Φύγαμε για Χαβάη, την πατρίδα των πρώτων τρανς της πόλης

Τα στιβαρά ανδρικά πόδια που κατεβαίνουν τα σκαλιά στο υπόγειο της Πλάκας πάνω σε γυαλιστερές γόβες. Τα χείλη με κόκκινο φωτεινό κραγιόν. Τα ρούχα με τις πούλιες. Οι εντυπωσιακές περούκες. Ο Σταύρος Γιαννουλάδης, ο Πάνος Τοψίδης, ο Χάρης Κρεμμύδας, πρωταγωνιστές των «Μπλε καστόρινων παπουτσιών» που ανεβάζουν οι 4Frontal σε σκηνοθεσία Θανάση Ζερίτη στο Θέατρο Μπέλλος κατεβαίνουν τα σκαλιά και μαζί επιστρέφουν στο «αμαρτωλό» 1964, στο υπόγειο της θρυλικής «Χαβάης». «Ένα υπόγειο, συνδυασμός ταβέρνας και φολί μπερζέρ, που’ χε σεπαρέ και αντί για γυναίκες σέρβιραν άντρες ντυμένοι γυναίκες».

Εννοείται πως δεν διεκδικούν την πρωτοτυπία της τρανς θεματολογίας στο θέατρο. Μόνο φέτος, η θεατροποίηση της «Στρέλλας» από την Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ έκανε πάταγο. Ή πέρυσι ήταν τα «Κόκκινα φανάρια» του Cartel και του Βασίλη Μπισμπίκη. Όμως, η δική τους αφήγηση αφορά στο πρώτο ‘καταφύγιο’ για τραβεστί της αθηναϊκής ιστορίας. Τότε που η συζήτηση περί τρανς ορατότητας ήταν υλικό επιστημονικής φαντασίας. Κι όσα αγόρια δοκίμαζαν να ντυθούν ή να βαφτούν σαν κορίτσια ξυλοφορτώνονταν στη μέση του δρόμου, συλλαμβάνονταν ή δολοφονούνταν.

Ο Πάνος Τοψίδης ως Φώτω.

Τα «Μπλε καστόρινα παπούτσια» τους, λοιπόν – βασισμένα στο ομώνυμο βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου (εκδόσεις Τόπος) – δίνουν φως και φωνή στις πρώτες (άρα και ιστορικές) απόπειρες των τραβεστί να υπάρξουν. «Μπορεί σήμερα ο όρος ‘τραβεστί να μην είναι αποδεκτός για την κοινότητα, αλλά η εποχή τότε ήταν πολύ μακριά από κάθε υποψία πολιτικής ορθότητας. Ακόμα και μεταξύ τους αποκαλούνταν πουστάρες και λούγκρες. Αυτά τότε», λέει η ηθοποιός και μέλος των 4Frontal Νεφέλη Μαϊστράλη που έχει επιμεληθεί την διασκευή – θεατροποίηση του βιβλίου. Σήμερα, Παγκόσμια Ημέρα Διεμφυλικής Ορατότητας, μοιάζει σημαντικό το ανακάτεμα της μνήμης, η αφετηρία αυτού που έμελλε και στην Ελλάδα να πάρει χαρακτήρα συμβολικής γιορτής.

Ο Θανάσης Σκρουμπέλος γράφει για το υπόγειο της «Χαβάης» που λειτουργούσε κάτω από το θέατρο Περοκέ, στην καρδιά του Μεταξουργείου. Βρισκόταν στην ιδιοκτησία των αδελφών Κατελάνων, ένα δίδυμο βουτηγμένο στη βρωμιά, εκπρόσωποι του βαθέως περιθώριου της πόλης με πολιτικές διασυνδέσεις και άμεση επαφή με το μετεμφυλιακό παρακράτος. Κι όμως, ήταν αυτοί κάτω από τις «φτερούγες» των οποίων θα ελευθερώνονταν τ’ αγόρια που ήθελαν να είναι κορίτσια. «Από γεννησιμιού μας είμαστε κόρες. Φυλακισμένες, όμως, σε σώμα γιού, κι αυτό μας ζουρλαίνει» λέει η Θέμις, μια από τις τραβεστί της παράστασης, ερμηνευμένη από τον Χάρη Κρεμμύδα. «Αυτοί οι άνθρωποι πλήρωναν ακριβά το τίμημα της ελευθερίας τους. Υπέμεναν την βία των νταβατζήδων και την εκπόρνευση, αρκεί να τους αποδέχονταν μέσα στα γυναικεία ρούχα. Ήξεραν πως δεν μπορούσαν να υπάρξουν κορίτσια εκτός της Χαβάης, εκτός αν διακινδύνευαν να βρεθούν μαχαιρωμένες στο επόμενο στενό. Αλλά εκεί ήταν κορίτσια σε όλο τους το μεγαλείο», εξηγεί η Νεφέλη Μαϊστράλη, μεταφέροντας την μυθική υπόσταση που είχαν αυτά τα πλάσματα στα μάτια του Σκρουμπέλου. «Είναι φανερό πως τις υπεραγαπούσε, πως τις έχει φυλάξει στις παιδικές του αναμνήσεις με τρυφερότητα. Γι’ αυτόν τα κορίτσια της Χαβάης είναι φυσιογνωμίες εφάμιλλες των τραγωδιών» συνεχίζει.

Ο Χάρης Κρεμμύδας στο ρόλο της αστής Θέμιδας.

Η διασκευή της στο βιβλίο ζωντανεύει κάποιες από τις φιγούρες της Χαβάης: Τη Φώτω, «ένα καλοχτισμένο, γεροδεμένο άντρα, άνθρωπο του αφεντικού, ο μόνος που ‘χε κρατήσει το πραγματικό του όνομα και το ‘χε κάνει κοριτσίστικο», τη Σαλώμη, «μέση δαχτυλίδι, κίνηση γοφών αστρική αλλά σώμα και φτιαξιά οικοδόμου που τη λέγαν Χαράλαμπο», τη Βουγιούκλω, «βοηθό τορναδόρου που μισούσε το σουλούπι της κι έβαζε οξυζενέ να ξανθύνει τα κατράμι μαλλιά της». Την Γκόλφω, «ένα βλαχάκι σκαστό από το αναμορφωτήριο που ‘χε τρελάνει έναν μαφιόζο Αμερικάνο λοχαγό, που’ χε το παρατσούκλι ο Σκύλος και ψώνιζε συχνά απ’ τη Χαβάη. Όσες πήγαιναν σπίτι του, γύριζαν με πληγές». Και βέβαια, τη Θέμιδα. «Η Θέμις μιλούσε γλώσσες κι είχε έναν αέρα ευρωπαϊκό, ρε παιδάκι μου. Είχε βγει βρώμα ότι ήτανε γόνος οικογενείας με σπιταρόνα στο Ψυχικό, αλλά η ανάγκη της να’ ναι γυναίκα, την έριξε στη Χαβάη».

Σκηνή με τον Σταύρο Γιαννουλάδη ως Γκόλφω.

Μιλώντας γι’ αυτές, η Νεφέλη Μαϊστράλη ομολογεί πως τις θαυμάζει. Στη διάρκεια της έρευνας της για τον κόσμο της τρανς κοινότητας από τα ’60 μέχρι σήμερα, πήγε και ξαναπήγε σε χώρους drag show για να καταλάβει την κουλτούρα αυτών των γυναικών «που είναι show women, αυτοσαρκάζονται, αυτοτρολάρονται, έχουν τρομερό χιούμορ, είναι εξωστρεφείς, τραγουδούν, χορεύουν». Όμως, όταν εκφράζει το θαυμασμό της δεν αναφέρεται στο ταλέντο τους να αγαπούν τη ζωή, αλλά στο ότι τις θεωρεί επαναστατικά πρόσωπα. «Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος του ρίσκου που πήραν για να ησυχάσουν την ανάγκη τους, να εκφράσουν την θηλυκότητα τους. Δεν υπήρχε άλλος δρόμος γι’ αυτές. Υπέφεραν για να υπάρχουν κι αυτό στα μάτια μου τις μεταμορφώνει σε επαναστάτριες» εξηγεί.

Ο Γιάννης Λατουσάκης στο ρόλο του Χίτη αφεντικού της “Χαβάης”.

Ο, γεμάτος προσδοκία και στόμφο, όρος του «επαναστάτη» έχει ποτίσει το βιβλίο του Σκρουμπέλου από πολλές μεριές. Την ώρα που τα κορίτσια της Χαβάης εκπορνεύονται ως ύστατη θυσία μιας επικίνδυνης αποδοχής, η ελληνική κοινωνία βράζει. Ο κυρ – Χρήστος, ο ιδιοκτήτης της «Χαβάης» (πρόσωπο που συνοψίζει τους αδερφούς Κατελάνους) είναι ένας σκληροπυρηνικός Χίτης, με τους παλιόφιλους να έχουν καταλάβει υψηλές θέσεις στον κρατικό μηχανισμό, να τον βολεύουν και να τον προστατεύουν κατά το δοκούν. Βεβαίως, ως γνήσιο τομάρι της «επιβίωσης» φροντίζει να ανέχεται τους κεντρώους που, την ίδια εποχή, δοκίμαζαν να σηκώσουν κεφάλι αλλά και να επιτίθεται στα «κομμούνια για να μη σηκώσουν κεφάλι ξανά».

Η μικρή επανάσταση, δηλαδή, συμβαίνει μέσα σε μια μεγαλύτερη. Είναι η εποχή (1963 – 1964) που γίνονται διαρκώς εκλογές, που η Δημοκρατία είναι καχεκτική, που ο γέρος Παπανδρέου εκλέγεται ξανά και ξανά αλλά με κλυδωνισμούς και το κίνημα των «Λαμπράκηδων» ανθίζει ελπιδοφόρα. Πλάι στον κόσμο των τραβεστί υπάρχει ο αριστερός Μπόης, ο Μαλατσίας και η Νένα που συντάσσονται στο κίνημα. Κι έτσι τα πάθη αυτών των απογόνων του Διονύσου που στέκονται πάνω στα ψηλά τους τακούνια, συγχρονίζονται με τα πάθη της Αριστεράς. Και οι δύο σκοντάφτουν και ματώνουν. Καθώς η ιστορία τους φτάνει στην προβοκάτσια της ημέρας μνήμης του Γοργοποτάμου, που άφησε πίσω της 13 νεκρούς και 45 τραυματίες.

Η Νεφέλη Μαϊστράλη πρωτατωνιστεί και διασκευάζει το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου.

Η Νεφέλη Μαϊστράλη ομολογεί πως αρχικά έφτασε στα «Μπλε καστόρινα παπούτσια» από τη μεγάλη αγάπη της για το συγγραφικό έργο του Θανάση Σκρουμπέλου και λιγότερο από την πρόθεση της να μιλήσει για την τρανς ορατότητα. Σύντομα, συνειδητοποίησε πως το να μιλάς και να διεκδικείς τη δημοκρατία δεν είναι μια μονοδιάστατη πάλη. Είναι μια κατάσταση συμπερίληψης. «Οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους ως ανθρώπους . Πρέπει έχει ο καθένας την ελευθερία να υπάρχει κατά πως επιθυμεί. Κι όσο έχουμε τα μάτια ανοιχτά μπροστά τους τόσο όλοι θα εξοικειωνόμαστε με αυτό το αίτημα. Ακόμα κι εγώ, όλο αυτό το διάστημα της έρευνας και τώρα της παράστασης, το αντιμετωπίζω ως προσωπική άσκηση εξοικείωσης αφού δεν έτυχε να έχω στο περιβάλλον μου τρανς περσόνες».

Σκηνή από τα “Μπλε καστόρινα παπούτσια” που ανεβαίνουν στο Θέατρο Μπέλλος.

Kαθώς τα «Μπλε καστόρινα παπούτσια» είναι μια ακόμα παράσταση η οποία προστίθεται στο διάλογο που πυροδοτεί το θέατρο για τα δικαιώματα των τρανς και την ορατότητα της κοινότητας, η Μαϊστράλη εκτιμά πως αυτό είναι εξαιρετικά πολύτιμο. «Πιστεύω σε ένα θέατρο πολιτικό εναρμονισμένο με τις κοινωνικές ανάγκες της εποχής και των ανθρώπων της. Κι εφόσον ακόμα δολοφονούνται διεμφυλικοί και ακτιβιστές – γιατί ο Ζακ Κωστόπουλος δολοφονήθηκε – αυτές οι παραστάσεις έχουν νόημα. Κι ας γίνουν μόδα. Ας κουραστούμε να βλέπουμε παραστάσεις με τρανς ηρωίδες. Μόνο αν επιμείνουμε μπορεί ένας ιδεολογικά περιχαρακωμένος θεατής να ανοίξει τη σκέψη του. Έτσι κι αλλιώς, ας μην γελιόμαστε· είμαστε ακόμα ως κοινωνία γαντζωμένοι από το συντηρητισμό, με άφθονα φαλλοκρατικά κατάλοιπα. Συνεπώς, πρέπει να επιμείνουμε στα πράγματα που συμβάλλουν σε μια ουσιαστική απελευθέρωση· εκεί που δεν πρέπει να επιμείνουμε είναι στο απολιτίκ».