Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης ή αλλιώς…όταν η ποίηση υμνεί τη γυναίκα

Από το 2000, την 21η ημέρα του Μαρτίου, στην εαρινή ισημερία, γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης. Ο εορτασμός της ποίησης την ημέρα της εαρινής ισημερίας, δεν θα μπορούσε παρά να είναι συμβολικός – όπως άλλωστε και η ίδια η φύση της ποίησης, ανεξαρτήτως καλλιτεχνικού ρεύματος. Όπως, κατά την ισημερία, η ημέρα και η νύχτα εμφανίζονται στον ίδιο βαθμό κατά τη διάρκεια του 24ώρου, έτσι και η ποίηση κρύβει μέσα της τόσο το φως της ανθρώπινης ύπαρξης -την αισιοδοξία, τον έρωτα, την ελπίδα-, όσο και το σκοτάδι του πόνου -το πένθος, την απογοήτευση, την απελπισία, τον πόλεμο, τον θάνατο.

Ταυτόχρονα, ο Μάρτιος θεωρείται ο μήνας της γυναίκας, καθώς στις 8 Μαρτίου γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας ήδη από το 1977, σε μία προσπάθεια του ΟΗΕ να αναδείξει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στη σύγχρονη κοινωνία και να προωθήσει τα δικαιώματά της.

Συνδυάζοντας όλα όσα γιορτάζουμε κατά αυτές τις δύο, πολύ σημαντικές, παγκόσμιες ημέρες, ανατρέχουμε σε 4 ποιήματα που εξερευνούν και εξυμνούν τη γυναικεία φύση.

Μέσα στην Πρόζα μ’ έκλεισαν –
Όπως τότε που μικρό Κορίτσι
Στην Ντουλάπα μ’ έβαζαν –
Γιατί «ακίνητη» έπρεπε να μένω –

Ακίνητη! Αν κρυφοκοιτούσαν –
Θα βλέπαν το Μυαλό μου – να γυρίζει –
Πουλί σαν να ‘χαν περιορίσει
Για Προδοσία – στην Αυλή –

Αυτό δεν έχει παρά να θελήσει
Εύκολα σαν ένα Αστέρι
Της Φυλακής του τα Δεσμά να λύσει –
Και να γελάσει τόσο – Όσο κι Εγώ –

Σε αυτό το ποίημα, το οποίο γράφτηκε το 1862, η Έμιλυ Ντίκινσον αποδομεί πλήρως την εικόνα των κοριτσιών -και κατ’ επέκταση των γυναικών- όπως την είχε διαμορφώσει και την περίμενε η τότε σύγχρονη κοινωνία. Μία  γυναίκα η οποία δεν πρέπει να “ενοχλεί”, δεν πρέπει να ακούγεται, δεν πρέπει να “κινείται”, να εκφράζεται, να σκέφτεται. Από τις πρώτες, κιόλας, γραμμές του ποιήματος, ωστόσο, η Ντίκινσον “πετάει” από πάνω της -και πάνω από όλες τις γυναίκες- τον ρόλο της “ακίνητης” κούκλας, καθώς, όπως γράφει, το μυαλό της δεν θα μπορούσε να εγκλωβιστεί σε αυτά τα πλαίσια. Παρομοιάζει την περιορισμένη γυναίκα με ένα πουλί -τονίζοντας την ασυμβατότητα της γυναικείας φύσης με τον ρόλο που της είχε αποδοθεί- το οποίο δεν έχει παρά να θελήσει να σπάσει τα δεσμά της φυλακής του.

Μπορεί να με γράψετε στην ιστορία
Με τα πικρά, στρεβλά ψεύδη σας,
Μπορεί να με σύρετε μέχρι και στην λάσπη
Κι όμως, σαν την σκόνη, θα ανέβω ψηλά.

Σας αναστατώνει η αυθάδεια μου;
Γιατί σας κυριεύει θλίψη;
Μήπως επειδή περπατώ σαν να έχω πετρελαιοπηγές
Που πηγάζουν στο καθιστικό μου.

Όπως ακριβώς τα φεγγάρια και ο ήλιος,
Με τη σιγουριά της παλίρροιας,
Όπως ακριβώς οι ελπίδες που πετούν ψηλά,
Ακόμα κι έτσι θα ανέβω.

Θέλατε να με δείτε θλιμμένη;
Με το κεφάλι σκυμμένο και τα μάτια χαμηλωμένα;
Με τους ώμους να πέφτουν σαν δάκρυα,
Εξασθενημένη από τις ολόψυχες κραυγές μου;

Η υπερηφάνεια μου σας προσβάλλει;
Μην το παίρνετε πολύ βαριά
Γιατί γελάω σαν να έχω χρυσωρυχεία
Όπου σκάβουν στου σπιτιού μου την γωνιά.

Μπορείτε να με πυροβολήσετε με τα λόγια σας,
Μπορείτε να με κόψετε με το βλέμμα σας,
Μπορείτε να με σκοτώσετε με το μίσος σας,
Όμως, σαν τον αέρα, θα ανέβω.

Η σεξουαλικότητα μου σας ενοχλεί;
Αποτελεί έκπληξη
Ότι χορεύω σαν να έχω διαμάντια
Στων μηρών μου την συμβολή;

Μέσα από τις καλύβες της ντροπής της ιστορίας
Ανεβαίνω
Μέσα από ένα παρελθόν ριζωμένο στον πόνο
Ανεβαίνω
Είμαι ένας μελανός ωκεανός, που ξεπροβάλλει διάπλατος,
Ρέοντας και φουσκώνοντας φέρω μέσα μου την παλίρροια.

Αφήνοντας πίσω νύχτες τρόμου και φόβου
Ανεβαίνω
Σε μια θαυμάσια ηλιόλουστη χαραυγή
Ανεβαίνω
Φέρνοντας τα δώρα που πρόσφεραν οι πρόγονοί μου,
Είμαι το όνειρο και η ελπίδα του σκλάβου.
Ανεβαίνω
Ανεβαίνω
Ανεβαίνω.

Credits: Brian Stansberry

Γνωστή για το καλλιτεχνικό και ακτιβιστικό της έργο, η Μάγια Αγγέλου, έχει -πλέον- αναχθεί σε σύμβολο, τόσο του φεμινιστικού, όσο και του αντιρατσιστικού κινήματος. Όσον αφορά στα ποιήματά της, η ίδια έχει γράψει ουκ ολίγα έργα, τα οποία εξυμνούν τη γυναικεία της φύση, αναδεικνύοντάς την απαλλαγμένη από τη σεμνοτυφία με την οποία η κοινωνία προσπαθεί να την “ντύσει”.

Το Μα Ακόμα Ανεβαίνω, αποτελεί ακόμη ένα ποίημά της, στο οποίο η Αγγέλου αγκαλιάζει την θηλυκότητά και τη σεξουαλικότητά της, έχοντας αποτινάξει από πάνω της όλα όσα η κοινωνία της έχει υπαγορεύσει. Μέσα από αυτό τοποθετείται, παίρνοντας τον λόγο για κάθε γυναίκα την οποία η κοινωνία προσπαθεί να περιορίσει μέσα σε στενά πλαίσια -μιλώντας ακόμα περισσότερο εκ μέρους των μαύρων γυναικών, οι οποίες εκτός από τον σεξισμό, βίωναν για πάρα πολλά χρόνια (χωρίς να έχει εξαλειφθεί πλήρως έως και σήμερα) και τον φυλετικό ρατσισμό.

(1ο μέρος)

Από τη Σαπφώ μέχρι τον εαυτό μου, σκεφτείτε τη μοίρα των γυναικών.
Πόσο αντιγυναικείο να το συζητάμε! Σαν θηλιά ή γραβάτα από άλμπατρος
Το κλινικό παρατσούκλι που μας έχουν κρεμάσει: προσκυνήτριες των ανδρικών παντελονιών.
Μη σας απασχολούν αυτά τα επίθετα, η ίδια έχω μαζέψει αρκετά.

Ο Γιουβενάλης μας διαχωρίζει καταγγέλλοντας τις αμαρτίες μας
Οι οποίες είχαν μεγαλώσει, εν μέρει, από το να διαχωρίζονται:
Οι γυναίκες κακοποίησαν τους συζύγους τους, τους κορόιδεψαν, ακόμη και συνωμότησαν
Να τους δηλητηριάσουν. Νιώθοντας, πίσω από τη βία του τρόπου τους-
«Νομίζεις ότι είμαι τρελός ή μεθυσμένος;» – το συναισθηματικό τους διακύβευμα μέσα μας,

Όπως συγχωρούμε τον Στρίντμπεργκ και τον Νίτσε, τους συγχωρούμε όλους αυτούς
Που δεν μπορούν να μας ξεχάσουν. Είμαστε ύαινες. Ναι, το παραδεχόμαστε.

Ενώ οι άνδρες έχουν συζητήσει ευγενικά για την ελεύθερη βούληση, εμείς έχουμε ουρλιάξει γι’ αυτή,
Ουρλιάζουμε ακόμα, βηματίζοντας στους αιώνες, ηρωίδες της τραγωδίας.

Κάποιες που κάθονταν ήσυχες στη γωνία με τα κεντήματα τους
Ήταν Defarges, χαράζοντας το μαλλί με τα ονόματα των αρχαίων τους
Καταπιεστών, που κυβερνούσαν από το θείο δικαίωμα του αρσενικού-

Ενοχλούμαι να με διακόπτουν! Γνωρίζω πως υπήρξαν εκατομμύρια
Βουβών για κάθε Αγία Τζόαν ή αγιοποιημένη Τζέιν Όστεν,
Η οποία, με απροσδιόριστη ματιά και συναίνεση, λάτρευε τον Θεό σαν άνδρας.
Δεν με απασχολούν αυτές οι σαχλαμάρες, δεν είναι πραγματικά θηλυκές
Αλλά στειρωμένες από τον τοκετό. Μιλάω για πραγματικές γυναίκες, σαν εσένα και εμένα.

Πραγματικά απελευθερωμένη, όχι τυπικά, αποδεσμευμένη από αυλάκια και σκάγια,
Δεν είμαι υποχρεωμένη, τώρα, να είμαι το σκεύος για το παραδοσιακό σας γεύμα,

Αρχίσαμε να φτάνουμε έγκαιρα; Με τον περιβόητο
Σεβασμό στη ζωή, γιατί πονάει τόσο πολύ να μιλάμε αυθόρμητα (για),
Περιφρόνηση της «κυριαρχίας», της «εθνικής τιμής» και άλλες ιδεολογίες,
Που μπορούμε να λέμε, όπως οι αρχαίοι Κινέζοι (έλεγαν) στα διαδοχικά κύματα εισβολέων,
«Χαλαρώστε και αφήστε μας να σας απορροφήσουμε. Μπορείτε να μάθετε την εγκράτεια
Σε ένα πιο εύκρατο κλίμα.» Δώστε μας μόνο μερικές δεκαετίες
Χάριτος, για να εξελίξουμε την καλή τέχνη της συγκατάθεσης
Και ίσως σώσουμε την κατάσταση. Εν τω μεταξύ, παρατηρήστε το δημιουργικό μας χάος,
Ροή, άνθιση – όπως θέλετε ονομάστε το!

Το Pro Femina είναι ένα ποίημα-ύμνος στην γυναικεία φύση, χωρισμένο σε 3 μέρη. Το 1ο μέρος, το οποίο βλέπουμε εδώ, ξεκινάει από την αρχαιότητα και “αρχή της ιστορίας”, κάνοντας λόγο για το πως η θέση της γυναίκας, στην κοινωνία, είχε -από αρχαιοτάτων χρόνων- υποβαθμιστεί σε σχέση με εκείνη των ανδρών. Όπως αναφέρει και η ίδια η Κάιζερ στο ποίημά της, “φωτεινές εξαιρέσεις”, όπως η Αγία Ιωάννα ή η Τζέιν Όστεν, απλά τονίζουν ακόμα περισσότερο τον θλιβερό “κανόνα”. Οι γυναίκες “βηματίζουν στους αιώνες”, διεκδικώντας μία καλύτερη θέση στην κοινωνία και μία αντιμετώπιση ίση με εκείνη των ανδρών, η οποία, ωστόσο, ακόμα δεν έχει επέλθει.

νομίζω ήτανε κορίτσι
όχι
ξέρω πως ήτανε κορίτσι και νομίζω πως θα μου ‘μοιαζε πολύ
γεμάτο πρόσωπο, μάτια καστανοπράσινα και καστανά μαλλιά τόσα πολλά που θα μπορούσα να τα φτιάξω όνειρα τη νύχτα
θα κόλλαγα αστεράκια στο ταβάνι της και θα της έλεγα πως ήτανε πυγολαμπίδες για να την προστατεύουνε απ’ το σκοτάδι
θα λέγαμε ιστορίες για τον παππού της
και θα ταΐζαμε κύκνους στα πάρκα
θα έμοιαζε ίσως και σε εσένα, με τα μεγάλα σου χέρια και πόδια
το ειρωνικό χαμόγελό και τα πάντα καινούργια σου αθλητικά παπούτσια
θα ήταν δυνατή, πιο δυνατή από όσο ήμουνα ποτέ
και θα της μάθαινα όσα μου έμαθε η μητέρα μου
και θα την πήγαινα σε όλα τα μουσεία και θα βλέπαμε τους σκελετούς απ’ τους δεινόσαυρους
και βλέποντάς τους θα σκεφτόμασταν όλα τα πράγματα που υπήρχανε προτού αυτή να γεννηθεί
θα μπορούσε να είχε γεννηθεί
θα έβρισκα έναν τοίχο για να μετράμε το ύψος της καθώς μεγάλωνε
θα ήμουν η καλύτερη μητέρα για να πάρει παράδειγμα
όμως θα στήριζα κάθε δικαίωμά της να επιλέξει
να επιλέξει τη ζωή που θέλει, το μονοπάτι της
θα πέθαινα για αυτό της το δικαίωμα, όπως κι εκείνη πέθανε για το δικό μου
συγγνώμη όμως ήρθες τη λάθος στιγμή
δε ντρέπομαι, δε ντρέπομαι, δε ντρέπομαι
έχω τόσο κουραστεί να συγκρατώ αυτές τις λέξεις.
ήμουνα έφηβη με ένα αγόρι που αγαπούσε ανάμεσα στα πόδια της που το ένιωθε απόμακρο
και το επίδομα ανεργίας δε σε προετοιμάζει ακριβώς για οικογένεια
είμαι μία στις τρεις, είμαι μία στις τρεις, είμαι μία στις τρεις,
έπρεπε να λαξεύσω αυτή την κερασιά
που ρίζωσε μέσα στο αίμα μου και άνθισε μες στο μυαλό μου
μια ευθύνη που δεν είχα την ενέργεια ή ηλικία να πάρω
κλαδιά που επισκίαζαν ολόκληρο τον κήπο
οι σκέψεις και η καρδιά μου να σκληρύνουν απ’ τον φλοιό
δε ντρέπομαι, δε ντρέπομαι, δε ντρέπομαι
είναι ένα κενό που το αισθάνεσαι γεμάτο, το μούδιασμα που το αισθάνεσαι βαρύ
σταμάτα να προσπαθείς να ταιριάξεις το πώς αισθάνεσαι με όσα διαβάζεις σε φυλλάδια αυτοβοήθειας
μπορώ να το αισθάνομαι όλο, μπορώ να το αισθάνομαι
είμαι γυναίκα πλέον, είμαι φτιαγμένη από ατσάλι,
κι αυτή δεν ήτανε ούτε κορίτσι ούτε αγόρι
όλα αυτά είναι μαλακίες που σου λένε για σε έχουνε εκτός βουλής, να σου χτυπάνε την άδεια μητρότητας
μη σε ακούσω να μου λες για φόνο
70.000 κάθε χρόνο, 70.000 κάθε χρόνο, 70.000 κάθε χρόνο
νεκρά
δηλαδή 192 κάθε μέρα
από κρεμάστρες, παυσίπονα, και επικίνδυνες εκτρώσεις από μη ειδικούς
μη σε ακούσω να μου λες για φόνο
εκτρώσεις παντού στον κόσμο σαν άσκηση για το σπίτι
ψάχνοντας για απαντήσεις στα δάση στις παλάμες μας, στα εξογκώματα στις κοιλιές μας, στους ψιθύρους στα αυτιά μας
μονάχα για να βρούμε ερωτηματικά.
οι γυναίκες αποκρύπτονται απ’ τα βιβλία ιστορίας
έτσι κι αλλιώς μιλάμε για ιστορία (history)
his story
λοιπόν αυτή είναι η herstory, ourstory, που να πάρει
αυτή είναι η ιστορία μου
και δε θα γραφτεί με μολύβι για να σβηστεί με ενοχές
θα γραφτεί με στυλό και θα ειπωθεί με θάρρος
θα την ακούσεις στο ραδιόφωνο καθώς πας στη δουλειά, θα τη μελετήσεις στο σχολείο,
θα μάθεις για αυτήν σε καφέ, σε σουπερμάρκετ δίπλα από αγγελίες για
μαθήματα γιόγκα για μωράκια
γιατί δε ντρέπομαι, δε ντρέπομαι, δε ντρέπομαι
είμαι γυναίκα πλέον.
κανείς δε με δαμάζει
πιστεύω πως αυτός ο τερματισμός είναι μία μορφή δημιουργίας
δε θα πάει χαμένη
αυτό είναι το σώμα μου, αυτό είναι το σώμα μου, αυτό είναι το σώμα μου,
δε με ενδιαφέρουν οι ηλίθιες απόψεις σου
θα γίνω μάνα όταν το θέλω.

Και φτάνουμε στο σήμερα, με το (νομίζω ήτανε κορίτσι) και την Λέυλα Ζόζεφιν. Ένα ποίημα γύρω από το πολύ ευαίσθητο θέμα της μητρότητας, γραμμένο από μία σύγχρονη γυναίκα. Μία ματιά πολύ προσωπική και πολύ ανθρώπινη, επικοινωνημένη με την μορφή γράμματος προς τον ίδιο τον εαυτό της ποιήτριας, και κατ’ επέκταση, σε όλες εκείνες τις γυναίκες που έχουν βρεθεί στη θέση της. Σε μία κοινωνία και μία εποχή που ακόμα προτείνονται νομοσχέδια με νομικές κυρώσεις -οι οποίες κυμαίνονται σε ένα πλαίσιο που ξεκινάει από φυλάκιση και φτάνει μέχρι τη θανατική ποινή- για τις γυναίκες που αποφασίζουν να διακόψουν μία κύηση, η Λέυλα Ζόζεφιν λέει με “δυνατή φωνή” όλα εκείνα που περνούν από το μυαλό μίας γυναίκας όταν φτάνει στο σημείο να πάρει μία τέτοια απόφαση, αλλά και τις χρόνιες σκέψεις που μία τέτοια κατάσταση μπορεί να αφήσει. Και η θέση της είναι μία: κανένας άλλος δεν μπορεί να έχει λόγο πάνω στο σώμα μίας γυναίκας, εκτός από την ίδια!