Ο Φρανκ Κάστορφ θέλει να “καταστρέψει” τη Μήδεια

«Τι κάνεις αφού έχεις διαβάσει τη Μήδεια του Ευριπίδη;». Στην ερώτηση που ο Φρανκ Κάστορφ έθεσε στον εαυτό του, χρειάστηκε αρκετή ώρα για να απαντήσει και – όπως όλα δείχνουν – το ίδιο θα συμβεί και στην επιδαύρια ορχήστρα, ως σταρ καλεσμένος του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου στις 21 και 22 Ιουλίου. Γιατί η θεατρική διάνοια της Volksbuhne έρχεται στην Ελλάδα με διάθεση να επιβεβαιώσει όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που του προσάπτουν: Ελεύθερη, αναρχική, συνειρμική σκέψη, αντισυμβατική δραματουργία, ανατρεπτική και συνάμα συνθετική ματιά, επικές (και σε διάρκεια) παραστάσεις.

Ο Φρανκ Κάστορφ με τους ηθοποιούς του: Σοφία Κόκκαλη, Νικόλας Χανακούλας, Ευδοκία Ρουμελιώτη, Αινείας Τσαμάτης, Αγγελική Παπούλια, Στεφανία Γουλιώτη, Μαρία Ναυπλιώτου.

Νωρίτερα το μεσημέρι, μιλώντας στους δημοσιογράφους,  ο Φρανκ Κάστορφ απέδειξε πως στα 74 του χρόνια παραμένει ένα δημιουργικό πεδίο μεγάλων αντιφάσεων, περιπαίζοντας τους καλλιτεχνικούς διευθυντές των φεστιβάλ και των μεγάλων θεάτρων που ακόμα τον προσκαλούν να σκηνοθετήσει. «Γιατί θέλεις να καταστρέψεις τη φήμη σου;» ισχυρίζεται πως απάντησε στην πρόσκληση της Κατερίνας Ευαγγελάτου να σκηνοθετήσει για την Επίδαυρο· κάτι το οποίο επανέλαβε και στην πρόσφατη πρόταση που δέχθηκε από τον ιστορικό θίασο της Comedie Francaise. «Εργάστηκα επί 25 χρόνια για να καταστρέψω ό,τι ήξερε μέχρι τότε το γερμανικό θέατρο. Αυτός είναι ο τρόπος που δουλεύω: Πρώτα καταστρέφω και μετά συνθέτω. Από τα ερείπια πάντα θα προκύπτει κάτι καινούργιο» σημειώνει, σκιαγραφώντας αδρά και τις προθέσεις του για την «Μήδεια».

Δεν πέρασε και πολύς καιρός από τον περασμένο Δεκέμβριο, οπότε ο Κάστορφ στάθηκε όντως μπροστά στα ερείπια – της Επιδαύρου αυτή τη φορά –  αφουγκραζόμενος τη μοναξιά του τοπίου, επιχειρώντας να οραματιστεί και τη μοναξιά της Μήδειας «μιας γυναίκας μόνης, προδομένης, εξόριστης». Σήμερα, πέντε μήνες μετά, ο κορυφαίος σκηνοθέτης και οραματιστής του θεάτρου εξακολουθεί να μην έχει σαφή εικόνα για την «Μήδεια» που θα μας παρουσιάσει καθώς, όπως εξηγεί, «έχω μια ιδέα και μετά μια άλλη, μια άλλη που με πηγαίνει στην επόμενη. Μπορώ να υποσχεθώ τα πάντα και να κάνω το αντίθετο. Είναι μια, σχεδόν, ψυχοπαθολογική κατάσταση» σημειώνει αυτοσαρκαζόμενος.

«Εχω μια ιδέα και μετά μια άλλη, μια άλλη που με πηγαίνει στην επόμενη. Μπορώ να υποσχεθώ τα πάντα και να κάνω το αντίθετο. Είναι μια, σχεδόν, ψυχοπαθολογική κατάσταση» ομολογεί ο Φρανκ Κάστορφ, εξηγώντας τον τρόπο της δουλειάς του.

Το σίγουρο είναι πως η δική του Μήδεια δεν θα αντλεί από την ηρωϊδα του Ευριπίδη, αλλά από πολλά κείμενα που εμπνεύστηκαν από τον Ευριπίδη όπως αυτά του Χάινερ Μίλλερ – μιας προσωπικότητας που ο Κάστορφ υπενθυμίζει πως τον έχει επηρεάσει βαθιά. Ανακαλεί δε, ένα διάλογο που είχε με τον Μίλλερ αναφορικά με την ματιά του στη Μήδεια, όπου ο τελευταίος του εξηγούσε την δυσκολία να μεταφράσει κανείς παράλληλα σε ένα έργο την πολιτική και την τέχνη. «Ο Μίλλερ πίστευε πως όταν μετατρέπουμε την πολιτική σε εικόνα μοιάζει με έναν πίνακα που κρέμεται στραβά ή έναν πίνακα που εκρήγνυται. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο Μίλλερ αφήνει τον Ευριπίδη να εκραγεί, εκτιμώντας – όπως και ο Ζενέ – πως ο κόσμος μας δεν είναι καλός και μας μένει μια λαχτάρα για ομορφιά· αυτό που τελικά ονομάζουμε επαναστατικότητα. Και η Μήδεια είναι μια επαναστατική μορφή, αφού αφήνει πίσω της ένα φλεγόμενο κόσμο».

Πλάι στον Μίλλερ (και τα έργα «Ρημαγμένη όχθη», «Υλικό Μήδειας» και «Τοπίο με Αργοναύτες») ο Φρανκ Κάστορφ θα τοποθετήσει και την προβληματική του Ρεμπώ για την εκποίηση της Δημοκρατίας. «Η γλώσσα του Μίλλερ είναι μια γλώσσα αποξένωσης σε έναν συνειρμικό κόσμο κι αυτό μοιάζει με την λογοτεχνία του Ρεμπώ» εξηγεί. Αν και η αρχική του σκέψη γι’ αυτήν την σύζευξη πηγάζει από το πρωτότυπο του Ευριπίδη το οποίο και γράφεται στο τέλος της αστικής δημοκρατίας· γι’ αυτό και τροφοδοτεί τον σκηνοθέτη με αναρωτήσεις για την πορεία των δημοκρατικών ιδεών στον ρου της ευρωπαϊκής ιστορίας. Πολιτικός μέχρι το κόκαλο, στα όρια του ακτιβισμού – τουλάχιστον στον καιρό της Volksbuhne – ο Κάστορφ τονίζει πως «στις μέρες μας μια ολιγαρχία διαχειρίζεται την Δημοκρατία. Στην πραγματικότητα, οι ελευθερίες μας μέσα στη σημερινή Δημοκρατία είναι να αγοράζουμε ελεύθερα. Κι αυτό πρώτος το έθεσε στο έργο του ο Ρεμπώ, συνδέοντας τον καπιταλισμό με την αποικιοκρατία. Ήταν εκείνος που διατύπωσε πως η αγορά είναι προϋπόθεση για τη Δημοκρατία».

Η Αγγελική Παπούλια ανάμεσα στις Ευδοκία Ρουμελιώτη και Σοφία Κόκκαλη σημειώνει πως ο Γερμανός σκηνοθέτης «ξεδιπλώνει ανοιχτά την σκέψη του στις πρόβες, θέτοντας τους ηθοποιούς συμμετέχοντες στην δραματουργία της παράστασης».

Με αυτές τις πολυσύνθετες ιδέες – που ολοένα και εμπλουτίζει – ο Κάστορφ έρχεται ενωπίω του ελληνικού θιάσου που θα σκηνοθετήσει. Και πάλι καινοτομώντας. Γιατί η Μήδεια του δεν θα ερμηνεύεται από μια ηθοποιό, αλλά από πέντε – και μάλιστα διακεκριμένες ερμηνεύτριες: Αγγελική Παπούλια, Μαρία Ναυπλιώτου, Στεφανία Γουλιώτη, Ευδοκία Ρουμελιώτη, Σοφία Κόκκαλη, οι οποίες θα συνυπάρξουν σκηνικά με τους Νίκο Ψαρρά, Αινεία Τσαμάτη και Νικόλα Χανακούλα στους ανδρικούς ρόλους του Ιάσονα και του Κρέοντα. «Όταν χρειάστηκε να απαντήσω ποια ηθοποιός θα παίξει τη Μήδεια συνειδητοποίησα πως σε κάθε γυναίκα υπάρχει η δυνατότητα της Μήδειας, αυτή η παθολογική ανάγκη για εκδίκηση· αλλά κάθε γυναίκα την εκφράζει με τρόπο διαφορετικό». Με αντίστοιχη διάθεση πειραματισμού θα προσεγγίσει και τους ανδρικούς ρόλους όπου, όπως αποκαλύπτει, οι σκέψεις και τα λόγια του Ιάσωνα ίσως μπερδεύονται με αυτά του Κρέοντα – δημιουργώντας δηλαδή ένα μέτωπο της ανδρικής ανάγνωσης των πραγμάτων απέναντι στη γυναικεία βιοποικιλότητα. Το κείμενο της παράστασης, εξάλλου, για τον Κάστορφ μοιάζει να είναι ένα παλίμψηστο που γράφεται και σβήνεται, κάτι που θα συνεχιστεί όσο διαρκούν οι πρόβες. «Κάθε φορά που ξεκινούσαμε πρόβες στην Voulksbuhne οι ηθοποιοί μου ήξεραν πως η έρευνα, άρα και η παράσταση, θα διαρκέσει λιγότερο ή περισσότερο ανάλογα με το πόσα βιβλία με έβλεπαν να αφήνω πάνω στο τραπέζι. Από ένα σημείο και μετά, όταν τα βιβλία πολλαπλασιάζονταν, άρχισαν να μου τα κρύβουν» λέει με χιούμορ.

Η Στεφανία Γουλιώτη λέει πως «η σκηνοθεσία του μοιάζει με ένα πίνακα του Ιερώνυμου Μπος όπου τίθενται όλα τα ζητήματα της ανθρώπινης φύσης». 

Ο Κάστορφ δουλεύει με τους Έλληνες ηθοποιούς από τις 18 Απριλίου και σήμερα βρίσκονται όλοι να συμφωνούν πως ο τρόπος δουλειάς του είναι πρωτόγνωρος και ακραία γοητευτικός. Η Αγγελική Παπούλια παρατηρεί πως «ξεδιπλώνει ανοιχτά την σκέψη του στις πρόβες, θέτοντας τους ηθοποιούς συμμετέχοντες στην δραματουργία της παράστασης» ενώ επαινεί την διάθεση του για ρίσκο, χωρίς να έχει ανησυχία για το αποτέλεσμα. Ο Νίκος Χανακούλας χαρακτηρίζει τον τρόπο δουλειάς του «βαθύ, διεισδυτικό και μαγνητικό». «Μας ζητάει να είμαστε εν θερμώ ακόμα κι όταν ξεκινάμε από το μηδέν. Ζητάει να φτιάξει μια πραγματική ζωή επί σκηνής σε μια παράσταση που θα συνομιλεί με την πολιτική, την ιστορία, την κοινωνία και τις ανθρώπινες σχέσεις» λέει. Ο Αινείας Τσαμάτης και η Σοφία Κόκκαλη δέχονται με χαρά και έκπληξη την σταδιακή αποκάλυψη του κειμένου στα μάτια τους. Ο μεν πρώτος παρομοιάζει το έργο με παζλ που συμπληρώνεται μέρα με τη μέρα, η δε δεύτερη σημειώνει πως «η σκέψη του Κάστορφ ανατινάζει τη δική της συμβατική σκέψη, οδηγώντας τον ηθοποιό πιο κοντά στην περιοχή της δραματουργίας».

Η Ευδοκία Ρουμελιώτη αναφέρεται στην τεράστια ελευθερία που προσφέρει στον ερμηνευτή ο Γερμανός σκηνοθέτης «κάτι το οποίο είναι μαγικό και συνάμα προκαλεί φόβο». Η Μαρία Ναυπλιώτου δηλώνει πως, για πρώτη φορά, διανύει την φάση των προβών χωρίς αγωνία ενώ η Στεφανία Γουλιώτη καλεί τους θεατές να ανοιχτούν στο πρωτόγνωρο σύμπαν του Κάστορφ, όπως για την ώρα κάνουν οι ίδιοι. «Η σκηνοθεσία του μοιάζει με ένα πίνακα του Ιερώνυμου Μπος όπου τίθενται όλα τα ζητήματα της ανθρώπινης φύσης, χωρίς να χαρακτηρίζονται από μια συνέχεια. Είναι ένας δημιουργός που εμπιστεύεται τους συνειρμούς του» σημειώνει.

Η Μήδεια του Κάστορφ «θα εντείνει τις προσπάθειες εγκαθίδρυσης μιας Επιδαύρου για επαναστοχασμό στο αρχαίο δράμα» όπως εκτιμά η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ, Κατερίνα Ευαγγελάτου.

Η Μήδεια σε σκηνοθεσία του Φρανκ Κάστορφ είναι η δεύτερη κατά ανάθεση παραγωγή που γίνεται σε ευρωπαίο δημιουργό με διάθεση πειραματισμού πάνω στα μεγάλα τραγικά κείμενα ενώ εντάσσεται και στην προσπάθεια του Φεστιβάλ Επιδαύρου να παρουσιάζει μοναδικές παραστάσεις. Η καλλιτεχνική διευθύντρια Κατερίνα Ευαγγελάτου εκτιμά πως η, κατά Κάστορφ, «Μήδεια» «θα εντείνει τις προσπάθειες εγκαθίδρυσης μιας Επιδαύρου για επαναστοχασμό στο αρχαίο δράμα. Θέλουμε να ξανασκεφτούμε πάνω στους κλασικούς –  το ίδιο κάνουμε και στη Μικρή Επίδαυρο με τον κύκλο «Contemporary Ancients» – αλλά εδώ συνεργαζόμαστε και με ένα σκηνοθέτη, ο οποίος έχει προσωπική αντίληψη πάνω στη δραματουργία».