν.

Τα είχατε ονειρευτεί;

Όταν ήμουν πολύ νεότερη ονειρευόμουν να κατακτήσω τον κόσμο· δεν το έκανα, αλλά δεν έγινε και τίποτα.

Φυσικά και έχω συνεργαστεί με ανθρώπους που δεν εκτιμούσα. Αλλά δεν θυμάμαι αυτές τις συνεργασίες

Αισθάνεστε καλά με ό,τι έχετε κατακτήσει;

Καμιά φορά, βλέπω το βιογραφικό μου και λέω «πω, πω». Από την άλλη, δεν με νοιάζει. Μπορεί να είναι και ανοησία μου.

Άρα δεν δουλέψατε έχοντας στο μυαλό σας μια «καριέρα».

Έχω υπάρξει ένα αρκετά ανήσυχο πλάσμα στα νιάτα μου, έχασα χρόνο σε άλλα πράγματα κι όχι στη δουλειά. Για μένα λίγη σημασία έχει η καριέρα στο θέατρο, αλλά μεγάλη σημασία έχει η διαμόρφωση της προσωπικότητας μου εξαιτίας του. Εξάλλου, η καριέρα φτιάχνεται ερήμην σου, εσύ βαδίζεις το δρόμο σου. Αν είχα στόχο την καριέρα, τα πράγματα θα είχαν συμβεί αλλιώς.

Κάνετε θέατρο για πάνω από 35 χρόνια. Κουραστήκατε;

Όχι, γιατί το θέατρο είναι το παιχνίδι μου. Αλλά έχω νιώσει τη φυλακή των παραστάσεων που δεν με αφήνουν να ταξιδέψω. Βέβαια, όσο δουλεύω έχω ανάγκη από διάλλειμα. Όταν έρχεται το διάλλειμα, έχω βαρεθεί σε δύο μέρες.

Θέλετε το θέατρο να παραμείνει τόσο ζωτικής σημασίας, όσο είναι τώρα;

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην είναι. Η ζωή είναι και αλλού αλλά για μένα είναι στο θέατρο. Η ζωή είναι και αλλού, όταν παίζω στο θέατρο.

Για μένα λίγη σημασία έχει η καριέρα στο θέατρο, αλλά μεγάλη σημασία έχει η διαμόρφωση της προσωπικότητας μου εξαιτίας του

Τι έχει προτεραιότητα αυτή την στιγμή για εσάς;

Να μπορώ να στέκομαι στα πόδια μου και αξιοπρεπώς να ζω. Να μην είμαι βάρος σε κανέναν.