Θεόδωρος Αγγελόπουλος: Οι 10 ταινίες – «κληρονομιά» που άφησε πίσω του ο μεγάλος σκηνοθέτης

Σαν σήμερα, 27 Απριλίου το 1935, γεννήθηκε ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες σκηνοθέτες, που επηρέασε όσο κανείς την πορεία του νέου ελληνικού κινηματογράφου.

Κατά τη διάρκεια της καριέρας του, η οποία μετά από 4 δεκαετίες διακόπηκε απότομα από τον ξαφνικό θάνατό του κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της τελευταίας του ταινίας το 2012, ο Αγγελόπουλος σκηνοθέτησε 13 ταινίες μεγάλου μήκους, μία ταινία μικρού μήκους, μία τηλεταινία-ντοκιμαντέρ για την Αθήνα, καθώς και μία ταινία που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει.

Με αφορμή τη γέννησή του πριν από 88 χρόνια, θυμόμαστε το σπουδαίο έργο του μέσα από δέκα αριστουργηματικές ταινίες του.

Η “Αναπαράσταση” είναι το κινηματογραφικό ντεμπούτο του Αγγελόπουλου, καθώς και μία ταινία-σταθμός για τον Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο, καθώς ήταν η πρώτη ταινία που αμφισβήτησε το καθιερωμένο “ευθύγραμμο” αφηγηματικό-σκηνοθετικό στιλιζάρισμα, που κυριαρχούσε στον εμπορικό κινηματογράφο των προηγούμενων δεκαετιών. Η υπόθεση εκτυλίσσεται σε ένα ορεινό χωριό της Ηπείρου και αφορά την αστυνομική και δημοσιογραφική διερεύνηση του θανάτου ενός μετανάστη, που λίγες ημέρες μετά την επιστροφή του από τη Γερμανία δολοφονείται από τη γυναίκα του και τον εραστή της.

Η “Αναπαράσταση” κέρδισε 5 βραβεία στο 11ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (Καλύτερης καλλιτεχνικής ταινίας, Β’ Γυναικείου ρόλου για την Τούλα Σταθοπούλου, Φωτογραφίας, Πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη και Κριτικών Καλύτερης Ταινίας μεγάλου μήκους). Επίσης, κέρδισε το βραβείο Φιπρεσκί – Ειδική Μνεία στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βερολίνου.

Οι “Μέρες του ’36” ήταν η πρώτη ταινία της πρώτης τριλογίας του Θεόδωρου Αγγελόπουλου, με τίτλο “Η Τριλογία της Ιστορίας” και θέμα την σύγχρονη ελληνική ιστορία. Πρόκειται για μία ελληνική ιστορική – πολιτική ταινία, με πρωταγωνιστές τους Βαγγέλη Καζάν, Θάνο Γραμμένο και Κώστα Παύλου. Η υπόθεση της ταινίας διαδραματίζεται μόλις μερικούς μήνες πριν από την ελληνική δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά, όταν ένας πολιτικός κρατούμενος πιάνει όμηρο στο κελί του έναν Έλληνα βουλευτή κι αρχίζει να απειλεί την ελληνική κυβέρνηση ότι θα προβεί σε επικίνδυνες αποκαλύψεις. Η ταινία διακρίθηκε με 2 βραβεία στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και με το Βραβείο Φιπρεσί για το Forum of New Cinema στο φεστιβάλ Βερολίνου.

“Ο Θίασος” ήταν η δεύτερη ταινία της “τριλογίας της Ιστορίας”. Με αυτή την ταινία ο σκηνοθέτης επιχείρησε να κάνει μία τοιχογραφία της ελληνικής ιστορίας και συγκεκριμένα της δεκαετίας του ’40, μέχρι και το 1952, μέσα από την ιστορία ενός θεατρικού “μπουλουκιού” που έπαιζε την “Γκόλφω” στην επαρχία. Μέχρι σήμερα θεωρείται μία από τις σημαντικότερες δημιουργίες του ελληνικού κινηματογράφου, ενώ λέγεται ότι όταν ο Βέρνερ Χέρτζογκ  είχε δει την ταινία είχε εντυπωσιαστεί τόσο πολύ με το μεγαλείο της που φίλησε τα πόδια του Αγγελόπουλου.

“Οι Κυνηγοί” σημάδεψαν το τέλος της πρώτης τριλογίας του Αγγελόπουλου. Μπορεί η υπόθεση να εξελισσόταν στη δεκαετία του ’70, η ιστορία όμως μάς πήγε ξανά στο τραυματικό παρελθόν της χώρας μας, και συγκεκριμένα στην Ελληνική Αντίσταση. Στην ταινία έξι κυνηγοί ανακαλύπτουν το πτώμα ενός αντάρτη. Όταν προσπαθούν να αποφασίσουν τι θα κάνουν, έρχονται στην επιφάνεια διάφορες “αμαρτίες” τους από τον πόλεμο, κάτι που οδηγεί στην συμβολική τιμωρία τους. Η τέταρτη ταινία μεγάλου μήκους του σπουδαίου σκηνοθέτη προτάθηκε για Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών, ενώ κέρδισε το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σικάγο.

Εκτός από την πέμπτη ταινία μεγάλου μήκους του Θεόδωρου Αγγελόπουλου, ο “Μεγαλέξαντρος” αποτελεί και μία από τις μεγαλύτερες ελληνικές ταινίες σε διάρκεια, καθώς διαρκεί περίπου 4 ώρες. Το σενάριο της ταινίας βασίστηκε στη Σφαγή του Δηλεσιού το 1870, όπου ληστές είχαν απαγάγει Βρετανούς τουρίστες και ζητούσαν λύτρα. Η ταινία ανοίγει στην απαρχή του 20ου αιώνα με τον “Μεγαλέξαντρο”, έναν ληστή που γίνεται λαϊκός ήρωας όταν το σκάει από τη φυλακή και απαγάγει Βρετανούς ευγενείς, τους οποίους πηγαίνει σε ένα.. διαφορετικό ελληνικό χωριό.

Η ταινία κέρδισε -μεταξύ άλλων- τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Βενετίας. Ο σπουδαίος Ιάπωνας σκηνοθέτης Ακίρα Κουροσάβα είχε πει για τον Μεγαλέξαντρο: «Μέσα από το φακό του, ο Αγγελόπουλος κοιτάει τα πράγματα σιωπηλά. Είναι το βάρος αυτής της σιωπής και η ένταση του αμετακίνητου βλέμματος της κάμερας του Αγγελόπουλου, που κάνει τον Μεγαλέξανδρο τόσο δυνατό, που ο θεατής δεν μπορεί να αποδράσει από τη οθόνη. Αυτού του είδους η κινηματογράφηση, τόσο προσωπική και μοναδική στην ιδιαιτερότητά της, τείνει να επιστρέφει στις ρίζες του σινεμά. Αυτό ακριβώς είναι που δημιουργεί την εντύπωση της φρεσκάδας και της δύναμης. Όσο για μένα, παρακολουθώντας αυτό το φιλμ, ένιωσα βαθιά την απόλαυση του κινηματογράφου, με την πιο απόλυτη έννοια του όρου».

Το “Ταξίδι στα Κύθηρα” είναι η έκτη ταινία μεγάλου μήκους του Αγγελόπουλου, ο οποίος υπογράφει την σκηνοθεσία, αλλά και το σενάριο, μαζί με τους Τονίνο Γκουέρα και Θανάση Βαλτινό. Η ταινία αφηγείται την ιστορία του Σπύρου (που υποδύεται ο Μάνος Κατράκης), ενός πολιτικού πρόσφυγα που επιστρέφει στην Ελλάδα μετά από 32 χρόνια εξορίας στην Σοβιετική Ένωση, αλλά δυσκολεύεται να προσαρμοστεί και νιώθει ξένος. Κέρδισε 2 βραβεία στο Φεστιβάλ Καννών, το βραβείο σεναρίου και το βραβείο Fipresci, ενώ προτάθηκε και για Χρυσό Φοίνικα.

Ο “Μελισσοκόμος” είναι ακόμα μία αριστουργηματική δραματική ταινία του Θεόδωρου Αγγελόπουλου, που αφηγείται τη ζωή ενός άντρα (Μαρτσέλο Μαστρογιάννι) που ζει σε μία μικρή επαρχιακή πόλη και αποφασίζει να αλλάξει τη ζωή του και να κάνει ένα “ταξίδι” με τις κυψέλες του, όπως έκαναν οι πρόγονοί του. Εκεί συναντά μια κοπέλα, η οποία ξυπνά αισθήματα που είχε για καιρό θάψει μέσα του, και τον κάνει να αναθεωρήσει τη ζωή του. Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν είχε αναφέρει: «Είδα τον ‘Μελισσοκόμο’ που άλλοτε θεωρούσα μια καλή ταινία. Τώρα, αντιλαμβάνομαι πως είναι ένα αριστούργημα. Είναι μια εμπειρία απίστευτα συγκλονιστική», ενώ η ταινία ήταν υποψήφια για το Χρυσό Λιοντάρι στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας.

Το “Τοπίο στην ομίχλη” είναι άλλη μία ταινία του Αγγελόπουλου, σε σενάριο του ιδίου, του Θανάση Βαλτινού και του Τονίνο Γκουέρα. Η ταινία είχε κερδίσει μία σειρά από βραβεία, όπως το βραβείο νέου κινηματογράφου Interfilm στο Φεστιβάλ Βερολίνου, το βραβείο Silver Hugo στο φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σικάγο,  βραβείο «Ταινία της Χρονιάς» στα Βραβεία Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, αλλά και τρία βραβεία στο Φεστιβάλ Βενετίας.

Σύμφωνα με το περιοδικό Times, συμπεριλαμβάνεται στις 200 καλύτερες όλων των εποχών, κατακτώντας την 24η θέση, ενώ ο ανατρεπτικός Σέρβος σκηνοθέτης Ντούσαν Μακαβέγιεφ είχε εντυπωσιαστεί ιδιαίτερα από την ταινία, αναφέροντας: «Πριν δω την ταινία του Αγγελόπουλου, εγώ, που έχω μεγαλώσει χωρίς πατέρα, δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα τον ανακάλυπτα στην εικόνα ενός δέντρου. Η τελευταία σκηνή του Τοπίου στην Ομίχλη ήταν μια αποκάλυψη για μένα. Είναι μια μοναδική, θα μπορούσε κάποιος να πει, ‘Ιαπωνική’ σκηνή, που με εξέπληξε, γιατί είχα πάντα στο μυαλό μου την ελληνική παράδοση αποκλειστικά συνδεδεμένη με ερείπια, βράχους και θεούς. Σε αυτήν την σκηνή είδα μια πρόκληση απέναντι σε κάθε αναστολή και εξουσία. Γι’ αυτό θα χρησιμοποιούσα τα λόγια του Μπέργκμαν για να πω ότι ο στόχος του σινεμά είναι να φέρει πάλι το όνειρο πίσω στη ζωή μας, βοηθώντας μας έτσι να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες της ζωής».

“Το Βλέμμα του Οδυσσέα” είναι η δεύτερη ταινία της “Τριλογίας της Σιωπής”. Αφηγείται το ταξίδι ενός Έλληνα σκηνοθέτη, που γυρίζει από την εξορία, και επιχειρεί να αναζητήσει τρεις χαμένες μπομπίνες φιλμ των αδελφών Μανάκη, των πρωτοπόρων κινηματογραφιστών που έφεραν τον κινηματογράφο στα Βαλκάνια στις αρχές του 20ού αιώνα. Η αναζήτηση των φιλμ μεταφορικά απεικονίζει την αναζήτηση μιας κοινής ιστορίας των Βαλκανικών χωρών.

Ο Βιμ Βέντερς είχε δηλώσει για το βλέμμα του Οδυσσέα: «Έφυγα από τις Κάννες μαγεμένος με το Βλέμμα του Οδυσσέα. Ακόμα κι εδώ στο Τόκιο που βρίσκομαι τώρα με ακολουθεί η μαγεία. Πιστεύω ότι είναι μια ταινία που θα μείνει στην ιστορία του σινεμά».

Αυτή είναι ίσως η πιο πολυβραβευμένη του Θεόδωρου Αγγελόπουλου. Η υπόθεση της ταινίας περιστρέφεται γύρω από τον Αλέξανδρο (Bruno Ganz), ένα μεσήλικα συγγραφέα, που ασχολείται με ένα ημιτελές ποίημα του Διονύσιου Σολωμού με την ονομασία “Ελεύθεροι Πολιορκημένοι” και προσπαθεί να βρει τις λέξεις που λείπουν από αυτό.

Εκτός από εξαιρετικές κριτικές, η ταινία έλαβε το Χρυσό Φοίνικα στο φεστιβάλ των Καννών και το Βραβείο της Οικουμενικής Επιτροπής. Στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης κέρδισε 7 βραβεία, για καλύτερη ταινία, καλύτερη σκηνοθεσία, καλύτερο σενάριο, καλύτερη μουσική, καλύτερη υποστηρικτική ηθοποιός, καλύτερος σχεδιασμός κουστουμιών και καλύτερη συλλογή διακόσμησης.