Θεατής: «Ανατολικά της Εδέμ» στο Θέατρο Αγγέλων Βήμα

«Τι είναι καλό και τι κακό;», «Είναι στο χέρι του ίδιου του ανθρώπου να αλλάξει την μοίρα του;», «Τι συμβαίνει όταν απουσιάζει η αγάπη;»: Αυτά είναι μερικά από τα οικουμενικά ερωτήματα που θέτει στο μυθιστόρημά του, «Ανατολικά της Εδέμ», ο βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας συγγραφέας John Steinbeck, που ως βασικός εκπρόσωπος του νατουραλισμού και της κοινωνικής πεζογραφίας, ανέδειξε ήρωες της καθημερινής ζωής, φτωχούς αγρότες και μετανάστες σε μια γη αφιλόξενη, που μοχθούσαν με την ελπίδα και το όνειρο πως θα έρθουν καλύτερες μέρες.

Ένα χαρακτηριστικό τέτοιο έργο είναι και το «Ανατολικά της Εδέμ», το οποίο ανεβαίνει στη σκηνή του φιλόξενου και ατμοσφαιρικού θεάτρου Αγγέλων Βήμα. Η επιλογή του έργου αυτού από την Μαργαρίτα Δαλαμάγκα-Καλογήρου, η οποία ανέλαβε και την μετάφραση, σίγουρα κεντρίζει το ενδιαφέρον εκείνων που θέλουν να εισχωρήσουν στο λογοτεχνικό σύμπαν του Steinbeck με έναν διαφορετικό τρόπο. Αυτόν της θεατρικής πράξης.

Ανατολικά της Εδέμ… στην Αμερική του 1900, μια γυναίκα, η Κάθυ, βρίσκεται βαριά κακοποιημένη στην πόρτα του Αδάμ Τρασκ. Ο άνδρας την ερωτεύεται. Η γυναίκα μένει έγκυος. Ένας παράδεισος προετοιμάζεται. Όμως τίποτα δεν κρατάει για πάντα… 17 χρόνια μετά, οι δίδυμοι, Κάλεμπ και Ααρών, ενώ πιστεύουν ότι η μητέρα τους πέθανε στη γέννα, έρχονται αντιμέτωποι με την πιο σκληρή αλήθεια. Όλα βγαίνουν στο φως. Και τότε οι ήρωες αναγκάζονται να αναζητήσουν τον δρόμο για την δική τους Εδέμ.

Μέσα από το «Ανατολικά της Εδέμ» ο Steinbeck αναβιώνει τη βιβλική ιστορία του Αδάμ και των γιων του Άβελ και Κάιν, των οικουμενικών συμβόλων του Καλού και του Κακού. Οι δύο αυτές «δυνάμεις» βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση καθ’ όλη την διάρκεια του έργου, μέσα από τους εμβληματικούς χαρακτήρες που σκιαγράφησε ο συγγραφέας. Χαρακτήρες άλλοτε εκπρόσωποι του Καλού, άλλοτε του Κακού και άλλοτε μετέωροι σε μια υπαρξιακή αναζήτηση.

Το μυθιστόρημα είχε εμπνεύσει ακόμη και τον διακεκριμένο σκηνοθέτη Ελία Καζάν, ο οποίος είχε μεταφέρει το δεύτερο μέρος της ιστορίας στο σινεμά, με τον James Dean στο κινηματογραφικό του ντεμπούτο να αναλαμβάνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Καλ (η ταινία, μάλιστα, απέσπασε 4 υποψηφιότητες για βραβεία Oscar).

Η μεταφορά του μυθιστορήματος στην σκηνή, σε δραματουργική επεξεργασία και σκηνοθεσία της Ανδρονίκης Αβδελιώτη είναι ευρηματική και καταφέρνει με πρωτοτυπία και γρήγορους ρυθμούς να αποδώσει την πλοκή του έργου.

Αυτό που ξεχώρισα στην σκηνοθετική ματιά της Ανδρονίκης Αβδελιώτη είναι αρχικά η προσθήκη και ενσωμάτωση του διάσημου παραμυθιού του Λιούις Κάρολ «Η Αλίκη στη χώρα των Θαυμάτων» μέσα στην ήδη υπάρχουσα ιστορία του έργου. Το παραμύθι λειτουργεί με τρόπο παράλληλο και επεξηγηματικό ως προς την πλοκή και την κατανόηση της αρκετά αμφιλεγόμενης ηρωίδας Κάθυ. Μια γυναικεία φιγούρα που αντιπροσωπεύει με μια πρώτη ματιά το «κακό» και «απογορευμένο». Ένα πλάσμα πονεμένο που ταλαντεύεται μεταξύ θύτη και θύματος αναζητώντας μια θέση στη χώρα των θαυμάτων.

Πολύ ευρηματική ήταν και η χρήση των flashbacks στην παράσταση, τα οποία λειτούργησαν διαφωτιστικά στην κατανόηση της ιστορίας, δημιουργώντας την αίσθηση του αναπάντεχου. Σίγουρα πολύ έξυπνος ήταν και ο τρόπος αξιοποίησης της μικρής σκηνής του θεάτρου, η οποία ανάλογα με το σημείο της πλοκής μεταμορφώνεται σε τρεις διαφορετικούς χώρους. Τα σκηνικά αντικείμενα και τα έπιπλα δεν αλλάζουν, αλλά με την χρήση των φωτισμών και της μουσικής δημιουργείται η κατάλληλη ατμόσφαιρα για κάθε διαφορετικό χώρο.

Επιτυχημένη είναι και η επιλογή των ηθοποιών για τους συμβολικούς ρόλους του έργου. Ισχυρή και εξαιρετική παρουσία έχει καθ’ όλη την διάρκεια της παράστασης η Ανδρονίκη Αβδελιώτη, η οποία αναμετράται με τον απαιτητικό και πολυδιάστατο ρόλο της Κάθυ.  Ξεχώρισα επίσης τις ερμηνείες των Γιώργου Ζώη, Βαγγέλη Ραφαήλ Καλλίτσογλου και Τίτου Πινακά.

Ο Γιώργος Ζώης ενσαρκώνει με στιβαρότητα και τρυφερότητα τον αντίθετο πόλο της Κάθυ, τον πόλο του καλού που βλέπει την όμορφη πλευρά των ανθρώπων και συγχωρεί, τον Αδάμ Τρασκ. Ο Βαγγέλης Ραφαήλ Καλλίτσογλου αναδεικνύει έναν δεύτερο ρόλο, αυτόν του υπηρέτη Λι και συγκινεί με την ερμηνεία του ως ήρεμη δύναμη και φωνή της λογικής. Ο Τίτος Πινακάς ανταπεξέρχεται με τρομερή σωματικότητα και εκφραστικές εναλλαγές στον καθοριστικό ρόλο του Καλ, ο οποίος αναζητά τον εαυτό του και κινείται ανάμεσα στο καλό και στο κακό.

Οι Ηλίας Βογιατζηδάκης, Ανδρέας Ζάκας, Σοφία Σιμοπούλου, Ποπέτα Σούκου, Κωνσταντίνος Τσιούγκος αποδίδουν ικανοποιητικά τους ρόλους τους και δένουν αρμονικά μεταξύ τους.

Η μουσική σύνθεση και επιμέλεια της Αργυρώς Καπαρού προσθέτει μια παραπάνω λυρικότητα στην παράσταση και χρησιμοποιείται εύστοχα στην εναλλαγή των σκηνών. Καθοριστικό ρόλο, όπως ανέφερα και παραπάνω, παίζουν και οι φωτισμοί του Βασίλη Κλωτσοτήρα, μιας και δημιουργούν άλλοτε μια ρεαλιστική και άλλοτε μια ονειρική ατμόσφαιρα.

Τα σκηνικά των Ανδρονίκη Αβδελιώτη, Νικόλαου Μαρμαροτούρη και Σταμάτη Μπαντούνα μού κέντρισαν το ενδιαφέρον για την λιτότητα και την λειτουργικότητα τους, ενώ τα κοστουμιά των ίδιων απεικονίζουν με ρεαλισμό την εποχή του έργου. Ιδιαίτερα ξεχωριστά είναι τα κοστούμια της Κάθυ, αλλά και οι μάσκες που χρησιμοποιούνται προς το τέλος της παράστασης και αποτέλεσαν μια ενδυματολογική και αισθητική έκπληξη.

Στο πρώτο του ανέβασμα, το μυθιστόρημα του Steinbeck ευτύχησε και συνάντησε την πρωτότυπη και σύγχρονη ανάγνωση της Ανδρονίκης Αβδελιώτη. Μια καλοδουλεμένη παράσταση και μια εξαιρετική πρόταση για να «βουτήξεις» καλύτερα μέσα στο σύμπαν του μεγάλου συγγραφέα.

Ένα σύμπαν με ερωτήματα, που δεν αφήνουν σε ησυχία το ανήσυχο κοινό και που μέσω της παράστασης οπτικοποιούνται και γεννούν νέες σκέψεις. Σκέψεις υπαρξιακές για την αδυναμία, αλλά και την δύναμη του ανθρώπου, για την καλή και την κακή πλευρά ως όψεις του ίδιου νομίσματος, για την ελπίδα και το θάρρος να πιστέψει κανείς στον εαυτό του και να μην φοβάται να τον ανακαλύψει.