Αγορίτσα Οικονόμου: Οι καλλιτέχνες δεν σώζουμε ως γιατροί – πάντως σώζουμε

Είναι νωρίς το πρωί, έχει κοιμηθεί πολύ λίγο. Χθες είχε την γενική πρόβα, σήμερα ανυπομονεί για την πρεμιέρα του «Ένα σπίτι φωτεινό σαν μέρα» του Τόνι Κούσνερ σε σκηνοθεσία του Γιάννη Μόσχου στο Εθνικό Θέατρο. Είναι πολλά τα συναισθήματα και οι σκέψεις που συνωστίζονται μέσα στο μυαλό και στην ψυχή της Αγορίτσας Οικονόμου αυτές τις ώρες · και για κάποιο λόγο βουρκώνει όταν περιγράφει την ηρωίδα της, την Άγκνες – μια Βερολινέζα ηθοποιό του σινεμά, παραμονές της ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία. Την περιγράφει ως μέτρια ηθοποιό, κάτι που ομολογεί στον εαυτό της και η ίδια η Άγκνες. «Αν ήσουν μέτρια ηθοποιός, θα είχες το κουράγιο να το παραδεχθείς;» την ρωτώ. «Πιστεύω πως μια τέτοια παραδοχή κρύβει φόβο, ανασφάλεια. Πάντως, εκεί που έχω καταλήξει, είναι πως ακόμα κι αν είσαι μέτριος δεν χάλασε κι ο κόσμος· δεν θα πεθάνει ο ασθενής, δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου» λέει με σατιρική ψυχραιμία, τιθασεύοντας το άγχος της πρεμιέρας.

Πολλά μεσολάβησαν μέχρι το Εθνικό να απελευθερωθεί από τις καταλήψεις των σπουδαστών και ν’ ανοίξει ξανά· η Αγορίτσα Οικονόμου βρισκόταν ως ηθοποιός σε αναμονή, ενώ την ίδια ώρα αγωνιούσε για τους σπουδαστές της (ως καθηγήτρια δραματικής σχολής) και φυσικά για το καθαυτό επάγγελμα που απαξιώνεται συστηματικά μετά και το τελευταίο ‘χτύπημα’ του Προεδρικού Διατάγματος 85.

Κι ενώ είναι μια ηθοποιός που λειτουργεί συνειδητά στο αθόρυβο mode, που έχει κάνει αυτήν την ουσιαστική επιλογή «να μιλάς με τη δουλειά σου», και να εργάζεται ασκητικά, ξέρει πως θυσιάζει πολλά από τη ζωή και τη δύναμη της. «Έχει πολύ πόνο η δουλειά μας έτσι όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι. Σέβομαι τρομερά τον θεατή που έχει πληρώσει εισιτήριο. Γιατί μπορεί αυτός ο θεατής να έχει την οικονομική δυνατότητα να πάει σε μια παράσταση αυτή τη σεζόν και να τυχαίνει να επιλέξει την παράσταση που συμμετέχω. Αισθάνομαι λοιπόν, την υποχρέωση να του δώσω ό,τι καλύτερο έχει δει», λέει με μια κάποια αυταπάρνηση.

Τα τελευταία χρόνια, μέσα από το μοναχικό δρόμο , η Αγορίτσα Οικονόμου έχει έρθει κοντά σε αυτό που θα λέγαμε αναγνώριση – αν και η ίδια απορεί με τον ορισμό. Οι ερμηνείες της στη «Βασίλισσα της ομορφιάς», στη «Δύναμη του Σκότους», στον «Αυτόχειρα», στην «Ελένη», στο «Σπιρτόκουτο» αθροίζουν ολοένα και μια πιο διακριτή παρουσία στα πράγματα και αποκαλύπτουν μια τρανή πρωταγωνίστρια που, όταν μιλάει, το κάνει με ταπεινότητα. Βέβαια, αυτή η ψιλόλιγνη γυναίκα, που κάθεται απέναντι μου, ως έφηβη υπήρξε μπασκεμπολίστρια. Κι ίσως τότε, να μπολιάστηκε με συνήθειες, λιγότερο δημοφιλείς στην Τέχνη – αυτές που κρατούν τον γενναίο, σιωπηλό.

Πρωταγωνιστεί στο έργο του Τόνι Κούσνερ “Ένα σπίτι φωτεινό σαν μέρα” που ανεβαίνει στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία του Γιάννη Μόσχου.

Δεν έχω social media, κατανοώ πως είναι ένας τρόπος επικοινωνίας και προβολής. Πολλοί καλοί μου φίλοι και συνάδελφοι τα έχουν επιλέξει και τα χειρίζονται περίφημα. Απλώς, δεν είναι μέσα στις επιλογές μου.

Είναι αυτό που επιθυμώ και προς τα εκεί πορεύομαι. Καμιά φορά, τα πράγματα δεν είναι ιδανικά ή 100% η επιλογή μας, αλλά είναι υπέροχο να προχωρώ και να μιλάει η δουλειά μου για μένα.

Σκύβω με αγάπη και αφοσίωση πάνω στη δουλειά μου. Όλο το υπόλοιπο δεν έχει να κάνει με τη δουλειά μας. Ούτε καν η προσωπικότητα μας δεν έχει να κάνει με τη δουλειά μας

Για τα πάντα υπάρχει τίμημα. Όταν μια πορεία είναι επιλογή σου, αναλαμβάνεις και το κόστος της.

Με αυτό αισθάνομαι ήσυχα και οικεία: Να σκύβω με αγάπη και αφοσίωση πάνω στη δουλειά μου. Όλο το υπόλοιπο δεν έχει να κάνει με τη δουλειά μας. Ούτε καν η προσωπικότητα μας δεν έχει να κάνει με τη δουλειά μας.

Είναι πολύ προσωπικό και μοναχικό και, κατά την γνώμη μου, θεωρώ ιερό το γεγονός πως αποτελούμε το μέσο ενός συγγραφέα στον θεατή. Έχει ταπεινότητα. Τουλάχιστον, εγώ, αυτό προσπαθώ.

“Θεωρώ credit ότι στα 22 χρόνια που εργάζομαι έχω συνεργασίες οι οποίες με χαροποιούν πολύ. Δεν μετρώ αν ήταν στο ελεύθερο θέατρο, ή σε μια μικρή σκηνή, στο Εθνικό ή στο ΚΘΒΕ” παραδέχεται.

Αν η Αγορίτσα ήταν μια grande προσωπικότητα, θα ήταν grande σε όλα; Ε, τότε δεν θα έπαιζα ρόλους, θα έπαιζα εμένα. Πρέπει να αναρωτηθούμε ποιον αφορά κάτι τέτοιο. Άλλο η δουλειά μου και άλλο η ζωή μου.

Θεωρώ credit ότι στα 22 χρόνια που εργάζομαι έχω συνεργασίες οι οποίες με χαροποιούν πολύ. Δεν μετρώ αν ήταν στο ελεύθερο θέατρο, ή σε μια μικρή σκηνή, στο Εθνικό ή στο ΚΘΒΕ.

Δικαιωμένη μπορεί να αισθανθώ σε 40 χρόνια, να πω «καλά τα πήγες». Τώρα, ακόμα είμαι στο δρόμο

Από φόβο κι ανασφάλεια. Παρότι, από μικρό παιδί ένιωθα πως αυτό ήθελα να κάνω -χωρίς να έχω κανένα ερέθισμα από το περιβάλλον μου. Ήταν μια απροσδιόριστη εσωτερική ανάγκη.

Αποφοίτησα από το Λύκειο και ξεκίνησα να δουλεύω. Σε μαγαζιά, σε εργοστάσια…

Φαντάζεται να παίζει… για πάντα; “Αν είμαι καλά και στα πόδια μου, ωραία δεν θα ήταν;” απαντά.

Γύρω στα 20 μου χρόνια σκέφτηκα ότι δεν θέλω να φτάσω 40 και να πω «το ήθελα αλλά δεν το προσπάθησα». Αισθανόμουν ότι έπρεπε να το κάνω, να το προσπαθήσω.

Θυμάμαι πως έδινα για τρία χρόνια στη δραματική του Εθνικού καθώς δεν είχα την οικονομική άνεση να σπουδάσω· περνούσα στις εισαγωγικές και στις τελικές εξετάσεις κοβόμουν. Κάποια στιγμή, με το ηλιακό όριο να στενεύει, έδωσα εξετάσεις στο ΥΠΠΟ, πέρασα κι αποφάσισα να πάω σε μια ιδιωτική δραματική σχολή: Θα εργαζόμουν το πρωί για να ανταποκρίνομαι στις οικονομικές απαιτήσεις των σπουδών μου. Προσπάθησα να εκμεταλλευτώ όσο περισσότερο μπορούσα εκείνα τα χρόνια. Κι όταν τέλειωσα τη σχολή έδωσα ένα τράτο χρόνου για να εξοικειωθώ με το χώρο. Φτιάξαμε μια ομάδα με συμφοιτητές, πήγα σε κάτι ακροάσεις και τελικά με επέλεξαν για τις «Τρωάδες» σε καλοκαιρινή περιοδεία. Κάπως έτσι, άρχισαν όλα.

Δεν ξέρω αν έχει έρθει η αναγνώριση. Πώς την ορίζουμε;

Ο χρόνος το δείχνει αυτό. Η δουλειά μας είναι μαραθώνιος, με πολλά ενδιάμεσα 100στάρια. Δικαιωμένη μπορεί να αισθανθώ σε 40 χρόνια, να πω «καλά τα πήγες». Τώρα, ακόμα είμαι στο δρόμο.

Αν είμαι καλά και στα πόδια μου, ωραία δεν θα ήταν;

Σχολιάζοντας τις έμφυλες ανισότητες: “Φυσικά και έχω αδικηθεί αλλά και πάλι πιστεύω ότι έχει να κάνει με τον άνθρωπο όχι με το φύλο. Μου έχουν φερθεί αναξιοκρατικά τόσο άνδρες, όσο και γυναίκες”.

Εσύ δεν έχεις συναντήσει δυσκολίες στη δουλειά σου; Τι, όλα ήρθαν σαν δώρα; Φυσικά και έχω συναντήσει δυσκολίες, όπως όλοι.

Το φύλο παίζει ρόλο παντού, δεν θα παίζει στη δουλειά μας; Φυσικά και έχω αδικηθεί αλλά και πάλι πιστεύω ότι έχει να κάνει με τον άνθρωπο όχι με το φύλο. Μου έχουν φερθεί αναξιοκρατικά τόσο άνδρες όσο και γυναίκες. Δυστυχώς, οι γυναίκες οδηγούμαστε να δουλεύουμε παραπάνω για να κατακτούμε τα ίδια, εξαιτίας όλων αυτών των στερεοτύπων. Και πάλι, όμως, θέλω να πιστεύω πως τα πράγματα θα πάνε καλύτερα.

Όταν δίνω το καλύτερό μου στους συνεργάτες και στους συμπαίκτες μου τί μπορεί να πάει στραβά; Αυτός είναι ο στόχος μου

Δεν ανήκω στην κατηγορία εκείνων που πάνε με το «ό,τι έρθει». Πράττω όπου μπορώ. Αν νομίζω ότι σπάζοντας τα μούτρα μου θα γίνει κάτι προς το καλύτερο, ναι, θα τα σπάσω.

Ναι, αλλά από την άλλη κάθε παράσταση ήταν για μένα ένα καινούργιο στοίχημα. Πράγματι, ο σκηνοθέτης με ήξερε, με εκτιμούσε αλλά πάντα θ’ αναρωτιόμουν αν κι εκείνη τη φορά θα τα καταφέρω.

Είναι στη φύση της δουλειάς να ξεκινάς από το μηδέν και να τερματίζεις συνέχεια. Όμως, όλα αυτά φτιάχνουν ένα σύνολο.

“Νιώθω αποδοχή όταν οι συνεργασίες που μετέχω έχουν έναν κοινό στόχο και τα πράγματα λειτουργούν. Εγώ πάντα στοχεύω στην παράσταση. Να τώρα, θέλω να είμαι εκεί για τον Κούσνερ, την Παγκουρέλη, το Μόσχο, για την Τσιμά και τον Παναγόπουλο. Θέλω να είναι 1000% εκεί για όλους. Μπορώ;” αναρωτιέται.

Δεν ξέρω αν έχει έρθει. Πώς ορίζουμε την αναγνώριση;

Νιώθω αποδοχή όταν οι συνεργασίες που μετέχω έχουν έναν κοινό στόχο και τα πράγματα λειτουργούν. Εγώ πάντα στοχεύω στην παράσταση. Να τώρα, θέλω να είμαι εκεί για τον Κούσνερ, την Παγκουρέλη, το Μόσχο, για την Τσιμά και τον Παναγόπουλο. Θέλω να είναι 1000% εκεί για όλους. Μπορώ;

Η ιστορία δεν γράφεται ερήμην μας, πρέπει να γράφεται από εμάς, είναι ευθύνη μας. Έχω ευθύνη για το ποιον θα ψηφίσω, αν θα ψηφίσω ή όχι, ευθύνη αν θα αντιδράσω μπροστά σε μια συμπεριφορά που προσβάλλει ή απειλεί έναν άνθρωπο

Αυτό αφορά εμένα. Το αποτέλεσμα, όμως, ποιο είναι; Όταν δίνω το καλύτερό μου στους συνεργάτες και στους συμπαίκτες μου τί μπορεί να πάει στραβά; Αυτός είναι ο στόχος μου. Από πολύ νωρίς είχα καταλάβει πως όσο πιο πολύ φωτίζω τους συναδέλφους μου, τόσο πιο καλή γίνομαι. Δεν παίζω σκουός, παίζω θέατρο. Το θέατρο είναι ομαδικό παιχνίδι, για να μπει το καλάθι πρέπει να οργανωθεί το “σύστημα”, να τρέξουμε, να είμαστε alert, να δώσουμε την σωστή πάσα.

Έπαιζα στην εφηβεία μου. Το θέατρο είναι ομαδική δουλειά και όποιος νομίζει/πιστεύει το αντίθετο, πλανάται πλάνην οικτράν.

Για τις ευκαιρίες που της δόθηκαν: “Όσο περνούν τα χρόνια νομίζω ότι τα πράγματα ήρθαν όπως έπρεπε να έρθουν. Είμαι ευγνώμων”.

Όσο περνούν τα χρόνια νομίζω ότι τα πράγματα ήρθαν όπως έπρεπε να έρθουν. Είμαι ευγνώμων.

Έχω όνειρα, ναι. Και ανάγκη να προτείνω πράγματα. Με την Μαρία (Πρωτόπαππα), για παράδειγμα, κυνηγούσαμε πολλά χρόνια την δυνατότητα να δουλέψουμε, να κάνουμε κάτι μαζί. Το καταφέραμε στην «Ιφιγένεια εν Αυλίδι». Δεν είναι τόσο εύκολο να γίνει κι από την άλλη, ίσως απλώς φοβάμαι και ψάχνω δικαιολογίες.

Βλέπουμε τον αυταρχισμό και μέσα στην οικογένεια. Οπότε τι περιμένουμε; Πως δεν θα γεννηθούν άνθρωποι που θα λειτουργούν αντιδημοκρατικά;

Δεν ξέρω αν με χαρακτηρίζει η συστολή· σίγουρα είναι μέσα στα χαρακτηριστικά μου, είμαι ένα κράμα-σύνολο και πολλών, πολλών άλλων, όπως όλοι μας άλλωστε.

Αυτό που εύχομαι για τον εαυτό μου είναι να φτάνουν σε μένα έργα καλογραμμένα, έργα που να αφηγούνται ωραίες ιστορίες για ανθρώπους πονεμένους αλλά και με χιούμορ, ευάλωτους και δυνατούς, αστείους και σκληρούς, όπως είμαστε όλοι οι άνθρωποι. Κι όταν πέφτει στα χέρια μου ένα τέτοιο υλικό, είναι δουλειά μου ν’ ανασύρω το χιούμορ από το δράμα όπως και ν’ ανακαλύψω την ρωγμή στην κωμωδία.

Και τα δύο.

Επιθυμεί να μην την κατατάσσουν υποκριτικά γιατί “είναι δουλειά μου ν’ ανασύρω το χιούμορ από το δράμα όπως και ν’ ανακαλύψω την ρωγμή στην κωμωδία”.

Η Άγκνες είναι μια ηθοποιός του σινεμά, μια μέτρια ηθοποιός – όπως αποκαλεί η ίδια τον εαυτό της, κάτι το οποίο με συγκινεί πολύ. Δεν της έρχονται εύκολα τα πράγματα. Είναι μια γυναίκα της μεσαίας τάξης, είναι ο μέσος άνθρωπος. Δεν έχει τεράστια πάθη, αλλά ωστόσο επιθυμεί. Δεν είναι τόσο πολιτικοποιημένη, από την άλλη θέλει να συνεισφέρει στο κόμμα. Αισιοδοξεί πως τα πράγματα θ’ αλλάξουν. Είναι πιστή φίλη και σύντροφος. Ένας κανονικός άνθρωπος με όλα τα θετικά και τα αρνητικά που τον συντροφεύουν. Λίγο ετερόφωτη, σε σχέση με τους οικείους της. Βλέπουμε την ιστορία μέσα από τα μάτια της. Όταν η ανάγκη το καλεί, της ζητείται να πάρει θέση, να κάνει κάτι εξαιρετικά επικίνδυνο και μολονότι ψυχορραγεί από τον φόβο, το κάνει.

Η ιστορία μας εξελίσσεται σε περίπου 1,5 χρόνο. Μέσα σε μια καταιγιστική πραγματικότητα, τα πρόσωπα του έργου θα έρθουν αντιμέτωπα ακόμα και με τον ίδιο τους τον εαυτό. Σ’ αυτό το πολύ ισχυρό ιστορικό πλαίσιο οι ανθρώπινες σχέσεις συνθλίβονται. Εννέα διαφορετικοί άνθρωποι, γενναίοι, απαθείς, μαχητικοί, φοβισμένοι, κυνικοί, ευάλωτοι όλοι διαφορετικοί και όλοι κάτω από την ίδια σκέπη αυτών των ακραίων συνθηκών.

Είδα νέους ανθρώπους να αγωνίζονται για ένα καλύτερο μέλλον, για μια δίκαιη αξιολόγηση στη σπουδή τους και κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει αυτό. Από την άλλη, είναι μια σύνθετη κατάσταση το πως ένα κίνημα εξελίσσεται

Όχι όλους. Κάποιοι δρουν, κάποιοι όχι. Άλλοι περισσότερο κι άλλοι λιγότερο. Σε οριακές ιστορικές στιγμές ο άνθρωπος διστάζει, φοβάται και περιμένει να μπουν άλλοι μπροστά για ν’ακολουθήσει. Οι εποχές ζητούν ήρωες και βρίσκουν φοβισμένους ανθρώπους.

Ναι, φυσικά! Κατανοώ τον άνθρωπο που παραδέχεται ότι θέλει να πράξει αλλά δεν το κάνει διότι ο φόβος είναι μεγαλύτερος από την επιθυμία ή πιστεύει ότι “δεν αξίζει και πολλά”. Λίγο έως πολύ, όλοι μας έχουμε βρεθεί σε δύσκολες καταστάσεις, ή σε παρόμοιες θέσεις. Μήπως, λοιπόν, είμαστε όλοι μας ή έχουμε υπάρξει λίγο ετερόφωτοι ή λίγο θαμποί και φοβισμένοι; Νομίζω πως θα ήταν μεγάλη υποκρισία να πούμε το αντίθετο. Φανταστείτε, λοιπόν, αυτούς τους ανθρώπους που ακινητοποιούνται κάτω από το χιτλερικό όλεθρο. Μόνο συμπόνια και κατανόηση νιώθω γι’ αυτούς.

Μελετώντας το έργο του Τόνι Κούσνερ για τις αντιδράσεις των κοινωνιών σε οριακές στιγμές: “Ο άνθρωπος διστάζει, φοβάται και περιμένει να μπουν άλλοι μπροστά για ν’ακολουθήσει. Οι εποχές ζητούν ήρωες και βρίσκουν φοβισμένους ανθρώπους” , σχολιάζει.

Φέρουμε ευθύνη και πρέπει να την αναλαμβάνουμε, αν θέλουμε να ελπίζουμε σε κάτι καλύτερο. Η ιστορία δεν γράφεται ερήμην μας, πρέπει να γράφεται από εμάς, είναι ευθύνη μας. Έχω ευθύνη για το ποιον θα ψηφίσω, αν θα ψηφίσω ή όχι, ευθύνη αν θα αντιδράσω μπροστά σε μια συμπεριφορά που προσβάλλει ή απειλεί έναν άνθρωπο. Διαφορετικά, θα παραμείνουμε πλάσματα που αρνούμαστε να μεταβολίσουμε τα γύρω ερεθίσματα. Κι αυτό δεν περιγράφει τη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού.

Αυτός που έχει τα κότσια να βγει μπροστά χωρίς να σκεφτεί τίποτα – ούτε καν τον εαυτό του.

Συμφωνώ πως τα ανοιχτά θέατρα πρέπει να είναι οι χώροι που ερεθίζουν το μυαλό και την καρδιά: Αυτή είναι η αποστολή τους. Είχε νόημα να είναι κλειστό το Εθνικό ενώ όλα τα άλλα θέατρα να λειτουργούν κανονικά;

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που προσπαθούν, οργανώνονται για ένα καλύτερο αύριο. Και θέλω να πιστεύω ότι αυτό θα γίνεται ολοένα και μεγαλύτερο. Στο τέλος, το καλό πρέπει να νικήσει.

Δεν πιστεύω ότι ο φασισμός είναι κάτι που υπήρχε τότε και δεν υπάρχει πια. Υπήρχε, υπάρχει και δυστυχώς θα υπάρχει. Η ελπίδα είναι ότι κάποια στιγμή θα συρρικνωθεί. Γιατί οι περισσότεροι θα καταλάβουμε ότι δεν ωφελεί κανέναν ο αυταρχισμός και ο φασισμός. Πιστεύω λοιπόν, πως προσπαθούμε με ό,τι μας μένει. Και πρέπει να μας το αναγνωρίσουμε.

Ναι, αλλά νομίζω πως δεν έχει να κάνει μόνο με την πολιτική που εφαρμόζεται· έχει να κάνει και με την συμπεριφορά του καθημερινού ανθρώπου. Βλέπουμε τον αυταρχισμό και μέσα στην οικογένεια. Οπότε τι περιμένουμε; Πως δεν θα γεννηθούν άνθρωποι που θα λειτουργούν αντιδημοκρατικά;

Στην ερώτηση αν είναι πολιτικά ενεργή απαντά: “Κάνω αυτό που μπορώ να αντέξω – και ενδεχομένως πάνω από αυτό που μπορώ”.

Ναι, είμαι με το κόστος που έχει αυτό. Φυσικά, δεν ξέρω αν θα είχα τα κότσια να κατεβάσω τη σβάστικα από την Ακρόπολη όπως έκανε ο Μανώλης Γλέζος και ο Λάκης Σάντας. Αλλά κάνω αυτό που μπορώ να αντέξω – και ενδεχομένως πάνω από αυτό που μπορώ.

Ναι, έχουν ευαίσθητες αντένες. Αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει πως όλοι οι άνθρωποι που έχουν οξυμένα αντανακλαστικά, τα εκμεταλλεύονται για το σωστό ή το δίκαιο.

Είδα νέους ανθρώπους να αγωνίζονται για ένα καλύτερο μέλλον, για μια δίκαιη αξιολόγηση στη σπουδή τους και κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει αυτό. Από την άλλη, είναι μια σύνθετη κατάσταση το πως ένα κίνημα εξελίσσεται, πως συνεχίζεται, ποιοι προσπαθούν να παρεισφρήσουν σε αυτό και με ποια επιχειρήματα.

Αισθάνομαι χαρά κάθε φορά που ορθώνεται μια συλλογικότητα για να διεκδικήσει το δίκαιο. Βέβαια, λίγο αργότερα ακρωτηριάζεται ή νοθεύεται. Λέω από μέσα «για να δούμε» μα αυτή η προσδοκία δεν πάει μέχρι τέλους, σβήνει όλο και πιο νωρίς

Δεν μπορούσα να τους προτρέψω «να δράσουν ή να μη δράσουν». Αυτό που τους είπα είναι πως πρέπει να έχουν τα κοφτερά μυαλά τους ξυπνητά, τα μάτια και τ’ αυτιά τους ορθάνοιχτα, ν’ ακούν κα να φιλτράρουν τι λένε, τι συναποφασίζουν, τι επιλέγουν και για ποιο λόγο. Αλλά πρακτικά δεν ανακατεύτηκα ποτέ στις αποφάσεις τους, γιατί έπρεπε να αναλάβουν την ευθύνη των αποφάσεων τους και το κόστος της.

Οι φοιτητές έπρεπε να κάνουν κάτι δραστικό. Αυτό σκέφτηκαν, αυτό έπραξαν και δεν μπορώ, ούτε και θέλω να το κρίνω. Συμφωνώ, όμως, πως τα ανοιχτά θέατρα πρέπει να είναι οι χώροι που ερεθίζουν το μυαλό και την καρδιά: Αυτή είναι η αποστολή τους. Είχε νόημα να είναι κλειστό το Εθνικό ενώ όλα τα άλλα θέατρα να λειτουργούν κανονικά; Κλειστό το Εθνικό αλλά το ελεύθερο θέατρο, τα τηλεοπτικά γυρίσματα και τα κινηματογραφικά γυρίσματα να βρίσκονται σε πλήρη λειτουργία; Αναρωτιέμαι.

Δεν σταματά να ελπίζει και λέει πως “Πρέπει να πάνε καλύτερα τα πράγματα. Όχι ουτοπικά, αλλά πρέπει”.

Αισθάνομαι χαρά κάθε φορά που ορθώνεται μια συλλογικότητα για να διεκδικήσει το δίκαιο. Είτε έχει να κάνει με τις απεργίες του 2010, το δημοψήφισμα του 2015, την ανθρωπιστική βοήθεια στο Μάτι. Ελπίζω βλέποντας αυτά και γενικά ανατροφοδοτώ την ελπίδα μέσα μου, γιατί αλλιώς δεν υπάρχει μέλλον. Βέβαια, κάθε φορά που κάτι πάει να γεννηθεί, λίγο αργότερα ακρωτηριάζεται ή νοθεύεται. Αλλά πάντα αναρωτιέμαι «μήπως αυτή τη φορά είναι αλλιώς;». Λέω από μέσα «για να δούμε» μα αυτή η προσδοκία δεν πάει μέχρι τέλους, σβήνει όλο και πιο νωρίς. Καταλαβαίνω πως είναι πολλά αυτά που μας μουδιάζουν: Είναι η τραγωδία των Τεμπών, είναι οι πρόσφυγες και τα αθώα πνιγμένα παιδιά τους, είναι οι πλημμύρες και οι φωτιές οι οικολογικές καταστροφές. Μια λίστα πόνου που ελπίζω στην συρρίκνωσή της.

Οι κυβερνήσεις στηρίζονται σε αντιλήψεις για τον καλλιτέχνη που έρχονται από πολύ παλιά. Εκείνο που πρέπει να καταλάβουν, ακόμα κι αν χρειαστεί να το πούμε 1000 ακόμα φορές, είναι πως ο καλλιτέχνης δεν είναι χομπίστας· είναι επαγγελματίας, βιοπορίζεται από αυτή τη δουλειά. Ως καλλιτέχνες, βιώνουμε μια διαρκή απαξία. Παλεύουμε ασταμάτητα για μια ισότιμη αντιμετώπιση.

Όχι πια. Νεότερη με θύμωνε πολύ. Κατανοώ πως στο μυαλό κάποιων διοικούντων είμαστε επάγγελμα ήσσονος σημασίας. Το δυστύχημα είναι πως αυτό συμβαίνει στη χώρα που γέννησε την ποίηση – όπως λέει και ο Βασίλης Παπαβασιλείου. Γιατί δουλειά μας είναι η ποίηση με απώτερο στόχο της, την θεραπεία. Μην ξεχνάτε πως το Ασκληπιείο βρισκόταν δίπλα στο Αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Ασφαλώς και οι καλλιτέχνες δεν σώζουμε ως γιατροί, ως διασώστες, ως επιστήμονες – πάντως σώζουμε. Ακόμα κι αν οι κυβερνώντες δεν το κατανοήσουν από αγάπη, ας το κατανοήσουν από συμφέρον. Οι καλλιτέχνες και οι τέχνες είναι για το συμφέρον όλων.

Κατανοώ πως στο μυαλό κάποιων διοικούντων είμαστε επάγγελμα ήσσονος σημασίας. Το δυστύχημα είναι πως αυτό συμβαίνει στη χώρα που γέννησε την ποίηση – όπως λέει και ο Βασίλης Παπαβασιλείου

Δεν ξέρω. Πρέπει να πάνε καλύτερα τα πράγματα. Όχι ουτοπικά, αλλά πρέπει. Ζήσαμε εξάλλου την λαχτάρα με την οποία γύρισε ο κόσμος στα θέατρα μετά την πανδημία. Κι αυτό εξακολουθεί να συμβαίνει.

Οι αγαπημένοι μου άνθρωποι, οι φίλοι μου αλλά και η προσωπική μου δύναμη. Αυτή που πιστεύω ότι δεν έχω, αλλά τελικά έχω.

Όπως λέει και η παροιμία, μου έχουν τύχει πράγματα που δεν φανταζόμουν ότι μπορούσα ν’ αντέξω. Και στάθηκα απέναντι τους. Μπορεί να λύγισα, αλλά στάθηκα.