M-Power Festival: Με δύναμη για την αναπηρία

Το Δεκέμβριο του 2014 ο Ζερόμ Μπελ θα υπέγραφε την ιδιοσυγκρασιακή παράσταση «Disabled Theater» σε συνεργασία με το Theater Hora – μια ομάδα επαγγελματιών ηθοποιών με διανοητικές αναπηρίες και έδρα τη Ζυρίχη. Θυμάμαι τον ίδιο τον Μπελ να εξηγεί πως μόλις είδε την ομάδα εν δράσει πλημμυρίστηκε από συναισθήματα, τόσο που δεν μπορούσε να σκεφτεί. Κάπως έτσι νιώσαμε και οι θεατές της παράστασης. Μάρτυρες σε μια αναπάντεχη γιορτή που παρακολουθούσαμε με κάποια ενοχή, εξαιτίας της άγνοιας για την σπουδαία δυνατότητα των ατόμων με αναπηρία.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που η Στέγη οργάνωνε δράσεις, εκδηλώσεις και παραστάσεις για και από άτομα με αναπηρία. Είχε, εξάλλου, προηγηθεί η μετάκληση του Back to Back Theater (της αυστραλέζικης ομάδας ηθοποιών με νοητική στέρηση) με την παράσταση «Ganesh vs the Third Reich». Και σίγουρα δεν ήταν η τελευταία. Απλώς θυμάμαι, ακόμα, το logo στο t-shirt μιας από τις πρωταγωνίστριες «Disabled Theater»· έγραφε «unlimited». Αυτός, ο χωρίς όρια, θρίαμβος ανθρώπων με παρόμοιες ή άλλου είδους αναπηρίες επαναλήφθηκε αμέτρητες φορές στους κόλπους της Στέγης, που σχεδόν έχει ταυτιστεί με την έξοδο της αναπηρίας στην θεατρική, χορευτική και καλλιτεχνική ζωή, με την τέχνη του μαζί. Αυτό που τα τελευταία χρόνια περικλείει, μεταξύ άλλων, ο όρος της «συμπερίληψης».

Η ομάδα των Back to Back Theater συμμετέχουν και στο M-Power Festival.

Μέλος του δικτύου Europe Beyond Access, η Στέγη οργάνωσε το Unlimited Access, το πρώτο φεστιβάλ Χορού για άτομα με ή χωρίς αναπηρία, υιοθέτησε το παρεμφερές ευρωπαϊκό πρόγραμμα idance, έκανε εργαστήρια για τον αυτισμό, εργαστήρια για άτομα με κινητικές αναπηρίες με επικεφαλής διακεκριμένους ‘Ελληνες χορογράφους, μεικτά workshops πειραματισμού, συμμετείχε στο Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας ως παραγωγός παραστάσεων με πρωταγωνιστές κινητικά ανάπηρους καλλιτέχνες, παρουσίασε δικές της παραγωγές με μεικτά σύνολα όπως η ομάδα «Εν Δυνάμει», φιλοξένησε δημιουργούς από το εξωτερικό, έκανε προβολές ντοκιμαντέρ και διεξήγαγε συζητήσεις για την τέχνη χωρίς διακρίσεις. Δώδεκα χρόνια, φτάνουμε στο M-Power Festival (m όπως movement δηλαδή κίνηση, power δηλαδή δύναμη). Έναν ακόμα σταθμό στην πολιτική ενδυνάμωσης και ένταξης καλλιτεχνών με αναπηρία – όσο κι αν στην πραγματική ζωή η ίδια πορεία εξακολουθεί να υφίσταται ως ένας ανώμαλος δρόμος.

Στη διάρκεια τεσσάρων ημερών του φεστιβάλ (που εγκιβωτίζει την ίδια καλλιτεχνική πολυφωνία των προηγούμενων χρόνων) κυριαρχούν δύο ελληνικές παραγωγές: Το «Solar» από την, εγνωσμένης αξίας, ομάδα των «Εν Δυνάμει» και το «Ephemeral Body» από την χορεύτρια Βαλασία Συμεωνίδου. Και οι δύο καταφάσκουν για το αυτονόητο: Την ανάγκη να συναντάμε συνανθρώπους μας με κινητικά ή άλλα προβλήματα αναπηρίας στη σκηνή.

Επί δώδεκα χρόνια η Στέγη υιοθετεί προγράμματα και παρουσιάζει δημιουργίες από και για άτομα με αναπηρία στην τέχνη.

«Μέσα από όλες τις δράσεις της ομάδας, έχουμε εντοπίσει βασικές ανάγκες των καλλιτεχνών με αναπηρία, στη συμμετοχή τους στην καλλιτεχνική δημιουργία και στην επαφή με την Τέχνη. Οι καλλιτέχνες/ιδες με αναπηρία έχουν περιορισμένη πρόσβαση στην καλλιτεχνική και πολιτιστική δημιουργία, τόσο λόγω μειωμένης φυσικής προσβασιμότητας στους σχετικούς χώρους αλλά και λόγω των αυξημένων δυσκολιών να ανταποκριθούν χωρίς επιπλέον βοήθεια. Προκειμένου να δημιουργηθούν οι συνθήκες συμπεριληπτικότητας για την παρακολούθηση μιας παράστασης χρειάζεται ένα δίκτυο ανθρώπινου δυναμικού οργάνωσης, υποστήριξης και επικοινωνίας όπως για παράδειγμα οι παραγωγές, τα φεστιβάλ και τα προγράμματα που οργανώνονται από την Στέγη» σημειώνει η ηθοποιός Ελένη Δημοπούλου, ιδρύτρια των «Εν Δυνάμει» και μητέρα της Λωξάνδρα Λούκας, καλλιτέχνιδας με σύνδρομο Down.

H Βαλασία Συμεωνίδου, με τη σειρά της, λέει πως «η παρουσία  ατόμων με κινητικά προβλήματα επί σκηνής και ιδιαίτερα στην  τέχνη  του χορού –  η οποία επικεντρώνεται στο ανθρώπινο σώμα – θέτει υπό διερεύνηση το κυρίαρχο πρότυπο του ανθρώπου – χορευτή και των χαρακτηριστικών του, ιδιαίτερα σε ότι αφορά ζητήματα ικανότητας και αρτιμέλειας. Η   διαδικασία αυτή  καθώς  και το γεγονός ότι η  αναπηρία είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης, μπορεί να οδηγήσει στην αποδόμηση αυτού του προτύπου και στην οικοδόμηση  ενός νέου πιο συμπεριληπτικού, το οποίο θα ανταποκρίνεται περισσότερο στην πραγματικότητα του ανθρώπινου σώματος,   δηλαδή ενός σώματος το οποίο δεν είναι τέλειο, άτρωτο αλλά παθαίνει, αλλάζει και μεταβάλλεται  διαρκώς».

Μέλη της ομάδας Εν Δυνάμει με την χοροφράφο τους Βιτόρια Κωτσάλου.

Η Συμεωνίδου είναι μια χορεύτρια που ενώ γεννήθηκε και μεγάλωσε αρτιμελής, αντιμετωπίζει πλέον κινητικά προβλήματα, μετά από μια σοβαρή περιπέτεια υγείας. «Η  μετάβαση μου από τον χορό στην αναπηρία ήταν αρχικά ιδιαίτερα σοκαριστική και έμοιαζε αγεφύρωτη ως να ζούσα μια δεύτερη ζωή, να ήμουν – ξαφνικά –  μιαν άλλη. Ωστόσο, η χορευτική μου εκπαίδευση και η δουλειά που είχα κάνει με το σώμα μου, με βοήθησε  πολύ να  καταλάβω  τους μηχανισμούς του σώματος που έπρεπε να ενεργοποιήσω για την επίτευξη της κίνησης και να διερευνήσω  άλλους διαθέσιμους  τρόπους κίνησης  και αλληλεπίδρασης με τον χώρο και τα πράγματα γύρω μου. Ουσιαστικά, η χορευτική μου εμπειρία ήταν αυτή που με βοήθησε σε προσωπικό επίπεδο να ξεπεράσω τους περιορισμούς  που επέφερε η νέα κατάσταση και να ανακαλύψω καλλιτεχνικά άλλους εναλλακτικούς τρόπους κίνησης και έκφρασης που, μέχρι τότε, δεν είχα φανταστεί, αποδεικνύοντας έτσι ότι η σχέση του χορού με την αναπηρία είναι μια δυναμική σχέση αλληλοτροφοδότησης. Οποιοσδήποτε περιορισμός δεν αποτελεί  μόνο τροχοπέδη, αλλά μπορεί  επίσης να  κυοφορεί τον σπόρο μιας περαιτέρω εξέλιξης» ομολογεί με γενναιότητα.

Βαλασία Συμεωνίδου, χορογράφος: Η  μετάβαση μου από τον χορό στην αναπηρία ήταν αρχικά ιδιαίτερα σοκαριστική και έμοιαζε αγεφύρωτη ως να ζούσα μια δεύτερη ζωή. Ωστόσο, η χορευτική μου εκπαίδευση, με βοήθησε πολύ να καταλάβω τους μηχανισμούς του σώματος

Αυτό το συνταρακτικό βίωμα, από την μία κατάσταση στην άλλη, με τον χορό ως συνδεκτικό κρίκο των «δύο ζωών» της, αποφάσισε να μοιραστεί σε ένα σόλο για το φθαρτό και προσωρινό του ανθρώπινου σώματος. «Το έργο ‘Ephemeral  Body’  προέκυψε μέσα από  την συνύπαρξη μου με ένα χάρτινο πτυχωτό αντικείμενο,  με το οποίο πειραματιζόμουν   χορογραφικά   λίγο  πριν έρθει η αναπηρία στην ζωή μου και με το οποίο με συνδέει μια περίεργη συγκυρία: Η μεταβολή της σωματικής μου κατάστασης και η καταστροφή του αντικειμένου την ίδια χρονική στιγμή. Η εικόνα αυτή του τσαλακωμένου  αντικειμένου καθώς και η ευθραυστότητα του υλικού, σε συνδυασμό με την δική μου σωματική μεταβολή, με  έκαναν να συνειδητοποιήσω για το πόσο παροδικά  είναι  όλα και με παρακίνησαν  να  ερευνήσω  πάνω στην υλικότητα του αντικειμένου. Μια διαδικασία  η οποία  προσδιορίζει την μεταβολή ενός υλικού και συναντάται ως λειτουργία τόσο στο σώμα όσο και στην φύση  για την επίτευξη της  κίνησης  και  της   δημιουργίας  διαφορετικών μορφών. Άλλωστε, τίποτα δεν παραμένει το ίδιο, τα πράγματα, τα σώματα,  είναι εφήμερα, αλλάζουν μορφή  και μεταβάλλονται διαρκώς» εξηγεί.

Η Βαλασία Συμεωνίδου στο σόλο της “The ephemeral body”.

Την ίδια ώρα, η ομάδα των «Εν Δυνάμει» σε χορογραφία αυτή τη φορά της χορεύτριας και ιδρυτικού μέλους της Βιτόριας Κωτσάλου, παρουσιάζει το «Solar». «Η ιδέα του Solar γεννήθηκε από την συνάντηση της επιθυμίας μας να δημιουργήσουμε μια παράσταση χορού για και από την ομάδα Εν Δυνάμει. Σκεφτήκαμε ότι αυτό που θα θέλαμε να προτείνουμε για το μέλλον, είναι το να τιμήσουμε αυτό που έχουμε τώρα· και παρατηρώντας το τώρα, καταλάβαμε πως συνήθως αποφεύγουμε το να είμαστε παρόντες με τα κομμάτια (τα προσωπικά, κοινωνικά ή του περιβάλλοντος μας) τα οποία μας ταλαιπωρούν. Η πρόταση μας ήταν να ερευνήσουμε το πώς μπορούμε να διαμορφώσουμε μια γιορτή για το τώρα. Αντλώντας από αυτά που έχουμε, αυτά που βιώνουμε, από το να τιμήσουμε τα σώματα και τις κινήσεις των μελών της ομάδας, αποδεχόμενοι την ποικιλομορφία αντιλήψεων και κινήσεων μέσα από την ιδέα ότι όλα μπορούν να υπάρχουν μαζί, να συνδιαλέγονται προς μια πιο διευρυμένη ζωή, τώρα, κάτω από τον ήλιο» εξηγεί η δημιουργός της παράστασης.

Ελένη Δημοπούλου, ιδρύτρια της ομάδας Εν Δυνάμει: η επιθυμία μας για τη συγκρότηση ενός νέου κόσμου πρέπει να είναι αποτέλεσμα αμοιβαίας αλληλεπίδρασης με βάση τις αξίες της ισότητας, της αποδοχής, της συμβίωσης

Η ομάδα, που ιδρύθηκε το 2008, είναι ένα μεικτό σύνολο από περφόρμερς και ηθοποιούς με και χωρίς αναπηρία, φέρνοντας σε σύζευξη δύο κόσμους που κανονικά θα έπρεπε να συνυπάρχουν και στην καθημερινότητα. «Σκοπός της ομάδας, από την ίδρυσή της, είναι να εμπνεύσει και να εμπνευστεί, να ενθαρρύνει και να εφοδιάσει τα μέλη της ώστε να ενταχθούν ισότιμα στο κοινωνικό σύνολο μέσα από την Τέχνη. Όλη η δραστηριότητα της ομάδας εστιάζει και φωτίζει τις δυνατότητες των μελών της – με και χωρίς αναπηρία – και την ανάγκη τους για έκφραση και δημιουργία, μέσα σε ένα ασφαλές καλλιτεχνικό πλαίσιο. Μέσα από την αλληλεπίδραση των μελών της ομάδας στο μοντέλο ζωής και καλλιτεχνικής δημιουργίας που προτείναμε και εξελίξαμε τα τελευταία 15 χρόνια, τα μέλη μας εξοπλίστηκαν ώστε να προχωρήσουν με καλύτερη εκπαίδευση, βαθύτερη εμπειρία και με βελτιωμένη αυτοπεποίθηση σε έναν νέο τρόπο ζωής χωρίς αποκλεισμούς, με κοινωνική συνοχή, συμπερίληψη, αποδοχή και ανεκτικότητα. Μέσα σε αυτά τα χρόνια έχει ενισχυθεί η διάθεση για συμμετοχή, προσφορά και συνεργασία για την κοινωνική αλλαγή που έχουμε ανάγκη και επιθυμούμε» τονίζει η κ. Δημοπούλου, αναδεικνύοντας τους Εν Δυνάμει ως ένα υγιές πρότυπο συνύπαρξης πολλών ιδιαιτεροτήτων που, όπως και κάθε ομάδα, δημιουργεί κάτι μοναδικό.

Πλάνο από το “Solar” της ομάδας Εν Δυνάμει.

Κατά την πρώτη τους συνεργασία με τη Στέγη το 2016, οι «Εν Δυνάμει», τότε σε σκηνοθεσία της Ελένης Ευθυμίου, είχαν παρουσιάσει «Το άλλο σπίτι» μια παράσταση με πολλούς ‘Αλλους’ που, ωστόσο, παίχτηκε και για σχολεία· ως μια προσπάθεια εξοικείωσης των εφήβων μαθητών με το ανοίκειο. Δικαιωματικά, οι ίδιοι κατατάσσουν εαυτούς ως φορείς της κοινωνικής χορογραφίας. «Αν ορίσουμε την χορογραφία ως ένα τρόπο διαμόρφωσης σχέσεων και αυτό το εντάξουμε στο πώς χρησιμοποιούμε το κοινωνικό τοπίο ως ‘στούντιο’, τότε μπορούμε να πούμε πως η κοινωνική χορογραφία εμπλέκει τις λειτουργίες ή τις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις, ανάμεσα από ανθρώπους, οικογένειες, ιδρύματα στο να χορέψουν-δηλαδή να συνδιαλλαγούν με διαφορετικό τρόπο από τον δεδομένο» σχολιάζει η Βιτόρια Κωτσάλου. «Για μένα η λειτουργία της κοινωνικής χορογραφίας έχει μια διπλή φύση: Αν παρατηρώ τον κόσμο, μέσα από το πρίσμα της κίνησης και των σχέσεων μπορώ να έρθω σε επαφή και κανόνες που ‘διοικούν’ αυτές τις κινήσεις και μοτίβα. Αντίστροφα, αν θέλω να επέμβω με κάποιο τρόπο στον κόσμο, μπορώ να προκαλέσω αλλαγές στον τρόπο που κινούνται και σχετίζονται τα πράγματα και κατά συνέπεια (ίσως) να συμβάλω στην αλλαγή των κανόνων που ορίζουν το πώς αντιλαμβανόμαστε και σχετιζόμαστε.  Η ομάδα διαρκώς διεγείρει σχέσεις ανάμεσα από τα μέλη της και ταυτόχρονα μπολιάζει το κοινωνικό σύνολο με προτάσεις για νέες πιθανότητες. Για παράδειγμα η καθημερινή διαβίωση της ομάδας, μέσα από έναν καλλιτεχνικό στόχο είναι ένα πολύ σημαντικό εκπαιδευτικό και δημιουργικό εργαλείο».

Με την ίδια φιλοσοφία – αυτήν της καλλιέργεια μιας κοινωνικο-εκπαιδευτικής δυνατότητας μέσα από το χορό – εργάζεται και η Βαλασία Συμεωνίδου, οργανώνοντας εργαστήρια κίνησης στην Ελλάδα για άτομα με αναπηρία. Νωρίτερα, βέβαια, είχε έρθει αντιμέτωπη με μιαν αμηχανία, ακόμα κι από συναδέλφους της να διαχειριστούν την αναπηρία ως χορευτική δυνατότητα. «Αντιμετώπισα επίσης, και μια έλλειψη ενημέρωσης,  σχετικά με  τις ευκαιρίες  ενασχόλησης  ανθρώπων  με αναπηρία με την τέχνη του χορού. Ακόμη και οι ευκαιρίες που υπήρχαν, δεν ήταν προσανατολισμένες σε ένα είδος αναπηρίας, αλλά σε ολόκληρο το φάσμα της.  Αυτό υποδηλώνει μια μονοδιάστατη προσέγγιση και καθιστά απαραίτητη τη εκπαίδευση, την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση όλων  ώστε να υπάρξει συμπερίληψη» τονίζει. Η ίδια δεν το έβαλε κάτω και πλέον είναι εκπαιδεύτρια κίνησης για άτομα με ή χωρίς αναπηρία. «Αρχικά, τα εργαστήρια με  έβαλαν σε μια διαδικασία  διερεύνησης εναλλακτικών τρόπων μετάδοσης της κίνησης, κάτι που με έκανε  να  συνειδητοποιήσω πρώτον, το πόσο περιορισμένο είναι το δασκαλοκεντρικό μοντέλο εκπαίδευσης στον χορό και δεύτερον τις  διαφορετικές προεκτάσεις που μπορεί να έχει ο χορός· το πως δηλαδή, πέρα από την κινητική  έκφραση και δημιουργία, ο χορός μπορεί να αποτελέσει το μέσο να μάθουμε ο ένας τον άλλο  και από τον άλλο. Προσεγγίζοντας με έναν πιο ανοιχτό τρόπο την κίνηση  και  την χορευτική εκπαίδευση τα εργαστήρια με έκαναν  να επαναπροσδιορίσω την έννοια του ωραίου και του αποδεκτού – έτσι όπως αυτό έχει διαμορφωθεί μέσα από τον χορό. Αλλά και να συνειδητοποιήσω τα κοινά σημεία που έχουμε όλοι μεταξύ μας ανεξαρτήτως των οποιοδήποτε σωματικών ιδιαιτεροτήτων» σημειώνει.

Και είναι απελευθερωτική η διαπίστωση πως κάθε προσπάθεια συνύπαρξης εμποδιζόμενων ατόμων ή συνανθρώπων μας με άλλες αναπηρίες με αρτιμελείς, καρποφορεί. Γιατί η πρόσκληση σε συνύπαρξη είναι μια πρακτική ‘καταδικασμένη’ στην επιτυχία· αρκεί κανείς να την επιχειρήσει και να επιμείνει με φροντίδα σε αυτήν. Η Ελένη Δημοπούλου, μετά από 15 αγωνιστικά χρόνια, είναι σε θέση να δηλώνει πως «τα μέλη της ομάδας μας, τώρα πια, προχωρούν με την πεποίθηση ότι η κοινωνία στην οποία ζούμε, δεν είναι η αναπαράσταση ενός δεδομένου στερεότυπου τρόπου ζωής, και πως η επιθυμία μας για τη συγκρότηση ενός νέου κόσμου πρέπει να είναι αποτέλεσμα αμοιβαίας αλληλεπίδρασης με βάση τις αξίες της ισότητας, της αποδοχής, της συμβίωσης.  Είναι στη δική μας ευθύνη μέσα από με μια κοινή πραγματικότητα όπου τίποτα δεν είναι δεδομένο, να δημιουργήσουμε έναν κόσμο όπως τον επιθυμούμε και να τον εξελίξουμε. Μέσα από την συμβίωση ατόμων με και χωρίς αναπηρία, μέσα από την ανταλλαγή των απόψεων, των επιθυμιών και των εμπειριών τους, πιστεύω πως άνοιξε ένας δρόμος παρέμβασης πιο κοντά στην αλλαγή που θέλουμε να έρθει στον κόσμο».

Ως μια τέτοια χειρονομία, το Μ-Power Festival αρχίζει  στην Στέγη στις 26 Απριλίου (έως τις 29 Απριλίου) για το δυναμικό σήμερα και αύριο των καλλιτεχνών (κυρίως) με και χωρίς αναπηρία.