Συν & Πλην: «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» στο ΠΛΥΦΑ

Τον Οκτώβριο του 2021, ο 29χρονος τότε Εντουάρ Λουί, ανέβαινε στη σκηνή του Φεστιβάλ Αθηνών και σε σκηνοθεσία του Τόμας Οστερμάγιερ (σε μια μετακλητή παράσταση της Σαουμπίνε) έκανε θεατρική παράσταση (αναπαράσταση) του βιασμού του. Ήδη επιτυχημένος συγγραφέας, μεταφρασμένος σε πάνω από 20 γλώσσες, ο Γάλλος Εντουάρ Λουί (κατά κόσμον Εντύ Μπελγκέλ) ερμήνευε ως ηθοποιός τον εαυτό του ως θύμα έμφυλης και ομοφοβικής βίας κατά την μεταφορά της αυτοβιογραφικής νουβέλας του «Η ιστορία της βίας» (εκδόσεις Αντίποδες).

Βέβαια, δεν ήταν η πρώτη φορά που το θεατρικό κοινό ερχόταν σε επαφή με το έργο του, καθώς ο Ηλίας Αδάμ μετέφερε το φθινόπωρο του 2019 στο Εθνικό Θέατρο το πρώτο του (επίσης αυτοβιογραφικό έργο) «Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ». Εκεί ο Εντουάρ Λουί αφηγούνταν το ακραίο bulling που βίωνε ως έφηβος στην ομοφοβική κοινωνία της επαρχιακής Γαλλίας των 90’s, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε.

Σε όλα τα βιβλία του, ο Λουί αφηγείται με ωμό ρεαλισμό το δικό του τραυματικό βίωμα κατά την προσπάθεια ενσωμάτωσης του, εμπλέκοντας το προσωπικό με το συλλογικό. Για τον Λουί το ζήτημα της ταξικής και κοινωνικής ανισότητας, είναι η γενεσιουργός συνθήκη που, τόσο ο ίδιος όσο και πολλοί μελετητές της νεότερης γενιάς, αποδίδουν στην αγριότητα επιβολής του καπιταλισμού και στην φτωχοποίηση των μαζών.

Τα best seller βιβλία του, ιδιαίτερα αγαπητά και στο ελληνικό κοινό, οφείλουν την εξάπλωση της φήμης τους και στο θέατρο, κάτι που επιχειρεί εδώ και η ομάδα της «Ορχήστρας των Μικρών Πραγμάτων» με το πιο βαθιά πολιτικό κείμενο του «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου». Σε αυτό το έργο, ο Εντουάρ Λουί κάνει μια καταβύθιση στην παιδική του ανάμνηση – «οι αναμνήσεις μου είναι όσα δεν συνέβησαν» λέει – την εποχή που εκλιπαρεί για αποδοχή από την οικογένεια και ιδίως από τον πατέρα του, ενώ ήδη έχουν αρχίσει να γίνονται ορατά τα στοιχεία της διαφορετικότητας του: Είναι ένα παιδί έξυπνο, φιλομαθές, με καλλιτεχνικές ανησυχίες, που του αρέσει να χορεύει και να υποδύεται τις γυναίκες τραγουδίστριες των girl bands των 90s. Μια αλήθεια που τόσο η οικογένεια, όσο και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον αρνείται να αποδεχτεί κι άλλοτε το τιμωρεί με βίαιους τρόπους. «Κοίτα, μπαμπά κοίτα», ουρλιάζει ο δύστυχος Εντύ, αλλά τις περισσότερες φορές έρχεται αντιμέτωπος με την επώδυνη απόρριψη.

Οι μνήμες του είναι μια εναλλαγή έλξης και άπωσης με τον πατέρα του που «θέλει τον γιο του άντρα» και το επαναλαμβάνει εμφατικά. Και ο ίδιος, ο πατέρας εξάλλου, παρουσιάζεται ως ένα θύμα της τοξικής αρρενωπότητας και της ταξικής ανισότητας: Έχει παρατήσει το σχολείο για να δηλώσει τον ανδρισμό και τη μαγκιά του, έχει αναγκαστεί να δουλεύει σε ένα τοπικό εργοστάσιο για τα ελάχιστα, έχει παντρευτεί μια γυναίκα που συχνά κακοποιεί σωματικά, δεν σταματά να πίνει και να βουλιάζει στη φτώχεια μαζί με την οικογένεια του. «Όσο πιο φτωχοί ήμασταν, τόσο πιο πολλά ξοδεύαμε για να δείξουμε ότι διαφέρουμε από τους άλλους» ανακαλεί ο Λουί, όταν πια έχει την ωριμότητα της πολιτικής σκέψης ώστε να δώσει όνομα (τα ονόματα πολλών Γάλλων προέδρων για την ακρίβεια) που στέρησαν κοινωνικούς ρόλους, κοινωνικά δικαιώματα, κοινωνικές ελευθερίες σε ανθρώπους σαν τον ίδιο και τον πατέρα του.

Το «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» είναι μια επίθεση στο πολιτικό σύστημα των τελευταίων δεκαετιών που εξορίζει τις ανθρώπινες ανάγκες από το επίκεντρο του και συνάμα μια σπαρακτική κραυγή να ακουστούν οι φωνές όσων το σύστημα καταπίνει.

Ο ηθοποιός Γιώργος Κισσανδράκης.

Το πολιτικά πιο επιδραστικό βιβλίο του Εντουάρ Λουί θεατροποιείται από την «Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων» σε μια παράσταση φεστιβαλικής κλάσης. Η σχέση ενός φτωχού και αμόρφωτου εργάτη με τον ομοφυλόφιλο γιο του στην επαρχία της Γαλλίας ερμηνεύεται (και) μέσα από τις κοινωνικές και πολιτικές της διαστάσεις. Κορυφώνεται έτσι, σε ένα ευαίσθητο, συγκινητικό, αλλά και με μετα – καταγγελτικό σθένος, ανέβασμα. Στον πυρήνα των αρετών του ο ανανεωτικός τρόπος που η σκηνοθεσία προσεγγίζει τους ρόλους (ως κοινοτικό ζήτημα) και τα υψηλά υποκριτικά αντανακλαστικά που επιδεικνύουν ο Ντένης Μακρής και ο Γιώργος Κισσανδράκης.

Οι δύο πρωταγωνιστές της παράστασης σε σκηνοθεσία Χρήστου Θεοδωρίδη.

Όπως προαναφέραμε, η θεατροποίηση των βιβλίων του Εντουάρ Λουί δεν είναι πρωτότυπο φαινόμενο, αλλά στην περίπτωση του «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» αποδεικνύεται πως είναι η πιο καίρια επιλογή μεταξύ των συγγραμμάτων του· όχι μόνο για τη συζήτηση επί των έμφυλων κοινωνικών διεκδικήσεων που ολοένα και ζωντανεύει (στην Ελλάδα μοιάζει να είμαστε ακόμα στην εποχή των 90s που περιγράφει ο συγγραφέας) αλλά και για το θαρραλέο πολιτικό διακύβευμα που αναδεικνύεται σε ένα μετά – καταγγελτικό θέατρο, αποδεσμευμένο από τις αγκυλώσεις του παρελθόντος. Την ίδια ώρα, ακολουθώντας με προσήλωση την μετάφραση της Στέλας Ζουμπουλάκη, η δραματουργία της Ιζαμπέλας Κωνσταντίνου και του Χρήστου Θεοδωρίδη φέρνει δημιουργικά στην επιφάνεια την αφήγηση του Λουί, έξω από τη λογική της γραμμικότητας. Αντίθετα, εδώ, η πλοκή να ανασυντίθεται συνειρμικά, με τον τρόπο που οι αναμνήσεις επιτίθενται και τροφοδοτούν το παρόν μας.

Η ισορροπία αναδεικνύεται σε μαγικό κλειδί για την σκηνοθεσία του Χρήστου Θεοδωρίδη. Από τη μια, γιατί φροντίζει να φέρει ισότιμα τις δυναμικές του βιβλίου στην επιφάνεια: Το προσωπικό φορτίο, την προσωπική απόγνωση και συνάμα τη συλλογική ματαίωση. Από την άλλη – και σε συνέχεια της παραπάνω επιλογής – η σκηνοθεσία πριμοδοτεί πότε τη μικρή εικόνα, τα κάδρα των ταπεινών ανθρώπων (εκεί όπου γεννιέται το βαθύ συναίσθημα και η συγκίνηση) και πότε τη μεγάλη, όπου οι ταπεινοί άνθρωποι γίνονται αριθμοί και ανώνυμα θύματα (εκεί όπου ελλοχεύει ο θυμός και η λαϊκή οργή). Ο Λουί διακηρύσσει πως η θέση του πολίτη και του εκάστοτε κοινωνικού υποκειμένου είναι μια αντανάκλαση των μεθόδων της πολιτικής εξουσίας· οι δύο αυτοί κόσμοι διαπλέκονται ευρηματικά στην παράσταση. Μιλώντας για ‘διαπλοκή’, όμως, η πιο σοφή σκηνοθετική επιλογή βρίσκεται στην μη κατανομή ρόλων: Οι δύο ηθοποιοί του, Ντένης Μακρής και Γιώργος Κισσανδράκης, υπακούν σε μια διαδικασία ερμηνευτικής ελευθερίας, όπου ο γιος γίνεται πατέρας και το αντίστροφο, η μητέρα γίνεται γιος, ο αδερφός μητέρα, μια ‘μέθοδος’ που αναζωογονεί ιδιαίτερα την αφήγηση και υπογραμμίζει την ρευστότητα των συναισθημάτων μεταξύ των ηρώων και τελικά το δικαίωμα της ρευστότητας των ταυτοτήτων, των φύλων, των ιδεών.

Χρειάζεται τρομερός συντονισμός, μια διαρκής συνέργεια και συσχέτιση με τον συμπαίκτη, χρειάζεται τελικά μια βαθιά κατανόηση του για να επιτευχθεί αυτό που οι δύο ηθοποιοί Ντένης Μακρής και Γιώργος Κισσανδράκης επιτυγχάνουν. Το θέατρο που υπηρετούν αποδεσμεύεται από τη σύμβαση του ρόλου: Μοιάζουν λες και ο ένας κλέβει τις λέξεις ή τις συλλαβές από τα χείλη του άλλου, μεταμορφώνεται στη στιγμή σε κάποιον άλλο και μαζί αποσπά και το συναίσθημα του άλλου. Εκτός από ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σκηνικό παιχνίδι μεταξύ τους, ο Ντένης Μακρής και ο Γιώργος Κισσανδράκης φωτίζουν – ερήμην τους ή και ηθελημένα, δεν έχει σημασία – τη βαρύτητα που διαδραματίζουν στις ζωές μας οι επιβεβλημένες ανάγκες των κοινωνικών ρόλων.

Διακριτή, αφηγηματική και ιδιαίτερα χρήσιμη στην λειτουργία των δύο ηθοποιών είναι η χορογραφία και ο σχεδιασμός κίνησης της Ξένιας Θεμελή. Με τη βοήθεια της μουσικής επιμέλειας (Χρήστος Θεοδωρίδης κι εδώ) και χάρη στην απόδοση των ηθοποιών εξασφαλίζει μερικές από τις πιο εκρηκτικές και συναισθηματικά φορτισμένες στιγμές της παράστασης.

Μόνο τα απαραίτητα – ένα υποτυπώδες κρεβάτι, μια παλιά ντουλάπα και καρέκλες, ένα ‘αρχαίο ψυγείο’ – υπάρχουν στο σκηνικό της Τίνας Τζόκα. Βέβαια, εδώ το άδειο σκηνικό ταυτίζεται με την φτώχεια και όχι με την σκηνική λιτότητα.

Ο Ντένης Μακρής σε σκηνή του έργου.

Μια παρατεταμένη σιωπή μας εισάγει στην αρχή της παράστασης που αν και μοιάζει αχρείαστη, γρήγορα σβήνει από την δυναμική της συνέχειας.

Μια γόνιμη στιγμή όπου το ατομικό διαπλέκεται με το συλλογικό και κορυφώνεται σε μια δυναμική παράσταση φεστιβαλικής κλάσης.