Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης στο Μουσείο Μπενάκη

Ξεχωριστή θέση στις καρδιές γενιών και γενιών αναγνωστών κατέχει η Άλκη Ζέη, η ιδιαίτερα αγαπητή, πολυγραφότατη, πολυμεταφρασμένη και με πολλές διακρίσεις συγγραφέας, που φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη γέννησή της.

Με αφορμή την επέτειο αυτή, το υπουργείο Πολιτισμού ανακήρυξε το 2023 «Λογοτεχνικό Έτος Άλκης Ζέη» και, στο πλαίσιο αυτό, διοργανώνει, σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη την έκθεση τεκμηρίων, φωτογραφιών, χειρογράφων κ.ά. «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης», που επιμελήθηκε η Σίσσυ Παπαθανασίου και σχεδίασε η Μαρία Στέφωση.

Στην έκθεση  απεικονίζονται οι δεκαετίες της ζωής και του έργου της, αναδεικνύεται η σχέση της με τον δημόσιο βίο της χώρας και της εποχής και αποκαλύπτονται οι σχέσεις συνάφειας ανάμεσα στο έργο της και στη σύγχρονη Ιστορία.

Η Άλκη Ζέη στη Ρώμη, 1953

Η Άλκη Ζέη (1923-2020) κατόρθωσε με το έργο της να ταυτίσει το ιδιωτικό με το δημόσιο, καθώς οι πορείες των μυθιστορηματικών ηρώων της συντονίζονται και με τις ιστορικές διαδρομές του «σύντομου 20ού αιώνα», τις τομές, τις ρήξεις, τις συνέχειες, τα μεγάλα και μικρά γεγονότα.

Παράλληλα με το γράψιμο, αγωνίστηκε ενεργά για την ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δημοκρατία, συμμετέχοντας στο αριστερό κίνημα από τα χρόνια της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα. Η συμμετοχή της σ’ αυτό τον αγώνα, που της κόστισε χρόνια εξορίας και υπερορίας, καθόρισε την προσωπική ζωή της.

Η ίδια έλεγε για τη σχέση του συγγραφικού έργου της με την Ιστορία: «Από τα μικρά μου χρόνια ως σήμερα, ας μην πω με ακρίβεια πόσα είναι γιατί θα τρομάξω κι εγώ η ίδια, έζησα έναν πόλεμο, δύο εμφύλιους πολέμους, δύο δικτατορίες και δύο προσφυγιές. Δεν τα έζησα σαν απλός παρατηρητής, αλλά παίρνοντας ενεργό μέρος κάθε φορά κι έτσι και να ήθελα δεν θα μπορούσε το συγγραφικό μου έργο να μην επηρεαστεί από τα γεγονότα αυτά που συγκλόνισαν τον τόπο μας. Άθελά μου η ζωή μου μπλέχτηκε μέσα στην ιστορία κι έγινα κι εγώ ένα κομμάτι της. Το συγγραφικό μου, λοιπόν, έργο, θέλω δεν θέλω, είναι γεμάτο ιστορία… Αν πέτυχα να κάνω τα παιδιά να την ακούσουν τουλάχιστον, το μέλλον θα δείξει».

Η Άλκη Ζέη

Η Άλκη Ζέη γεννήθηκε στην Αθήνα, αλλά πέρασε μέρος της παιδικής της ηλικίας στη Σάμο, τόπο καταγωγής της μητέρας της. Ασχολήθηκε με το γράψιμο από πολύ νεαρή ηλικία. Στις πρώτες ακόμη τάξεις του Γυμνασίου άρχισε να γράφει κείμενα για το κουκλοθέατρο. Ένας από τους ήρωες που δημιούργησε, ο Κλούβιος, έγινε στη συνέχεια ήρωας του γνωστού κουκλοθέατρου «Μπαρμπα-Μυτούσης».

Πρώτο της μυθιστόρημα είναι «Το καπλάνι της βιτρίνας» (1963), έργο σχεδόν αυτοβιογραφικό, εμπνευσμένο από τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο. Ακολουθεί μια σειρά μυθιστορημάτων για παιδιά («Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου», 1971, «Αρβυλάκια και γόβες», 1975, «Ο θείος Πλάτων», 1975, «Κοντά στις ράγες», 1977, «Μια Κυριακή του Απρίλη», 1978, «Τα παπούτσια του Αννίβα», 1979) και το 1987 κυκλοφορεί το πρώτο της βιβλίο για μεγάλους, «Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα». Το 2013 κυκλοφόρησε το αυτοβιογραφικό της έργο «Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο», και το 2017 το «Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά». Το τελευταίο της βιβλίο, με τίτλο «Ένα παιδί από το πουθενά», κυκλοφόρησε λίγους μήνες πριν τον θάνατό της (όλα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο).

Η Άλκη Ζέη

Το «Καπλάνι της βιτρίνας» υπήρξε έργο-σταθμός για την ελληνική παιδική λογοτεχνία και θεωρείται πλέον ένα κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας για παιδιά, με συνεχείς επανεκδόσεις από το 1963 που πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα και πολλές μεταφράσεις και διακρίσεις στο εξωτερικό. Η Άλκη Ζέη υπήρξε πρέσβειρα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό, καθώς το σύνολο του έργου της είναι μεταφρασμένο και κυκλοφορεί σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο. Η ίδια έχει επίσης μεταφράσει από τα γαλλικά, τα ιταλικά και τα ρωσικά αρκετά βιβλία.

Τα έργα της, υψηλής λογοτεχνικής αξίας, διαπνέονται από τον καθαρό τρόπο γραφής της, τη γλωσσική αρτιότητα, την κριτική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις, το χιούμορ και τη διεισδυτική ματιά στα γεγονότα, χαρακτηριστικά που τα κάνουν διαχρονικά και δημοφιλή σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες αναγνώστες.

Με την κατάδική της ζωή, τις δημόσιες παρεμβάσεις της, τα έργα και τις ημέρες της, παρέμεινε ανήσυχη και ενεργή σε όλο το θαυμαστό ταξίδι της, επιμένοντας να συνομιλεί με τους αναγνώστες της σε κρίσιμους καιρούς, μέχρι και τον θάνατό της.