Συν & Πλην: «Goodbye Lindita» στο Εθνικό Θέατρο

Θα έλεγε κανείς πως, κατά τα τελευταία χρόνια, η παγκόσμια κοινωνία εκπαιδεύτηκε στη συλλογική απώλεια. Η πανδημία άνοιξε μαζικούς τάφους. Το ίδιο και ο πόλεμος στην Ουκρανία, δύο χρόνια μετά. Το ίδιο και το πολεμικό ολοκαύτωμα στη Συρία εδώ και δέκα χρόνια. Αμέτρητα και τα χαμένα σώματα της Μεσογείου. Ο θάνατος έγινε υπολογιστική πράξη, άθροισμα. Κυρίως στη δυτική κοινωνία και, κάτω από την εδραιωμένη καπιταλιστική ανάγνωση των πραγμάτων, η αξία της ανθρώπινης υποβαθμίζεται ραγδαία, τόσο ώστε ο χρόνος του πένθους μικραίνει τόσο που συρρικνώνεται. Σχεδόν, σαν να μην επιτρέπεται να σπαταληθεί χρόνος από την ζώσα κατάσταση στην συνειδητοποίηση του θανάτου. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, στο ατελέσφορο κυνήγι μιας διαρκούς αυτοβελτίωσης και ευτυχίας, μοιάζει να ελαχιστοποιεί, αν όχι να καταργεί, το χρόνο του πένθους και, κατά συνέπεια, την ανάγκη για έκφραση του πόνου, την κατανόηση της απώλειας και τελικά τον επαναπροσδιορισμό του εαυτού εκείνου που μένει πίσω και χωρίς. Αν σε αυτό το δεδομένο συνυπολογίσουμε και την ταχύτητα με την οποία ‘καταναλώνεται’ η ζωή μέσα από την τεχνολογική έκρηξη, το πένθος είναι μια εκτοπισμένη διαδικασία που συχνά περιορίζεται τα όρια του θρησκευτικού εθίμου.

Μοιάζει, λοιπόν, με αξιοσημείωτο συμβάν – όταν εντός αυτής της σιωπηρής βαρβαρότητας όπου το συναίσθημα καταπνίγεται – ένας 24χρονος δημιουργός, εντελώς κόντρα στην εποχή του, οργανώνει έναν ύμνο στον αποχαιρετισμό ενός αγαπημένου προσώπου. Γόνος Αλβανών μεταναστών, ο Μάριο Μπανούσι μεταφέρει με συναισθηματική φαντασία συνταρακτικά στιγμιότυπα από την θρηνητική παράδοση του νεκρού σώματος: Του σώματος που πλένεται, εξαγνίζεται, του σώματος που ντύνεται με τα καλά του ρούχα για το ύστατο χαίρε, του άκαμπτου, άψυχου σώματος που τροφοδοτεί γύρω του μια ανελέητη ενέργεια, του σώματος που γίνεται χώμα, του σώματος που γίνεται μνήμη για όσα έχει ζήσει· εκείνα που κάποτε έφερναν γέλια στα πρόσωπα των άλλων και τώρα φέρνουν ζεστά, απρόσκλητα δάκρυα.

Μέσα σε ένα φτωχό, μικροαστικό σπίτι, όπου η παλιά τηλεόραση παίζει ένα πρόγραμμα στα αλβανικά, ο θρήνος διακρίνεται παντού: Στις βουβές παρουσίες, στα σιδερωμένα ρούχα της απούσας, στην εθιμοτυπική σούπα που αχνίζει και στη μυρωδιά από λιβάνι που διαχέεται στην ατμόσφαιρα. Εκεί ο Μάριο Μπανούσι μοιράζεται τη δική του μνήμη απώλειας – η μητριά του είναι η Lindita που αποχαιρετά. Άλλοτε με ρεαλιστικούς κι άλλοτε με ποιητικούς, συμβολικούς ή όρους παραδοξότητας, και χωρίς να κάνει χρήση λόγου (θεωρώντας προφανώς πως ο θάνατος είναι σιωπή), κατορθώνει να θέσει το προσωπικό βίωμα ως οικουμενικότητα.

O Μπάμπης Γαλιατσάτος σε σκηνή της παράστασης.

Παρακολουθώντας το «Goodbye Lindita» μπορεί να σταθείς στην θαυμαστή αρτιότητα του ως έργο τέχνης: Στο εικαστικό κομψοτέχνημα και τις υφολογικές μεταβολές του, στο πέπλο της θρηνητικής μουσικής, στην εκπληκτική κινησιολογία (τόσο στις ‘ταπεινές’ όσο και στις εξωστρεφείς στιγμές της) στα ψήγματα της θρησκευτικότητας που συγχέουν το Θείο με τη Φύση. Εκείνο που, ωστόσο, δυναμώνει τη σχέση του θεατή με την παράσταση δεν είναι το θέαμα τη στιγμή που συμβαίνει, αλλά οι δονήσεις που προκαλεί συν τω χρόνω. Είναι μια παράσταση που υπενθυμίζει την αξία του χρόνου ως αναγκαίο πέρασμα προς την συνειδητοποίηση της απώλειας. Και η ίδια, είτε ερήμην της είτε όχι, μιμείται αυτήν τη λειτουργία.

Πλάνο από την σκηνή του φινάλε.

Καθώς ο λόγος απουσιάζει, όλα τα υπόλοιπα στοιχεία της παράστασης αποκτούν άλλη βαρύτητα στην αφήγηση. Εδώ τα σκηνικά που υπογράφει ο Σωτήρης Μελανός (μαζί με τα κοστούμια) δεν ορίζουν απλώς τον χώρο – ένα φτωχικό ισόγειο σπιτάκι – ορίζουν την ροή της δραματουργίας. Το κρεβάτι που γίνεται κολυμβήθρα, η συρταριέρα που γίνεται φέρετρο, η πόρτα που γίνεται κρεβάτι περιγράφουν ένα σκηνικό που αποσυντίθεται και ανασυντίθεται, με την ίδια ακριβώς αναλογία που λειτουργεί η ζωή και ο θάνατος. Και υπενθυμίζει σθεναρά εκείνο που τείνουμε να ξεχάσουμε μέσα στην αβάσταχτη απώλεια: Πως ο θάνατος είναι μια διαδικασία αέναης μεταμόρφωσης.

Συνήθως αναφερόμαστε στις ερμηνείες με την προϋπόθεση του λόγου – διαλόγου. Ωστόσο, εδώ η ερμηνεία των εννέα ηθοποιών, περφόρμερ, χορευτών της παράστασης (Χρυσής Βιδαλάκη, Μπάμπη Γαλιατσάτου, Μανταλένας Καραβάτου, Αφροδίτης Κατσαρού, Μάριου Μπανούσι, Ευτυχίας Στεφάνου, Άννας Συμεωνίδου και Αλεξάνδρας Χασάνι) ταυτίζεται με τη σωματικότητα κι ένα είδος τελετουργικής χορογραφίας, συχνά απρόσμενης. Η δεύτερη αυτή κινησιολογική πτυχή θα μπορούσε, από τη μια, να μεταφραστεί σαν σωματικός σπαραγμός, σαν εσωτερική δόνηση κι από την άλλη σαν διάλεκτος μιας, τρόπον τινά, εξωσωματικής εμπειρίας που περιγράφει τον ανείπωτο πόνο. Οι γυναίκες της πρωταγωνιστικής ομάδας είναι πολύ πιο συμμετοχικές σε αυτό – δείτε με προσοχή την πράξη όπου η νεκρή εγκαταλείπει την θνητή ζωή για να επιστρέψει στην αγκαλιά της μάνας γης – όπου οι Στεφάνου (κυρίως εκείνη), Συμεωνίδου, Καραβάτου και Κατσαρού μοιάζουν να μιλούν για το πένθος σαν να συνθέτουν μια σκηνή από τη Δευτέρα Παρουσία.

Φράσεις όπως ‘η σιωπή της απώλειας’ ή ‘βουβός πόνος’ μαρτυρούν πως τα λόγια γονατίζουν μπροστά στο πένθος. Αυτό μοιάζει να κατανοεί εδώ ο Μάριο Μπανούσι και αναθέτει κρίσιμο ρόλο και στη μουσική. Υπογεγραμμένη από τον Εμμανουήλ Ροβίθη, η μουσική – κλασικά ιδιώματα, εκκλησιαστικοί ύμνοι και ένα σύμπλεγμα ηχητικών τοπίων – στέκεται απέναντι σ’ αυτήν τη σιωπή, σαν διαμεσολαβητής· όχι μόνο για να εκφραστεί ο πόνος της απώλειας αλλά και για να κατανοηθεί. Υπάρχουν στιγμές που η μουσική του Ροβίθη μοιάζουν με πόνο που έγινε ήχος.

Το εικαστικό αποτύπωμα της παράστασης δεν θα ήταν το ίδιο αν δεν υπήρχαν οι ζεστοί, ενίοτε απόκοσμοι (σαν το μεταθανάτιο φως που περιγράφουν κάποιες after life εμπειρίες) φωτισμοί του Τάσου Παλαιορούτα. Μέσα στο αποπνικτικό σπίτι του θρήνου, οι φωτιστικοί σχεδιασμοί του Παλαιορούτα δημιουργούν διαρκώς φαντασιακές εξόδους στους πενθούντες, κρατώντας – μ’ ένα μεταφυσικό τρόπο – άσβεστη την παρηγοριά που συντρέχει την τελετουργία του θρήνου.

Συγκλονιστική χορευτική ερμηνεία από την Ευτυχία Στεφάνου.

Καμία σημείωση.

Ιδανικές συστάσεις του Μάριο Μπανούσι με το μεγάλο κοινό, μέσα από ένα έμπλεο ποίησης και λυρικότητας, μικρό θαύμα πάνω στην απώλεια και το θάνατο.