Έξι γυναίκες στέλνουν μηνύματα τέχνης “γραμμένα” στο νερό

Ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας του Νερού (22 Μαρτίου). Την ίδια στιγμή που ψηφίζεται το σχέδιο νόμου το οποίο προλειαίνει το έδαφος ιδιωτικοποίησης του νερού. Τώρα, η πολιτιστική κυψέλη του «Άτοπος» ανοίγει τον διακαλλιτεχνικό και διεπιστημονικό διάλογο με τίτλο «Γραφείο Υδάτινων Κοινών» με αφορμή ένα αφηρημένο παρότι κοινό αγαθό που δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις, δεν ταυτοποιείται ως τέτοιο: Το νερό.

Σε επιμέλεια της Ελένης Ρήγα, καλλιτέχνιδες από την Ελλάδα και το εξωτερικό έρχονται να ταράξουν (και κυριολεκτικά) τα νερά. «Καταρχάς, θέλουμε να μιλήσουμε για τα δικά μας νερά, για ποια νερά μιλάμε, για μια πόλη όπως η Αθήνα που έχει κρύψει – θάψει τα νερά της και τελικά να δώσουμε πρόσωπο στο νερό, όπως θα δίναμε πρόσωπο στη φύση. Το νερό είναι ένα ανθρώπινο δικαίωμα που συχνά καταστρατηγείται και την ίδια ώρα, είναι μια έννοια που μέσα από τη ρευστότητα του μας καλεί να φανταστούμε ένα διαφορετικό, καλύτερο μέλλον» σημειώνει η επιμελήτρια του προγράμματος.

Με πυρήνα πέντε Ελληνίδες εικαστικούς-visual artists – τις Ελένη Μυλωνά, Ιλεάνα Αρναούτου και Ισμήνη Κινγκ, Μαρία Νικηφοράκη και Δέσποινα Χαριτωνίδη – «μια πολυσυλλεκτική ομάδα γυναικών αναφορικά με την ηλικία και τον καλλιτεχνικό προσανατολισμό τους», το «Γραφείο Υδάτινων Κοινών» ξεπερνά τα όρια της έκθεσης και εξελίσσεται σε ένα σύστημα διαλόγου για το νερό, ένα κάλεσμα βιωματικής σχέσης μαζί του αλλά και μιας φαντασιακής συνθήκης – όπως μόνο τα εργαλεία της τέχνη μπορούν να δημιουργήσουν «σε μια συνθήκη περιβαλλοντικής και κοινωνικής αλλαγής είναι μια προσπάθεια να ορίσουμε τι είναι το νερό, αυτό το αγαθό που δημιουργεί ταυτότητα και πολιτισμό, που εξαιτίας του από τα βάθη των αιώνων συστήνονται κοινότητες και κοινωνίες και η έλλειψη του οποίου επηρεάζει τα ανθρώπινα σώματα και ειδικά των πιο ευάλωτων κοινωνικών κατηγοριών» συνεχίζει η Ελένη Ρήγα. «Το νερό είναι μια ιδανική αφορμή για να δούμε πως μέσα από ένα κοινό αγαθό συστήνονται κοινότητες, κι αυτό είναι επίσης κάτι που η εποχή μας έχει ανάγκη».

Το πρόγραμμα φέρει συνάμα τις αξίες και τους προβληματισμούς του οικοφεμινιστικού κινήματος που τα τελευταία 50 χρόνια εισηγείται μια νέα ηθική: Να πάψουμε να αντλούμε ανεξέλεγκτα από τη φύση. Κι όπου μιλάμε για τη φύση, μιλάμε και για τη θέση της γυναίκας μέσα σε αυτήν. Δεν είναι λοιπόν, τυχαίο, πως οι συμμετέχουσες, ακόμα και από το εξωτερικό, είναι γυναίκες: Η Ελβετίδα εικαστικός Maëlle Gross, η Αμερικανο-Ισπανίδα εικαστικός και σχεδιάστρια Lily Consuelo Saporta Tagiuri και η Γερμανίδα καλλιτέχνιδα του θεάτρου, ακτιβίστρια και ποιήτρια Kasia Wojcik. Όλα τα έργα στο πλαίσιο του «Γραφείου Υδάτινων Κοινών» είναι νέες αναθέσεις και παραγωγές ειδικά και αποκλειστικά για τον «Άτοπο».

Ωστόσο, η προσέγγιση του προγράμματος για το νερό δεν θα περιοριστεί στην καλλιτεχνική ερμηνεία αλλά θα εμπλέξει επιστήμονες και ερευνητές (γεωπόνους, βοτανολόγους, τεχνολόγους τροφίμων) που θα μας υπενθυμίσουν την αξία του νερού ως πηγή των πάντων.

‘Πλάσμα’ του νερού εδώ και πολλά χρόνια, η διεθνής εικαστικός Ελένη Μυλωνά επανέρχεται στη θεματική του νερού με ένα βίντεο όπου σκηνοθετεί το δικό της σώμα, ανάμεσα σε απόβλητα που ξεβράζει η θάλασσα. Το βίντεο ανήκει στη σειρά «Sea monsters» όπου η δημιουργός φωτογραφίζει και συλλέγει μεγάλα αντικείμενα αλλοιωμένα από την αλμύρα. «Ήταν ο τρόπος μου να ανεχτώ τη συμβίωση με τα σκουπίδια. Είχα ανάγκη να δω την ομορφιά τους, μετατρέποντας τα σε όμορφες χρωματιστές εικόνες – με κρυφές αφηγήσεις – για να τα ανεχτώ. Δεν έβλεπα σκουπίδια· έβλεπα σχήματα, χρώματα, συνθέσεις. Σιγά-σιγά, όμως, κατάλαβα πως όσο πιο μικρά είναι τα πλαστικά θραύσματα, τόσο πιο επικίνδυνα είναι. Η θάλασσα αποβάλλει τα μεγάλα αντικείμενα και τα εναποθέτει στις παραλίες. Τα μικρά, όμως, παραμένουν και δηλητηριάζουν την θαλάσσια και εναέρια ζωή και σιγά – σιγά έχουν συγχωνευτεί και έχουν γίνει σώμα με το νερό. Όχι μόνο με το θαλάσσιο νερό, αλλά και με το νερό της γης που μας δίνει ζωή. Τα μικροπλαστικά, η νεκρή αυτή ύλη, είναι πια μέρος κάθε ζωντανού οργανισμού» σημειώνει.

Η Μυλωνά έχει αποδείξει πως ο υδάτινος κόσμος ελκύει σταθερά την δημιουργική προσοχή της αφού νωρίτερα, την περασμένη σεζόν δηλαδή είχε παρουσιάσει το «Fire in the Lake». Είχε προηγηθεί, στην πρώτη Μπιενάλε της Αθήνας Destroy Athens, το 2007 το βίντεο «The Lamb of God». «Αυτά τα δυο γεγονότα, το αρνί που ξέβραζε η θάλασσα και τα αποκαΐδια από τις φωτιές πολλά χρόνια αργότερα, τα συνάντησα ακριβώς στο ίδιο σημείο στην παραλία μπροστά στο σπίτι-εργαστήριο μου στην Αίγινα. Ήρθαν και με βρήκαν. Μπλέχτηκαν στα πόδια μου. Ζήτησαν την προσοχή μου. Mου έφεραν μηνύματα, τα οποία είχα το χρέος να μεταδώσω παρακάτω» εξηγεί, αντιμετωπίζοντας το νερό ως επικοινωνία, μέσο συγκοινωνίας, τροφή, το sine qua non της ζωής.

Αλλαγή, σημαίνει πλήρης απαλλαγή από τα πλαστικά. Αυτό σήμερα μοιάζει εντελώς ανέφικτο, διότι πρέπει να είναι άμεσο και ολοκληρωτικό. Δεν έχουμε χρόνο πια για συζητήσεις. Δυστυχώς, δεν πιστεύω ότι θα μπορέσουμε ν’ απαλλαγούμε από τη νεκρή ύλη με την οποία έχουμε στραγγαλίσει τον πλανήτη

Κι ενώ επιχειρεί μέσα από τα ξεβρασμένα απορρίμματα να δημιουργήσει μια νέα εικόνα, ένα νέο γεγονός, συνάμα συνειδητοποιεί πως αυτό το παρόν, συνιστά και το ίδιο το μέλλον. Δεν κρύβει την απόγνωση της λέγοντας πως δεν υπάρχει βούληση για αλλαγή. «Αλλαγή, σημαίνει πλήρης απαλλαγή από τα πλαστικά, την ασταμάτητη παραγωγή και την αχαλίνωτη κατανάλωση τους. Αυτό σήμερα μοιάζει εντελώς ανέφικτο, διότι πρέπει να είναι άμεσο και ολοκληρωτικό. Δεν έχουμε χρόνο πια για συζητήσεις. Δυστυχώς, δεν πιστεύω ότι εμείς οι άνθρωποι θα μπορέσουμε ν’απαλλαγούμε από την νεκρή ύλη που παράγουμε και με την οποία έχουμε στραγγαλίσει τον πλανήτη. Δεν έχουμε καταλάβει τι ακριβώς κάνουμε. Δεν θα σταματήσει η παραγωγή. Υπάρχουν “συμφέροντα.” Έχει πια μπει το νερό στο αυλάκι. Δεν θα μπορέσουμε να γυρίσουμε την πλάτη στο πλαστικό. Έχει γίνει το υφάδι της ζωής μας, μας εξυπηρετεί και δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτό. Μάλλον θα αναγκαστεί ο πλανήτης, η γη, η φύση, η μάνα μας, ν’ απαλλαγεί από εμάς. Εμάς που λατρεύουμε το χρήμα, το εύκολο, το βολικό και την απερίσκεπτη, ανόητη και ατελείωτη επιθυμία για περιττά αγαθά – κι ας μας οδηγούν στην καταστροφή. Αυτά ξέρουμε, αυτά κάνουμε. Μέχρι θανάτου» διαμαρτύρεται.

Γι’ αυτό και επιμένει να εμπιστεύεται τον τρόπο και το δρόμο της τέχνης προκειμένου να επεκτείνει το διάλογο στην, όπως όλα δείχνουν, μη αναστρέψιμη παραβίαση της φύσης. «Η τέχνη, όταν δεν δημιουργείται μόνο για το όφελος και δεν ορίζεται αποκλειστικά από αυτό, όταν δεν είναι εμπόρευμα άλλα ειλικρινής, δηλαδή μοναδική έκφραση του εσωτερικού κόσμου ενός ατόμου σε σχέση με τον κόσμο γύρω του, τότε έχει πνοή» λέει η Ελένη Μυλωνά. «Το εμπνευσμένο έργο θέτει ερωτήματα, ανοίγει ορίζοντες, εξυψώνει, ταράζει τα νερά και με ένα πλάγιο τρόπο μπορεί να επηρεάσει ανθρώπους και καταστάσεις. Οι μεγάλοι τεχνίτες εκφράζουν τον εαυτό τους καταγράφοντας το περιβάλλον τους και αναπόφευκτα αφήνουν την προσωπική τους σφραγίδα πάνω στο έργο. Αν το έργο επιβιώσει, θα φέρει μηνύματα από την μια εποχή στην άλλη. Έχοντας ρίζες στη δημοσιογραφία βλέπω την τέχνη μου σαν μέσο επικοινωνίας, ένα είδος reporting, μια αναφορά της δικής μου προσωπικής εμπειρίας τη συγκεκριμένη στιγμή επί της γης».

Το περασμένο καλοκαίρι, το βραβείο Τέχνης του Ιδρύματος Γ&Α Μαμιδάκη περνούσε στα χέρια της Ιλεάνας Αρναούτου και της Ισμήνης Κινγκ, δημιουργώντας μια επιτόπια θαλάσσια εγκατάσταση στο Minos Beach Art Hotel στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης. Το έργο ονομαζόταν «Tender shell geophilia» και αποτελούσε ένα δίκτυο από κοίλες φόρμες τοποθετημένες στα βράχια της ακτής. Λιγότερο από ένα χρόνο μετά, το δημιουργικό δίδυμο των εικαστικών αντλεί έμπνευση από το πηγάδι του «Άτοπος» που υπάρχει στο κέντρο της αυλής του νεοκλασικού κτιρίου. Όπως εξηγούν, «το στοιχείο του νερού έχει υπάρξει ιδιαίτερα σημαντικό στο πλαίσιο της συνεργατικής μας πρακτικής, καθώς τροφοδοτεί συνεχώς την γλυπτική μας έρευνα σε σχέση με χώρους συσχέτισης, χώρους που χαρακτηρίζονται από την παρουσία και την απώλεια, το άδειασμα και το γέμισμα και τους συνειρμούς που δημιουργούμε με βάση αυτά προσεγγίζοντας την έννοια του πένθους και ιδιαίτερα ενός διευρυμένου πένθους, προσωπικού, συλλογικού και οικολογικού».

Για το συγκεκριμένο έργο, εστιάζουν στην μυθοπλασία και στον λυρισμό που σχετίζεται με το πηγάδι ως σημείο γεφύρωσης του Πάνω και του Κάτω Κόσμου και ως σημείο συνύπαρξης σε ένα κοινωνικό πλαίσιο άμεσα συνδεδεμένο με την ζωτικότητα του νερού και το θηλυκό αφήγημα με σκοπό την δημιουργία κοινότητας γύρω από αυτό. Κινούμενες με περιέργεια γύρω από το πηγάδι, η Ιλεάνα Αρναούτη και η Ισμήνη Κινγκ, πρωτοδιέκριναν «την αντανάκλαση του ανοίγματος και του ουρανού η οποία σχηματίζει μια ημισέληνο πάνω στην σκοτεινή επιφάνεια του νερού, καθώς και το καθρέφτισμα των μορφών μας». Οι δύο εικαστικοί ανέπτυξαν σταδιακά μια βιωματική, συναισθηματική όσο και απτική σχέση με το πηγάδι (λόγου χάρη διαπίστωσαν τα σημεία που το νερό είχε διαβρώσει το πέτρωμα και είχε δώσει τροφή σε μικρο-οργανισμούς εντάσσοντας το χάδι στο πλαίσιο της παρατήρησης τους) και επιχείρησαν να φανταστούν ξανά τους τρόπους με τους οποίους το πηγάδι υπήρξε «η ‘υγρή καρδιά’ του κτιρίου, πόλος έλξης για την δημιουργία κοινότητας, αλλά και σημείο ενός δικτύου υδάτινων ροών που συνδέονται υπόγεια». Δημιούργησαν λοιπόν, μια site specific γλυπτική εγκατάσταση, «μια εναλλακτική υβριδική δομή που δανείζεται και αναδιατυπώνει στοιχεία από υπαρκτές μεθόδους ύδρευσης και φαντασιακές κινήσεις και λειτουργίες» σε μια προσπάθεια να ανασύρουν την ιστορία της περιοχής του Μεταξουργείου σε σχέση με το νερό· διερευνώντας όχι μόνο το συγκεκριμένο αλλά και τα γειτονικά πηγάδια, υφαίνοντας έτσι ένα αφήγημα αρχιτεκτονικής, κοινωνικής και υπόγειας διευρυμένης κοινότητας.

Πιστεύουμε πως μέσω της τέχνης μπορούν να εισαχθούν νέοι και εναλλακτικοί τρόποι και δομές συσχέτισης μεταξύ ημών και του περιβάλλοντος χώρου, με γνώμονα μια βιωματική και ισότιμη σχέση

Με αφετηρία το πηγάδι του «Άτοπος», οι δύο δημιουργοί μοιραία σκέφτονται και προβληματίζονται γύρω από τη σχέση του νερού με την πόλη, του νερού με τη χώρα και το ισχυρό αφήγημα που αυτό περιλαμβάνει «με πολλαπλές εκφάνσεις, όπως η τουριστική ταυτότητα της χώρας, η μυθολογία και η μυθοπλασία της σε σχέση με το νερό καθώς και η σημαντικότητα του νερού στο πλαίσιο της φιλοξενίας. Παράλληλα, το αφήγημα αυτό συνυπάρχει με μια ροή γεγονότων που αφορούν στην έντονη μετατροπή του υδάτινου τοπίου της Αθήνας ανά τα χρόνια, την κάλυψη ποταμών για χάρη της επέκτασης της πόλης, τη μόλυνση των υδάτων, την καταστροφική συνέπεια του νερού σε περιοχές της πόλης εξαιτίας έντονων καιρικών φαινομένων λόγω της αυθαίρετης δόμησης, καθώς και τις τρέχουσες συζητήσεις βάσει των οποίων διακυβεύεται η θέση του νερού ως δημόσιο ή ιδιωτικό αγαθό, υπερτονίζοντας την θέση του στοιχείου αυτού στο πλαίσιο πολιτικής ατζέντας και των ευρύτερων κοινωνικοπολιτικών ζητημάτων προσβασιμότητας και ανισότητας».

Σκεπτόμενες, δηλαδή, την υποβάθμιση των υδάτινων σωμάτων και την παρουσία των ανθρώπινων σωμάτων μέσα στο νέο περιβάλλον οραματίζονται «μια ανθρωπότητα ‘σωμάτων νερού’ που έχουν τη δυνατότητα να παρατηρήσουν και να μάθουν από αυτό, ν’ αναδιατυπώσουν σχέσεις και δομές που αναπτύσσουν, με γνώμονα την προσαρμοστική ιδιότητα του νερού, την ενεργή δυνατότητα του να συμπεριλάβει να δώσει ή να φιλοξενήσει ζωή σε οικοσυστήματα, καθώς και να παρεισφρήσει, να διαβρώσει, να αποδομήσει και να φέρει αλλαγή».

Ποια είναι η δυναμική της τέχνης, ωστόσο, και των διαλόγων που υποκινεί για να αρθρώσει μια τέτοια αλλαγή; Η εικαστική πρακτική των Αρναούτη και Κινγκ είναι, θεωρούν, μια ευκαιρία να αναπτυχθούν κυψέλες χώρου και χρόνου με τη δυνατότητα να χωρέσουν συνδέσεις, οικειότητα, παρατήρηση, διάλογο, ιδιοσυγκρασιακή γνώση, αμφισβήτηση και διεκδίκηση. «Επομένως, πιστεύουμε πως μέσω της τέχνης μπορούν να εισαχθούν νέοι και εναλλακτικοί τρόποι και δομές συσχέτισης μεταξύ ημών και του περιβάλλοντος χώρου, με γνώμονα μια βιωματική και ισότιμη σχέση» σημειώνουν – χωρίς να παραγνωρίζουν την πραγματική εμβέλεια του διαλόγου αυτού, την εσωστρεφή τάση για εσωτερική κατανάλωση «και το κατά πόσον μπορεί στ’ αλήθεια να αναμετρηθεί με αυτές, με αποτέλεσμα να επηρεάσει και να συνεχίσει ν’ αποτελεί παράγοντα θετικών εξελίξεων».

H performance, ο κινηματογράφος και ο χορός συνιστούν για τη Μαρία Νικηφοράκη ένα δοχείο δεδομένων απ’ όπου αντλεί για τις εικαστικές δημιουργίες της που, πάντα, επιχειρούν να διατυπώσουν ανθρωπολογικές προσεγγίσεις δια μέσου του λεξιλογίου της τέχνης. Αυτή η απόπειρα επαναλαμβάνεται στα οπτικοακουστικά έργα της «Hydrodance: Devil’s Well» και «Hydrodance: Elephant Cave», την κινηματογράφιση, δηλαδή, δύο πρωτότυπων υποβρύχιων χορογραφιών με δύτριες ελεύθερης κατάδυσης σε δύο ελληνικά σπήλαια: Το Σπήλαιο των Ελεφάντων στα Χανιά της Κρήτης και το Πηγάδι του Διαβόλου στη Βουλιαγμένη της Αττικής.

«Είναι μια προσπάθεια να επαναπροσδιορίσουμε τις αισθήσεις μας. Κάτω από το νερό της θάλασσας το σώμα έχει μεγαλύτερη σημασία, οι αισθήσεις (όπως η όραση ή η όσφρηση) πηγαίνουν πίσω ή ενεργοποιούνται με διαφορετικό τρόπο και η κίνηση παίρνει τα ηνία. Μέσα, λοιπόν, σε αυτή τη διερεύνηση της εμπειρίας του σώματος και του φύλου σκεφτήκαμε ότι θα είχε νόημα να βιώσουμε και τη θαλάσσια εμπειρία» εξηγεί η δημιουργός.

Πιστοποιημένη δύτρια και η ίδια πλέον καταδύθηκε στα δύο σπήλαια της Κρήτης και της Αττικής αναγνωρίζοντας σε αυτά «ένα θόλο, μια μήτρα, ένα χώρο γέννησης και πρωταρχικής κίνησης της ζωής. Οι τόποι νοηματοδότησαν τις χορογραφίες μας που πλέον έμοιαζαν με μια βουτιά στο βαθύ ασυνείδητο. Κι έτσι τα γυναικεία σώματα των δυτριών έμοιαζαν με μια αγέλη θηλαστικών που ταξιδεύουν στα νερά της θάλασσας, επικοινωνούν με μια δική τους γλώσσα και διαμορφώνουν έναν δικό τους πολιτισμό». Καλύπτοντας αυτές τις εννοιολογικές και δραματουργικές ανάγκες, η Νικηφοράκη σύντομα βρέθηκε με νέες εύλογες απορίες που σχετίζονταν για την ανθρώπινη παρέμβαση στο θαλάσσιο περιβάλλον. Γι’ αυτό και συνεργάστηκε με βιολόγους από το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) απαντώντας στα ζητήματα παραβίασης της θαλάσσιας ζωής.

Κάποτε ζούσαμε μέσα στο νερό. Τώρα όχι. Με τον ίδιο τρόπο που μάθαμε χιλιάδες χρόνια πριν, έτσι και τώρα πρέπει να ξεμάθουμε από τις καταστροφικές μας συνήθειες και να ζήσουμε ωφέλιμα

Γεννημένη και μεγαλωμένη στην Κρήτη, η Μαρία Νικηφοράκη έχει μια καταγωγική σχέση με το νερό, γεγονός που δικαιολογεί όχι μόνο την τωρινή συμμετοχή της στο «Γραφείο των Υδάτινων Κοινών» αλλά και έργα που έγιναν στη θάλασσα της Αμοργού, στις βόρειες και νότιες ακτές της Κρήτης, ακόμα και στον ποταμό Νείλο, στην Αίγυπτο. «Τα έργα ξεκινούν μεν από το προσωπικό μου βίωμα, το οποίο δεν μπορώ να αφαιρέσω από την σύνθεση των ιδεών μου, αλλά επεκτείνεται θέλοντας και μη στην κλιματική κρίση. Είμαστε η γενιά που βιώνουμε με σαφήνεια την τεράστια ζημιά που έχουμε προκαλέσει στο φυσικό περιβάλλον και το οποίο διαρκώς μας τροφοδοτεί με κοινωνικά και υπαρξιακά προβλήματα» εξηγεί.

Σε μια συνθήκη όπου το νερό αντί για πηγή ζωής, αποτελεί ένα πεδίο αντιδημοκρατικών διεκδικήσεων – στην Ελλάδα βρισκόμαστε εξάλλου μπροστά στην ιδιωτικοποίηση του – η Μαρία Νικηφοράκη προσπαθεί να σκεφτεί και πάλι καταγωγικά. «Κάποτε ζούσαμε μέσα στο νερό. Τώρα όχι. Με τον ίδιο τρόπο που μάθαμε χιλιάδες χρόνια πριν, έτσι και τώρα πρέπει να ξεμάθουμε από τις καταστροφικές μας συνήθειες και να ζήσουμε ωφέλιμα. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως το νερό είναι μια κατάσταση επαναπροσδιορισμού: Μέσα του χάνουμε την βαρύτητα μας, αλλάζει η αίσθηση της ρευστότητας που έχουμε για τα πράγματα. Μόνο να μάθουμε μπορούμε από το νερό» παρατηρεί.

Επικοινωνώντας την κατακτημένη αλήθεια της τέχνης να προωθεί διαχρονικά το διάλογο για κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, δεν μπορεί να παραβλέψει πως και η έκθεση του «Άτοπος» είναι μια τέτοια χειρονομία. «Πάντα ο κριτικός διάλογος επιτρέπει να ακουστούν φωνές που συνήθως σωπαίνουν. Η τέχνη το πετυχαίνει αυτό με πιο διαισθητικό, πιο ενστικτώδη τρόπο» σημειώνει. «Δεν πετυχαίνει μια άμεση – με την έννοια της επαναστατικής – αλλά μια έμμεση διέγερση των συναισθημάτων και της αντίληψης μας για τα πράγματα».

Πληροφορούμενη για την βάρβαρη πρακτική του ακρωτηριασμού πτερύγιων των καρχαριών (που σημαίνει αυτομάτως την απώλεια του ‘πηδαλίου’ προσανατολισμού του και τελικά τον βασανιστικό θάνατο τους), η Δέσποινα Χαριτωνίδη είχε καταπιαστεί από το 2018 με τα πτερύγια των θαλάσσιων ζώων. Αυτή ήταν η πρώτη της ενασχόληση με το στοιχείο του νερού· ακολούθησε η μελέτη και κατασκευή πτερυγίων όρκας που σε κατάσταση αιχμαλωσίας – σε πισίνες νερού όπου φυλακίζονται ως θέαμα – τα πτερύγια τους ατροφούν, αχρηστεύονται και καμπουριάζουν. Σε συνέχεια αυτής της προβληματικής για τα πλάσματα που ζουν εκτός του περιβάλλοντος τους, η εικαστικός και visual artist επανέρχεται με το video «Τo fall with grace». Με την συμμετοχή της ομάδας συγχρονισμένης κολύμβησης Naiads, η Χαριτωνίδη κάνει μια έρευνα για την αναπνοή μέσα κι έξω από το νερό: Τοποθετεί τις κολυμβήτριες της σε ένα ‘αφιλόξενο’ περιβάλλον, στα λατομεία του Διονύσου (που ωστόσο σχετίζονται με το νερό αφού το μάρμαρο δεν είναι παρά μια φόρμα συγκέντρωσης αλατιού) προσπαθώντας να ανιχνεύσει ποιότητες αναπνοής (τι αναπνέουμε, πως αναπνέουμε, είναι καθαρός ο αέρας που αναπνέουμε) και να δώσει έμφαση σε εκφάνσεις φύσης που καλούνται να υπάρξουν, τρόπον τινά, εξόριστες από το ‘σπίτι’ τους.

Το βίντεο με τις Naiads έχει γυριστεί στο βιομηχανικό χώρο των μεταλλείων εκεί που γίνεται η επεξεργασία κοσκινίσματος μαρμάρου και οι κολυμβήτριες – σύμφωνα με την Δέσποινα Χαριτωνίδη έρχονται «ως πιο ρομαντικές παρουσίες σε ένα μπρουταλιστικό, βιομηχανικό περιβάλλον: Σαν λουλούδια που φύτρωσαν ανάμεσα στις πλάκες ενός πεζοδρομίου». Δεν παύουν, βεβαίως, να υπερτονίζουν την παρουσία τους ως υδάτινα σώματα ανάμεσα σε στερεά σώματα.

Η ζωή φέρνει νερό και το νερό φέρνει ζωή. Ο άνθρωπος μέσα στη μήτρα της μάνας του κολυμπάει σε νερό. Ακόμα κι αν κανείς σκεφτεί τα δάκρυα ως έκφραση νερού, θα καταλάβει πως εκτός από την πρακτική, η σχέση μας με το νερό έχει πιο αφηρημένες, πιο εύθραυστες και σίγουρα άφθονες ποιητικές διαστάσεις

Η δημιουργός του «Τo fall with grace» δεν κάνει απλώς ένα έργο με θέμα το νερό. Γνωρίζει πως το νερό είναι τα πάντα. «Η ρευστότητα του, η δύναμη που φέρει και μπορεί να γίνει δημιουργική και συνάμα απειλητική, όλα αυτά είναι μοναδικές λειτουργίες. Εξάλλου, μην ξεχνάμε πως είμαστε νερό. Η ζωή φέρνει νερό και το νερό φέρνει ζωή. Ο άνθρωπος μέσα στη μήτρα της μάνας του κολυμπάει σε νερό. Ακόμα κι αν κανείς σκεφτεί τα δάκρυα ως έκφραση νερού, θα καταλάβει πως εκτός από την πρακτική, η σχέση μας με το νερό έχει πιο αφηρημένες, πιο εύθραυστες και σίγουρα άφθονες ποιητικές διαστάσεις».

Έχοντας σπουδάσει στην Ανώτερη Σχολή Καλών Τεχνών της Ρώμης, η Δέσποινα Χαριτωνίδη, έμαθε να περπατάει ανάμεσα σε αστικές δημόσιες βρύσες της (γνωστές ως nasone ή fontanella) που, στην πραγματικότητα, αποτελούν την συντήρηση του αρχαίου συστήματος ύδρευσης της πόλης μέχρι τον 21ο αιώνα. «Συναντάς σε κάθε δρομάκι της Ρώμης πηγές με δωρεάν, φρέσκο, καθαρό νερό. Κι αυτό είναι απίστευτα δημοκρατικό και τρομερά επαναστατικό: Το νερό ν’ ανήκει σε όλους» σχολιάζει δηκτικά εν όψει της διαδικασίας ιδιωτικοποίησης του νερού στην Ελλάδα. «Αν έπρεπε, λοιπόν, να σκεφτούμε ιδανικά για το νερό, θα ήταν θαυμάσιο να επιστρέψουμε σε αυτό το σύστημα όπου το νερό είναι κοινό αγαθό. Κι αυτή θα ήταν μια σημειολογία εκδημοκρατισμού όπου κι αν συνέβαινε – πόσο μάλλον στο δημόσιο χώρο».

Παρότι, υπηρετεί την τέχνη με όλη της την ψυχή, παρότι υποστηρίζει με το ίδιο πάθος πως η τέχνη είναι πολιτική πράξη, η Χαριτωνίδη αναγνωρίζει τους περιορισμούς της εμβέλειας της προκειμένου ν’ αφυπνίσει την κοινή γνώμη. «Δυστυχώς, είμαι λίγο κυνική ως προς αυτό. Σκεφτείτε πόσοι είδαν και αξιολόγησαν την Γκερνίκα του Πικάσο εν μέσω του Ισπανικού Εμφυλίου. Χρειάζεται χρόνο και πολλή δουλειά ώστε η τέχνη να ευαισθητοποιήσει. Ίσως αυτό να συνέβαινε πιο δραστικά αν τα καλλιτεχνικά μαθήματα είχαν σοβαρή παρουσία στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Ναι αυτό θα ήταν δραστικό μέσο, θα καλλιεργούσε την ελευθερία της σκέψης, αλλά η ελευθερία, για τα κέντρα εξουσίας, είναι επικίνδυνη…».