Σαν σήμερα, στις 6 Μαΐου το 1915, γεννήθηκε ο Όρσον Γουέλς, αδιαμφισβήτητα μία από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του κινηματογράφου. Σκηνοθέτης, ηθοποιός, σεναριογράφος και παραγωγός, ο Γουέλς έχει μείνει στην ιστορία για τις αριστουργηματικές ταινίες του και ιδιαίτερα για τον “Πολίτη Κέιν”, που μέχρι σήμερα θεωρείται από πολλούς η καλύτερη ταινία όλων των εποχών.
Αν και οι ταινίες του, συμπεριλαμβανομένου του “Πολίτη Κέιν”, δεν γνώρισαν εμπορική επιτυχία στην εποχή τους, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ιδιαίτερα στην Ευρώπη ο Όρσον Γουελς κέρδισε την αναγνωρισιμότητα που άξιζε για το έργο του, καθώς και δεκάδες σημαντικά βραβεία. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της καριέρας του βραβεύτηκε με τιμητικό Όσκαρ και ένα Lifetime Achievement Award από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου (AFI).
Ανάμεσα σε αυτά τα δεκάδες βραβεία ήταν και ένα Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Σεναρίου για τον “Πολίτη Κέιν”, που μάς φέρνει σε ένα -εδώ και πολλές δεκαετίες φλέγον- ερώτημα: Τελικά ποιος έγραψε το σενάριο της σπουδαιότερης ταινίας όλων των εποχών;
Μέχρι σήμερα, το σενάριο αποδίδεται στον πρωταγωνιστή και σκηνοθέτη της ταινίας, Όρσον Γουελς, και στον Χέρμαν Μάνκιεβιτς. Πολλοί όμως είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι ο Μάνκιεβιτς έγραψε μόνος του το σενάριο, χωρίς τη συμβολή του Γουέλς. Πιο πρόσφατοι υποστηρικτές αυτής της θεωρίας είναι ο Ντέιβιντ Φίντσερ και ο πατέρας του Τζακ, που πριν φύγει από τη ζωή το 2003 έγραψε και το σενάριο του “Mank”.
Πολίτης Κέιν, ο Όρσον Γουέλς στην αφίσα της ταινίας
Η τελευταία ταινία του Ντέιβιντ Φίντσερ, “Mank” – που πριν από λίγα χρόνια συγκέντρωσε δέκα υποψηφιότητες στα Όσκαρ κερδίζοντας δύο βραβεία – απαντά άμεσα στο αμφιλεγόμενο ερώτημα γύρω από τον “Πολίτη Κέιν”.
Σύμφωνα με την ταινία, που θέλησε να αποκαταστήσει τη συμβολή του Μάνκιεβιτς στην σημαντικότερη ταινία του 20ου αιώνα, ο Γουέλς τον είχε προσλάβει ως σεναριογράφο, όταν η καριέρα και η οικονομική του κατάσταση είχαν δεχθεί πλήγμα, έχοντας βρεθεί στο περιθώριο του Χόλιγουντ εξαιτίας του Γουίλιαμ Χερστ. Έτσι, ο Γουέλς έπεισε τον Μανκ να υπογράψει ένα συμβόλαιο, το οποίο όριζε ότι δεν θα λάβει καμία αναγνωρισιμότητα για το έργο του.
Βέβαια, όπως βλέπουμε και στο τέλος της ταινίας, όταν ο σεναριογράφος συνειδητοποίησε το μεγαλείο του έργου του, άλλαξε γνώμη και ζήτησε από τον Όρσον Γουέλς να του δώσει τα εύσημα. Ο σκηνοθέτης αρνιόταν πεισματικά, μέχρι που ο Μάνκιεβιτς τον απείλησε ότι θα απευθυνθεί στην Ένωση Σεναριογραφών του Χόλιγουντ για να ζητήσει όλα τα δικαιώματα του έργου του.
Ο Γκάρι Όλντμαν υποδύθηκε τον Χέρμαν Μάνκιεβιτς στο Mank
Κάπως έτσι, οι Φίντσερ, καθώς και ο γιός του Μάνκιεβιτς, Φρανκ, υποστηρίζουν ότι Γουέλς και Μανκ συμφώνησαν να μοιραστούν τα εύσημα για το σενάριο, παρ’ όλο που αποτελούσε ολοκληρωτικό έργο του τελευταίου, χωρίς καμία συμβολή από τον σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή της ταινίας.
Την παραπάνω θεωρία βέβαια διαψεύδουν δύο πολύ σημαντικά βιβλία για την ιστορία του “Πολίτη Κέιν”. Ένας συγγραφέας που στήριξε τη σημαντική συμβολή του Γουέλς στο σενάριο της ταινίας ήταν ο Χάρλαν Λέμπο, δημοσιογράφος και ιστορικός. Σε έρευνά του για το βιβλίο “Citizen Kane: A Filmmaker’s Journey” έφερε στο φως αντίγραφα του σεναρίου, που βρίσκονταν στα αρχεία του MoMA στην Νέα Υόρκη.
Σε αυτά τα έγγραφα είναι ξεκάθαρο ότι ο Γουέλς παρενέβη σε σημαντικό βαθμό στα γραπτά του Μανκ, γεμίζοντας το σενάριό του τελευταίου με διορθώσεις. Μάλιστα, φαίνονται και οι σημειώσεις της βοηθού του Γουέλς, που σημείωνε τις αντιδράσεις του σκηνοθέτη και του σεναριογράφου σε κάθε αλλαγή.
Άλλος ένας συγγραφέας που διαψεύδει τους ισχυρισμούς του γιού του Μάνκιεβιτς είναι ο Ρόμπερτ Λ. Κάρρινγκερ. Στο βιβλίο του “The Making of Citizen Kane” καταγράφει τις περίπλοκες διαφωνίες τον δύο αντρών σχετικά με το σενάριο. Μάλιστα, υποστηρίζει ότι ο Μάνκιεβιτς παρέδωσε στον Γουέλς ένα “παραγεμισμένο” σενάριο που ναι μεν περιλάμβανε την κύρια δραματική δομή της ταινίας και ιδιοφυείς διαλόγους, χρειαζόταν όμως πολλές μετατροπές. Ο Γουέλς ήταν εκείνος που τελειοποίησε το κείμενο, με “περικοπές” και προσθήκη νέου υλικού.
Όλα λοιπόν δείχνουν ότι το έργο του Μάνκιεβιτς αποτέλεσε τη βάση μίας ταινίας, που χωρίς την καθοριστική συμβολή του Γουέλς ίσως να μην ήταν το αριστούργημα που γνωρίζουμε σήμερα.
