Γιατί ‘ναι μαύρα τα βουνά: Η Στέγη «ταξιδεύει» στην Κόνιτσα για ένα μυσταγωγικό μουσικό τριήμερο

Το «Γιατί ‘ναι μαύρα τα βουνά» από τη Στέγη είναι ένα τριήμερο μουσικό φεστιβάλ που συνδυάζει τον παραδοσιακό ήχο των Βαλκανίων, τους τραπ/χιπ χοπ αυτοσχεδιασμούς και το εθνογραφικό σινεμά.

Πώς συνδέονται η παραδοσιακή μουσική των Βαλκανίων, το εθνογραφικό σινεμά και οι τραπ/χιπ χοπ αυτοσχεδιασμοί; Το φετινό καλοκαίρι ξεκινά για τη Στέγη με το «Γιατί ‘ναι μαύρα τα βουνά», ένα μυσταγωγικό μουσικό τριήμερο, αφιερωμένο στις μουσικές κουλτούρες των Νοτίων Βαλκανίων, που θα πραγματοποιηθεί στην Κόνιτσα, στο σπίτι της Χάμκως –της μητέρας του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, σε επιμέλεια του Christopher King και σε συνεργασία με τον Δήμο Κόνιτσας από 9 έως 11 Ιουνίου. Τρεις μοναδικές νύχτες στις οποίες ο τόπος και η παράδοση συνδέονται με τη μουσική κληρονομιά και δημιουργούν μια ενδιαφέρουσα outsider ιστορία. Ο King, γνωστός στο ελληνικό κοινό από το βιβλίο του «Ηπειρώτικο μοιρολόι», εκτός από συγγραφέας είναι και ένας σπουδαίος εθνομουσικολόγος, παραγωγός και πρεσβευτής της παραδοσιακής μουσικής που οραματίζεται ένα δημόσιο πρόγραμμα που θα φωτίσει και θα εμπλουτίσει τις γνώσεις μας για τους μουσικούς πολιτισμούς κατά μήκος των βόρειων ελληνικών συνόρων. Πιστεύει ότι η μουσική δεν είναι ένα στατικό, ομοιογενές πράγμα, αλλά ένα σύνθετο ανθρώπινο φαινόμενο που δεν έχει σύνορα. Και ότι ο πολιτισμός και η ιστορία μπορούν να κατανοηθούν μέσα από τον φακό της μουσικής.

Από δίσκους γραμμοφώνου 78 στροφών με δημοτικά τραγούδια από τη συλλογή του Christopher King έως τους μουσικούς και χορευτές από τις δύο πλευρές των βόρειων ελληνικών συνόρων αλλά και τις σπάνιες προβολές ταινιών του John Cohen και των αδερφών Μανάκια, το «Γιατί ΄ναι μαύρα τα βουνά» είναι ένα τριήμερο που γιορτάζει τον μουσικό πολιτισμό της περιοχής με μουσικά και χορευτικά σύνολα και ταινίες που περιλαμβάνουν από πολυφωνικά τραγούδια από τη νότια Αλβανία και τη βόρεια Ελλάδα με τις Ισοκράτισσες έως βιολιστικά ηπειρώτικα ντουέτα με τους Κώστα Καραπάνο και Aurel Qirjo, από ελληνικό χιπ χοπ και τραπ με samples από 78άρια των νότιων Βαλκανίων με τους Νέγρο του Μοριά και Odydoze, έως σάζι από την κεντρική Αλβανία με κλαρίνο, ακορντεόν, ντέφι και τραγούδι με τους Vasil Ziu και The Soul of Myzeqe, από την αστική μουσική και παραδοσιακή μουσική των χωριών της Βόρειας Μακεδονίας με το Bajsa Arifovska Folk Group έως την παραδοσιακή χορευτική μουσική από τη Θράκη με την Εβρίτικη Ζυγιά.

Αυτά τα σπουδαία μουσικά συγκροτήματα και τραγουδιστές και από τις δύο πλευρές των ελληνικών συνόρων έχουν προσκληθεί για να παρουσιάσουν τη μουσική τους με τη συνοδεία χορευτών. Χορευτικές οργανώσεις της Ηπείρου έχουν επίσης κληθεί να συνεργαστούν. Για κάθε μέρα της εκδήλωσης, ο Christopher King θα προβεί σε μια σύντομη παρουσίαση βασισμένη σε εμπορικές ηχογραφήσεις που έγιναν μεταξύ 1913-1958 και προέρχονται από το προσωπικό του αρχείο. Το τριήμερο «Γιατί ‘ναι μαύρα τα βουνά» συστήνεται ως μια πνευματική εμπειρία που δεν θυμίζει σε τίποτα παραδοσιακό πανηγύρι. Απόδειξη; Ο εκρηκτικός μουσικός σχηματισμός του Νέγρου του Μοριά με τον Odydoze, δύο τολμηρών καλλιτεχνών που, έπειτα από παραβιάσεις ρευστών μουσικών συνόρων, παρουσιάζουν το «τραμπέτικο»: μια ολόφρεσκη, τολμηρή μείξη τραπ/χιπ χοπ με το ρεμπέτικο τραγούδι. Ένα εγχείρημα που αβίαστα μας εξηγεί πως, όταν το παλιό ενώνεται με το νέο, μπορεί να προετοιμάσει το έδαφος για νέα είδη, κανόνες και εξαιρέσεις.

Κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων βραδιών (Παρασκευή και Σάββατο), θα προβληθεί ταινία σχετική τόσο με την περιοχή όσο και με τη μουσική της. Αυτές τις προβολές θα πλαισιώσουν ο Christopher King καθώς και ο Atanas Chuposki, επικεφαλής κινηματογραφολόγος της Ταινιοθήκης της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας.

Ο Christopher King σημειώνει «Τα ισχύοντα εθνικά σύνορα στα νότια Βαλκάνια προέκυψαν από την κατάρρευση της πολυεθνοτικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ού αιώνα. Οι μουσικές παραδόσεις στις περιοχές των νότιων Βαλκανίων αποτύπωναν το μωσαϊκό των διαφόρων εθνοτικών και θρησκευτικών ομάδων που κατοικούσαν στην ευρύτερη ζώνη. Ωστόσο, η μουσική στις συγκεκριμένες περιοχές έχει πλέον αποκτήσει εθνικά χαρακτηριστικά αντί για εθνοτικά, καθώς τα σύνορα παγιώθηκαν και οι πληθυσμοί μετακινήθηκαν. Παρ’ όλα αυτά, οι κοινές καταβολές αυτών των διαφορετικών μουσικών παραδόσεων εξακολουθούν να είναι εμφανείς μέχρι σήμερα, καθώς εξελίσσονται στις σύγχρονες μορφές τους. Το “Why the Mountains Are Black: The Musical Cultures of the Southern Balkans” [Γιατί ‘ναι μαύρα τα βουνά: Οι μουσικές κουλτούρες των νότιων Βαλκανίων] διερευνά το πώς αυτές οι παραδόσεις εξελίχθηκαν, άλλαξαν, απορροφήθηκαν και εκδηλώθηκαν στον 21ο αιώνα».

Οι τρεις μέρες μουσικής, χορού και σπάνιου κινηματογράφου από τις δύο πλευρές των βόρειων ελληνικών συνόρων υλοποιούνται σε παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, σε συνεργασία με τον Δήμο Κόνιτσας και φιλοξενούνται στο σπίτι της Χάμκως, στην Κόνιτσα, ένα πραγματικό και νοητό κέντρο της νότιας βαλκανικής μουσικής. Για να εκτιμήσουμε πλήρως το πλούσιο πολιτιστικό αγαθό της ελληνικής δημοτικής μουσικής, πρέπει να γνωρίσουμε όλα τα μέρη που συμβάλλουν στο σύνολό του.

Ο Christopher King θα παρουσιάσει το “Γιατί ’ναι μαύρα τα βουνά: Οι μουσικές κουλτούρες των νότιων Βαλκανίων” παίζοντας 78άρια από την Αλβανία και περιγράφοντας το μουσικό τους πλαίσιο.

-1η πράξη – Ισοκράτισσες (επτά τραγουδίστριες πολυφωνικών από τη νότια Αλβανία και τη βόρεια Ελλάδα)
-2η πράξη – Κώστας Καραπάνος και Aurel Qirjo (βιολιστικά ντουέτα ηπειρώτικης ορχηστρικής μουσικής που επηρέασε τη σύγχρονη μουσική για κλαρίνο της περιοχής)
-3η πράξη – προβολή του ντοκιμαντέρ “Pericles in America” (1988) του Αμερικανού John Cohen (για τον Περικλή Χαλκιά, πατέρα του Πετρολούκα)

Ο Christopher King συνεχίζει την αφήγηση του “Γιατί ’ναι μαύρα τα βουνά: Οι μουσικές κουλτούρες των νότιων Βαλκανίων” παίζοντας 78άρια από την Ήπειρο και τη Μακεδονία.

-1η πράξη – Νέγρος του Μοριά και Odydoze (ελληνικό χιπ χοπ και τραπ με samples από 78άρια των νότιων Βαλκανίων)
-2η πράξη – Vasil Ziu και The Soul of Myzeqe (σάζι από την κεντρική Αλβανία [Lushnje] με κλαρίνο, ακορντεόν, ντέφι και τραγούδι)
-3η πράξη – Προβολή βωβών ταινιών των αδερφών Μανάκια (πρωτοπόρων κινηματογραφιστών των νότιων Βαλκανίων, 1905-1912) με ζωντανή ορχήστρα (οι μουσικοί θα συνεργαστούν και θα παίξουν ένα αυτοσχέδιο σάουντρακ για κάθε ταινία μικρού μήκους). Την προβολή θα προλογίσει ο Atanas Chuposki.

Ο Christopher King κλείνει την αφήγηση παίζοντας 78άρια από τη Μακεδονία και τη Θράκη.

-1η πράξη – Bajsa Arifovska Folk Group (η Ρομά μουσικός Bajsa Arifovska, από το Μπέροβο της Βόρειας Μακεδονίας, και το σύνολό της ερμηνεύουν chalgia [αστική μουσική] και παραδοσιακή μουσική των χωριών της Βόρειας Μακεδονίας)
-2η πράξη – Εβρίτικη Ζυγιά (παραδοσιακή χορευτική μουσική από τη Θράκη)

Εργαστήριο πολυφωνικού τραγουδιού με τις Ισοκράτισσες

Μέσω του εργαστηρίου, το κοινό και οι συμμετέχοντες θα είναι σε θέση να κατανοήσουν και να εμπεδώσουν τα στοιχεία και τη μορφή του πολυφωνικού τραγουδιού, ειδικά τη φωνητική του δομή. Θα γνωρίσουν τον πρωτεύοντα τονικό ρόλο, το ίσο, και ως εκ τούτου θα μάθουν να προσδιορίζουν τις διαφορές σε σχέση με άλλες πολυφωνίες. Θα πειραματιστούν επίσης με τους άλλους φωνητικούς και τονικούς ρόλους και θα τραγουδήσουν σε μικρότερες ομάδες υπό την καθοδήγηση των μελών των Ισοκρατισσών.

Δομή του εργαστηρίου:

• Γενική περιγραφή του ηπειρώτικου πολυφωνικού τραγουδιού.
• Ζωντανή εκτέλεση ενός παραδείγματος.
• Εισαγωγή στους μεμονωμένους φωνητικούς και τονικούς ρόλους, χωρισμένων σε μέρη.
• Οι συμμετέχοντες τραγουδούν όλοι μαζί μια πεντατονική μελωδία (το τραγούδι και οι στίχοι θα δοθούν).
• Δουλεύοντας με το ίσο: εξήγηση του ρόλου του και αλληλεπίδραση με τους συμμετέχοντες.
• Εισαγωγή στους άλλους κύριους ρόλους: παρουσίαση του καθενός και διερεύνηση της σχέσης μεταξύ των φωνών.
• Οι συμμετέχοντες τραγουδούν σε μικρότερες ομάδες, με τη βοήθεια των Ισοκρατισσών.

Περισσότερες πληροφορίες εδώ.

Ανάμεσα σε επιβλητικά βουνά, μύθους και θρύλους, το σπίτι της Χάμκως –της μητέρας του Αλή Πασά των Ιωαννίνων– είναι μια καλοκρυμμένη χρονομηχανή στην πεδιάδα της Κόνιτσας. Ιστορικό και διατηρητέο μνημείο που κάποτε το περιέβαλλε ένας ψηλός περίβολος με πολεμίστρες και μυστικές εισόδους, το συγκρότημα κτιρίων του αρχοντικού της Χάμκως μεταφέρει απευθείας τον επισκέπτη στον 18ο και 19ο αιώνα· σημείο συνάντησης ανθρώπων και παραδόσεων των Βαλκανίων, αλλά και γόνιμο έδαφος για να τεθούν τα στέρεα θεμέλια του εδώ και τώρα. Σήμερα, λίγα είναι αυτά που παραμένουν ακέραια στον αρχαιολογικό χώρο: η επιβλητική τοξωτή είσοδος, ο υπερυψωμένος πύργος, κάποια βοηθητικά κτίρια, καθώς και τμήματα από τον πανύψηλο περίβολο του συγκροτήματος.

Ο Christopher C. King είναι εθνομουσικολόγος, συγγραφέας, παραγωγός και πρεσβευτής της παραδοσιακής μουσικής. Μέσα σε 23 έτη έχει κυκλοφορήσει πάνω από 351 συλλογές CD με ιστορική λαϊκή μουσική από όλο τον κόσμο. Το 2002 κέρδισε Grammy στην κατηγορία της ιστορικής παραγωγής και έχει προταθεί άλλες επτά φορές. Το 2018 έγραψε ένα βιβλίο για την παραδοσιακή λαϊκή μουσική της βορειοδυτικής Ελλάδας, το “Lament from Epirus” (εκδόσεις W. W. Norton), και την ίδια χρονιά μεταφράστηκε και δημοσιεύτηκε στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΔΟΜΑ (ως «Ηπειρώτικο μοιρολόι»). Το βιβλίο του King και οι συναφείς συλλογές παραδοσιακής μουσικής των νότιων Βαλκανίων χαίρουν ευρείας κριτικής αποδοχής. Τα τελευταία 12 χρόνια έχει συστήσει στο διεθνές κοινό τα μοιρολόγια της Ηπείρου, τα τραγούδια και τους χορούς της Ελλάδας και τις βαθιά ριζωμένες κουλτούρες που εξακολουθούν να ευδοκιμούν στα νότια Βαλκάνια. Φέρνοντας τους New York Times στην Ήπειρο το 2014, συντονίζοντας ένα μεγάλο ντοκιμαντέρ στην περιοχή το 2017 και παρουσιάζοντας τη μουσική της Ελλάδας σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική από το 2018-2019, ο King είναι ένας ακούραστος και αφοσιωμένος υποστηρικτής της μουσικής των νότιων Βαλκανίων.

Έχει εργαστεί ως ειδικός σε θέματα ψηφιακής διατήρησης για τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου και το Mayrent Institute of Yiddish Culture. Επιπλέον, έχει διατελέσει σύμβουλος μουσείων στις Ηνωμένες Πολιτείες και έχει παρουσιάσει το έργο του σε διάφορες δημοσιεύσεις και χώρους, όπως το TEDx, η Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης, η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, η Μουσική Βιβλιοθήκη του Μεγάρου Μουσικής (μαζί με τον Λάμπρο Λιάβα), η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου και το Paris Review of Books. Είναι εκδότης (πρόεδρος) του επιφανούς Association for Recorded Sound Collections Journal. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 10 ετών έχτισε τη μεγαλύτερη και πληρέστερη συλλογή νότιας βαλκανικής μουσικής σε μορφή δίσκου 78 στροφών. Για την άνοιξη του 2022 ο King έλαβε υποτροφία δημόσιας διπλωματίας από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ με σκοπό να πραγματοποιήσει διαλέξεις στην Ελλάδα σχετικά με τη συμβολή των Ελληνοεβραίων γυναικών στην ελληνική παραδοσιακή μουσική. Το καλοκαίρι του 2022 του απονεμήθηκε η επίτιμη ελληνική ιθαγένεια για το έργο του στην προώθηση της ελληνικής μουσικής. Το φθινόπωρο του 2022 διαχειρίστηκε την περιοδεία στις ΗΠΑ των Ισοκρατισσών, ενός αμιγώς γυναικείου συνόλου Ελληνοαλβανίδων ερμηνευτριών πολυφωνικού τραγουδιού. Σήμερα ζει στην Κόνιτσα της Ηπείρου.

Εντός του αρχαιολογικού χώρου δεν επιτρέπεται κατανάλωση ποτού/φαγητού, ούτε το κάπνισμα.