Μανώλης Χάρος: Ένας «Διάλογος» με τον Διονύσιο Σολωμό στη Γεννάδειο

Έργα που θέλουν να θυμίζουν αφίσες των δρόμων της πόλης και εφημερίδες τοίχου, αλλά ταυτόχρονα πάλλονται από τη δύναμη της φύσης και την έκρηξη των χρωμάτων, πρωταγωνιστούν στην έκθεση που παρουσιάζει ο εικαστικός Μανώλης Χάρος στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, εμπνευσμένος από τον Διονύσιο Σολωμό και, ιδιαίτερα, από το έργο του «Διάλογος», το οποίο αποτελεί και τον κεντρικό άξονα του δικού του, εικαστικού διαλόγου με τον ποιητή.

«Αποφάσισα να ασχοληθώ με τον Διάλογο γιατί, ενώ όλοι αναφέρονται σε αυτόν, στην πραγματικότητα ελάχιστοι τον έχουν διαβάσει ολόκληρο», λέει ο Μανώλης Χάρος, και συμπληρώνει: «Είχα φανταστεί ότι θα το κάναμε μια εφημερίδα τοίχου αυτό το βιβλίο και θα το εκθέταμε στα ταμπλό των φοιτητικών παρατάξεων έξω από τη Φιλοσοφική Σχολή». Πράγματι, στο βάθος της αίθουσας, κολλημένο σε ένα φανταστικό ταμπλό, δεσπόζει μεγεθυμένο ολόκληρο το κείμενο του σολωμικού «Διαλόγου».

Για να φτάσει όμως μέχρι εκεί, ο θεατής διασχίζει την αίθουσα, στους τοίχους της οποίας είναι τοποθετημένα τα έργα που ενέπνευσε ο λόγος του ποιητή, στα οποία κυριαρχεί η ρομαντική ορμή, που προκαλείται τόσο από τη χρωματική έξαρση όσο και από την κυριαρχία των στοιχείων της φύσης. Όπως σημειώνει η διευθύντρια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης και επιμελήτρια της έκθεσης Μαρία Γεωργοπούλου, στο κείμενό της στον κατάλογο, πρόκειται για «φόρμες αφηρημένες και μυστηριώδεις αλλά ενταγμένες σε ένα περιβάλλον οικείο, αν και φανερά ταραγμένο, βίαιο και ανήσυχο». Και συνεχίζει: «Μεγαλειώδη στη λιτότητά τους, τα έργα καθρεφτίζουν τη θάλασσα, τον ουρανό και το φεγγάρι, τον αναβρασμό των κυμάτων και το βάραθρο, τη φωτιά, με άλλα λόγια την ένταση της αντιπαράθεσης με τα στοιχεία της φύσης».

Στο κέντρο της αίθουσας είναι τοποθετημένες προθήκες, στις οποίες περιέχονται αρχειακά τεκμήρια από τη Βιβλιοθήκη: από τα δυσανάγνωστα χειρόγραφα του Σολωμού, απόδειξη του βασανιστικού αγώνα του για (και με) τη γλώσσα, μέχρι τις πρώτες ελληνικές εκδόσεις των τυπογραφείων της Επανάστασης και την ποίηση της εποχής: τον «Θούριο», το «Άσμα Πολεμιστήριον» κ.ά.

Στην έκθεση υπάρχει και μια γωνιά ξεχωριστή, αφιερωμένη στον «Κρητικό» του Σολωμού, που αρχικά δεν προβλεπόταν, καθώς το γεγονός που την πυροδότησε συνέβη τον Οκτώβριο του 2022: Ήταν το τραγικό ναυάγιο ενός πλοίου που μετέφερε αφγανούς πρόσφυγες, σε έναν απόκρημνο γκρεμό, στις ακτές των Κυθήρων.

«Τη νύχτα βρέθηκα στον γκρεμό, πήγαμε για να σώσουμε όσους μπορούσαμε», αφηγείται ο καλλιτέχνης. «Ενώ γύρω μου συνέβαινε αυτή η τραγωδία, ένιωθα ότι ζω τον “Κρητικό” του Σολωμού, που περιγράφει το ναυάγιο κάποιων ταλαιπωρημένων προσφύγων που φεύγουν απ’ την Κρήτη για να γλιτώσουν από τις σφαγές των Οθωμανών και πέφτουν σε ένα γκρεμό στα Επτάνησα. Αυτός ο άνθρωπος που σκαρφάλωνε τον γκρεμό στα Κύθηρα, ήταν αυτός για τον οποίο γράφει ο Σολωμός “Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχο”».

Στην έκθεση πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει το τυπωμένο χαρτί και το ποίημα. Πολλά από τα έργα αποτελούν μέρος βιβλιοφιλικών εκδόσεων, πλακετών κ.ά., και στην πλειονότητά τους έχουν παραχθεί με διάφορες τεχνικές χαρακτικής και εκτυπώσεων πάνω σε καμβά ή αλουμίνιο. «Δεν μπορούσα να το φανταστώ ζωγραφισμένο», λέει ο Μανώλης Χάρος για ένα μεγάλου μεγέθους έργο που περιλαμβάνεται στην έκθεση. «Το σκεφτόμουν σαν μια μεγεθυμένη αφίσα από αυτές που βλέπουμε στους τοίχους της πόλης, σαν ένα μεγάλο κάλεσμα για δράση».

Η έκθεση επιχειρεί να τοποθετήσει τον Σολωμό στην εποχή του, που δεν είναι άλλη από την Εποχή των Επαναστάσεων και μέσα από αυτήν «να ξαναδούμε τι τον κάνει τόσο σημαντικό», τόνισε η Μαρία Γεωργοπούλου. Πράγματι, η έκθεση του Μανώλη Χάρου δεν εκβιάζει τον Σολωμό για να τον χωρέσει σε ένα εθνικό (o altra cosa) κοστούμι. Αντίθετα, το έργο του παραμένει ανοιχτό στην ενδεχομενικότητα, όσο και γοητευμένο από τη ρομαντική επαναστατική ορμή της εποχής…

Ο Μανώλης Χάρος γεννήθηκε στα Κύθηρα το 1960 και μεγάλωσε στην Αθήνα. Το 1982 αποφοίτησε από την École nationale supérieure des Beaux-Arts στο Παρίσι και συνέχισε κάνοντας μεταπτυχιακές σπουδές στην École nationale supérieure des Arts Décoratifs, πάνω στην επικοινωνία της εικόνας (visual communication). Το 1984 τιμήθηκε με το Βραβείο «Prix des Fondations» από την École nationale supérieure des Beaux-Arts.

Μέρος του χρόνου του περνά στο Παρίσι, εκδίδοντας και δημοσιοποιώντας εκεί σχεδόν το σύνολο του χαρακτικού του έργου. Αρκετά χαρακτικά του  βρίσκονται στο Cabinet des estampes της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. Το 1991 ταξίδεψε στις ΗΠΑ, όπου η βότκα Absolut χρησιμοποίησε  έργα του για τη διαφημιστική της εκστρατεία. Τα έργα αυτά βρίσκονται στο Μουσείο Οίνου και Οινοπνεύματος στη Στοκχόλμη. Το 1994  εκπροσώπησε την Ελλάδα στο Διεθνές Art Festival Cagne sur Mer στη Γαλλία. Το 1998 τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για καλλιτέχνη κάτω των 40 ετών. Το 2000-2001 ήταν προσκεκλημένος στο Princeton University στις ΗΠΑ.

Το 2011 παρουσίασε τους «Μύθους του Αισώπου» και το 2019 την έκθεση «Το νησί των θησαυρών» στο Μουσείο Μπενάκη. Ατομικές εκθέσεις έχει κάνει, εκτός από την Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στο Παρίσι, την Μπολόνια και το Λονδίνο. Έργα του βρίσκονται σε μεγάλες ιδιωτικές και δημόσιες  συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό.