Έντουαρντ Άλμπι: Ο καινοτόμος δραματουργός που αναζωογόνησε το αμερικανικό θέατρο

Σαν σήμερα 12 Μαρτίου, το 1928, γεννήθηκε ο Αμερικανός θεατρικός συγγραφέας Έντουαρντ Άλμπι, το έργο του οποίου αναζωογόνησε την αμερικάνικη σκηνή, διαμόρφωσε και άλλαξε ριζικά τη μεταπολεμική αμερικάνικη δραματουργία.

Μια φρέσκια και πρωτοποριακή φωνή, η οποία όχι μόνο συνέχιζε στα βήματα σπουδαίων δραματουργών όπως ο Άρθουρ Μίλλερ και ο Τενεσί Ουίλιαμς, αλλά διέθετε και την τεχνική αρτιότητα των σύγχρονών του Ευρωπαίων ομολόγων, αναζωπυρώνοντας το παγκόσμιο ενδιαφέρον και σεβασμό για την αμερικάνικη δραματουργία.

Υιοθετημένος από την ηλικία των μόλις δεκαοχτώ ημερών, ο Έντουαρντ Άλμπι μεγάλωσε σε μια οικογένεια με θεατρικό υπόβαθρο, καθώς ο παππούς του υπήρξε συνιδιοκτήτης μιας επιτυχημένης αλυσίδας θεάτρων vaudeville στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Άλμπι ήξερε από πολύ μικρός ότι ήθελε να γίνει συγγραφέας και έτσι, με τη παρότρυνση και των δασκάλων του, επιδόθηκε στο συστημικό γράψιμο ποιημάτων, μυθιστορημάτων και διηγημάτων. Τίποτε από όλα αυτά, ωστόσο, δεν ικανοποιούσε τους καλλιτεχνικούς προβληματισμούς του.

Αν και είχε γράψει ορισμένα θεατρικά έργα ήδη από την ηλικία των 12 ετών, ο Έντουαρντ Άλμπι δεν αποφάσισε να ασχοληθεί στα σοβαρά με το θέατρο παρά μόνο ύστερα από ενθάρρυνση του εμβληματικού δραματουργού Θόρντον Ουάιλντερ. Μάλιστα ο Άλμπι θα δηλώσει χρόνια αργότερα αστειευόμενος: «Δεν νομίζω στα αλήθεια ότι είδε μέσα στα ποιήματά μου έναν δραματουργό εν τη γενέσει, δεν υπήρχε κάποιο τέτοιο ίχνος. Νομίζω ότι απλώς προσπαθούσε να σώσει την ποίηση από εμένα!».

Photograph: Jane Bown/The Observer

Παρά ταύτα, μετά από αρκετές αποτυχημένες απόπειρές να γράψει ένα αξιόλογο, σύμφωνα με τον ίδιο, θεατρικό έργο, προσγειώθηκε στην άνυδρη αμερικάνικη θεατρική ζωή, το 1959, με το μονόπρακτο «Ιστορία Ζωολογικού Κήπου»: Η συνάντηση σε ένα παγκάκι στο Σέντραλ Πάρκ ενός συμβιβασμένου μεσοαστού και ενός ανθρώπου που αδυνατεί να προσαρμοστεί και επιζητεί απελπισμένα την επικοινωνία.

Τόσο οι ήρωες πάνω στη σκηνή όσο και το κοινό στην πλατεία έχουν τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν τη φύση των αξιών, των αδιεξόδων και των σχέσεων με τους άλλους και να απελευθερωθούν πνευματικά μέσα από την απόλυτη ειλικρίνεια. Τα έργα του Άλμπι διαπραγματεύονται θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος τα οποία αντανακλώνται μέσα από τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες του ατόμου. Τα δραματικά πρόσωπα υποφέρουν, ζουν σε έναν παράλογο κόσμο, συνειδητοποιώντας μεν τη δυνατότητα για ωρίμανση και αλλαγή, συνήθως όμως δε είναι αργά πλέον να ξυπνήσουν από την πνευματική τους αδράνεια.

Ακολούθησαν τρία ακόμη μονόπρακτα, όλα όπως και το πρώτο ανεβασμένα από σκηνές του Off Broadway.

Στις 13 Οκτωβρίου του 1962 πραγματοποιεί το ντεμπούτο του στο Broadway με το πρώτο του πολύπρακτο έργο, το αριστούργημα «Ποιος Φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ», το οποίο αποτέλεσε και τη μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία της καριέρας του: Δύο ζευγάρια εμπλέκονται σε ένα παιχνίδι προσβολών, ταπεινώσεων και επίπονων συγκρούσεων. Μυστικά αποκαλύπτονται και οι ψευδαισθήσεις για τον έγγαμο βίο διαλύονται.

Στα έργα του Έντουαρντ Άλμπι το προσωπείο της απάθειας και της αδιαφορίας των ηρώων θρυμματίζεται με τη συνειδητοποίηση του εαυτού, των άλλων και του περιβάλλοντος στο οποίο ζούνε, γεγονός που έχει το τίμημά του. Εμπνεόμενος από τον Αρτώ χρησιμοποιεί φυσική, ψυχολογική και μεταφυσική βία πάνω στη σκηνή, ώστε να καταλύσει τα εμπόδια ανάμεσα στο κοινό και τον θεατή. Ο λόγος κατακλύζεται από γλωσσολογικά παιχνίδια και λεκτικές μονομαχίες.

Ακολούθησε μια σταδιακή καθοδική πορεία στην καριέρα του για τα επόμενα είκοσι χρόνια. Η «Μικρή Αλίκη» (1964) χαρακτηρίστηκε από την πλειοψηφία των κριτικών ως ακατανόητη, με τον συγγραφέα να αναγκάζεται να δώσει συνέντευξη τύπου για να εξηγήσει το νόημα του έργου.

Το 1966 το αριστούργημα του Έντουαρντ Άλμπι «Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ» μεταφέρθηκε επιτυχημένα στον κινηματογράφο με πρωταγωνιστές τους Ελίζαμπεθ Τέιλορ και Ρίτσαρντ Μπάρτον. | Φώτο: moviejawn.com

Το έργο, που χάρισε στον Έντουαρντ Άλμπι το πρώτο του Βραβείο Πούλιτζερ, αφηγείται την ιστορία ενός μεσήλικου ζευγαριού στην προσπάθειά του να επαναφέρει την ισορροπία και τη ρουτίνα στη ζωή του μετά από μια σειρά ανατρεπτικών γεγονότων.

Ένα παντρεμένο ζευγάρι που βρίσκεται σε μια παραλία έρχεται σε επαφή με ένα μεσήλικο ζευγάρι από την οικογένεια των σαυροειδών το οποίο προσπαθεί να προχωρήσει σε επανεκτίμηση της σχέσης του. Μέσα από ένα ακόμη βραβευμένο με Πούλιτζερ έργο ο συγγραφέας προχωράει σε μια μελέτη του ανθρώπινου είδους όπου η ευγένεια και η αγάπη έχουν αρχίσει να εκλείπουν. Ο γεμάτος κενότητα και δυστυχισμένος γάμος των γονιών του Έντουαρντ Άλμπι επανέρχεται συχνά στα έργα του.

Παρά τα δύο βραβεία Πούλιτζερ που κέρδισε έως το 1987 είχε χάσει τελείως την εύνοια του κοινού και των κριτικών, οι οποίοι δυσανασχετούσαν για την απαισιοδοξία του και την όλο και περισσότερο ελλειπτική και στυλιζαρισμένη γλώσσα του. Έργα όπως το «The Lady From Dubuque» (1980), η «Λολίτα» (1981), το «The Man Who Had Three Arms» (1983) κατέβαιναν μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες, αναγκάζοντας τον Αμερικανό δραματουργό να γυρίσει την πλάτη του στο Broadway και να συνεργαστεί με περιφερειακά αμερικάνικα θέατρα ή ευρωπαϊκά.

Το 1991, ωστόσο, πραγματοποίησε ένα δυναμικό comeback με το έργο «Τρεις Ψηλές Γυναίκες», το οποίο όχι μόνο αποτέλεσε σημαντική θεατρική επιτυχία αλλά του χάρισε, εκτός από την εκ νέου εκτίμηση του κοινού και ένα τρίτο βραβείο Πούλιτζερ. Πρόκειται για ένα έργο με αυτοβιογραφικά στοιχεία, το οποίο μιλάει για τη προνομιούχα αλλά χωρίς αγάπη παιδική του ηλικία και τις αναμνήσεις της θετής μητέρας του, μιας αυταρχικής και απόμακρης φυσιογνωμίας που δεν αποδεχόταν το ίδιο της το παιδί. Στο επίκεντρο η αλληλεπίδραση τριών γυναικών, σε διαφορετικά στάδια στη ζωή, οι οποίες μοιάζουν μεταξύ τους.

Αν στα πρώτα έργα διακρίνεται ένα είδος ελπίδας και επιφυλακτικής αισιοδοξίας στα τελευταία η θετικότητα αυτή αμβλύνεται από την όλο και αυξανόμενη έμφαση σε μοτίβα όπως ο θάνατος, οι χαμένες ευκαιρίες, η απώλεια και η ατομική μάχη με το παράλογο του σύμπαντος, η χαμένη παιδική ηλικία και η επιθυμία μας να κρυφτούμε πίσω από ψευδαισθήσεις. Μέσα από τη δυναμική αφήγηση ο Άλμπι δραματοποιεί τον αγώνα της ανθρωπότητας που έρχεται αντιμέτωπη με την πολυπλοκότητα και το χάος της ύπαρξης.

Το έργο, αποτέλεσε μια ευχάριστη έκπληξη για το κοινό και τους κριτικούς: Ένας επιτυχημένος αρχιτέκτονας, σε έναν φαινομενικά ευτυχισμένο γάμο, «ερωτεύεται μια γίδα». Μια χιουμοριστική και συνάμα σκοτεινή εξερεύνηση των ορίων της ανεκτικότητας και του «τέρατος» που ελλοχεύει τόσο μέσα στον καθένα μας όσο και στα μικρά απλά πράγματα της μεσοαστικής καθημερινότητας.

Ο Έντουαρντ Άλμπι χρησιμοποιεί μια ευρεία γκάμα θεατρικών στυλ και τεχνικών με τις οποίες παρουσιάζει με ρεαλισμό και σατιρική διάθεση το ανθρώπινο αδιέξοδο. Ηθελημένα προσπαθεί να επεκτείνει τα θεατρικά όρια και να εφεύρει εκ νέου τη δραματική γλώσσα μέσα από τη μεταμόρφωση των καθιερωμένων δραματικών πρακτικών. Με αυτό τον τρόπο προκαλεί το κοινό, το μετατρέπει σε έναν ενεργό συμμετέχοντα, επιτιθέμενος στις ατομικές και συλλογικές ευαισθησίες του.

Άλλα έργα που έχει γράψει: «Ο Θάνατος της Μπέσι» (1960), «Αμερικάνικο Όνειρο» (1961), «Μικρή Αλίκη» (1964) , «All Over» (1971), «The Man Who Had Three Arms» (1983) κ.α. Τελευταίο του ολοκληρωμένο έργο το «Me Myself and I» (2007).

Φώτο: Neil Libbert for the Observer

Άλλα επαναλαμβανόμενα μοτίβα, εικόνες και δομές στο έργο του Άλμπι είναι ο πόνος, η προδοσία η εγκατάλειψη, οι αναισθητοποιημένες «νεκροζώντανες» υπαρξιακά ατομικότητες, τα παραιτημένα από τη ζωή λευκά μεσοαστικά παντρεμένα ζευγάρια. Το έργο του διαπνέεται από ένα είδος πυκνού παραλογισμού συχνά επενδυμένο με ξαφνικές ανατροπές που παραξενεύουν και εκπλήσσουν.

Εκτός από τον Αρτώ άλλοι άνθρωποι του πνεύματος που άσκησαν καθοριστική επιρροή στο έργο του Άλμπι είναι ο Λουίτζι Πιραντέλλο (έμφαση στην πλαστότητα του θεάτρου, μεταμοντέρνοι χαρακτήρες που αναζητούν ταυτότητα), ο Χάρολντ Πίντερ (εξερεύνηση της μνήμης, έργα στα οποία ελλοχεύει η επιθυμία), ο υπαρξισμός και ιδιαίτερα ο Αλμπέρ Καμύ (η πρωταρχικότητα της συνειδητοποίησης παράγει στον εσωτερικό κόσμο των ηρώων αρχέγονες ανησυχίες, αποσυσχετίσεις και ανισορροπίες). Τέλος θαύμαζε τους Τσέχωφ, Σοφοκλή και Μπέκετ γιατί θεωρούσε ότι δημιουργούν εμπειρίες.

Επιπλέον, ο Άλμπι έχει λάβει επαίνους για τις σκηνοθετικές του ικανότητες καθώς μέχρι το τέλος σκηνοθέτησε αρκετά από τα έργα του, περισσότερα από οποιονδήποτε άλλο σπουδαίο Αμερικανό δραματουργό, ασκώντας πλήρη καλλιτεχνικό έλεγχο πάνω στα δημιουργήματά του. Τέλος, υπήρξε εξαιρετικός δοκιμιογράφος, ενώ δεσμεύθηκε εφόρου ζωής να υποστηρίξει και να διδάξει επίδοξους νέους συγγραφείς και καλλιτέχνες, έναν σκοπό από τον οποίον δεν παρέκκλινε ποτέ.

Πέθανε στις 16 Σεπτεμβρίου 2016 ως ένας από τους πιο αξιόλογους θεατρικούς συγγραφείς της Αμερικής. Ανάμεσα στα δεκάδες βραβεία με τα οποία έχει τιμηθεί κατά τη διάρκεια της καριέρας του συγκαταλέγονται τρία βραβεία Πούλιτζερ (1967, 1975 και 1994), το Εθνικό Μετάλλιο των Τεχνών (1996) και ένα βραβείο Τόνι για τη συνολική προσφορά του στο θέατρο (2005).