Ο Γιάννης Χουβαρδάς μας ξεναγεί σ’ ένα μουσείο χαμένων ερώτων

Η θάλασσα είναι γαλήνια στο λιμάνι της Ελευσίνας την ώρα του σούρουπου. Και η πομπή των θεατών που ξεκινάει τώρα από το αναψυκτήριο προς τις αποθήκες του Παλιού Ελαιουργείου αφήνει τούτη την γαλήνη πίσω της. Αλλά ο Γιάννης Χουβαρδάς – στο κάλεσμα του οποίου ανταποκρίνεται αυτή η ομάδα των 35 ατόμων – έχει ζητήσει να «μην κοιτάξεις πίσω» ή «Don’t look back» – όπως ονομάζει το πολυσύνθετο δρώμενο που έχει στήσει για την διοργάνωση της «2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης».

Αυτό ήταν και το πρόσταγμα του Πλούτωνα, θεού του Κάτω Κόσμου, στον Ορφέα όταν εκείνος συνόδευε την αγαπημένη του Ευρυδίκη από τον τόπο των νεκρών πίσω στο φως. Αλλά η δική μας διαδρομή ξεκινάει αντίστροφα: Στεκόμαστε στο κατώφλι του Άδη, με τα γκρίζα χαλίκια να τρίζουν κάτω από τα πόδια μας.

Ο Δημήτρης Παπανικολάου στην έναρξη της παράστασης.

Ο Χουβαρδάς το έχει ονομάσει Hotel Spectre, δηλαδή ξενοδοχείο φαντασμάτων. Στην πύλη του στέκεται η ψιλόλιγνη φιγούρα του Δημήτρη Παπανικολάου, ένας χλωμός, κάτωχρος πορτιέρης πεντάστερου ξενοδοχείου.

Στο πρόσωπό σου αναγνωρίζει την Ευρυδίκη που έχασε, αγκαλιάζει με θέρμη τα πόδια σου εκλιπαρώντας σε να γυρίσεις σ’ εκείνον, κατηγορώντας τον άνδρα δίπλα σου ως υπεύθυνο που σε πήρε μακριά του. Παρόλα αυτά, δεν σε εμποδίζει να διαβείς «τις μεγάλες πύλες» που κλείνουν πίσω σου με ένα βαρύ γδούπο, αφήνοντας εσένα και τους υπόλοιπους συνοδοιπόρους στο πυκνό σκοτάδι.

Ιωάννα Κολιοπούλου και Αποστόλης Τότσικας ανάμεσα στους θεατές.

Αχλή και φως συναντούν τα μάτια σου κι έπειτα τους επίσης χλωμούς receptionists της Ιωάννας Κολιοπούλου και του Αποστόλη Τότσικα, που επεξεργάζονται «με εχεμύθεια» τα σκονισμένα βιβλία επισκεπτών ανάμεσα σε, μεταξύ τους, εκρήξεις έρωτα και ζηλοτυπίας. Όταν πια ενεργοποιούνται όλοι οι φωτισμοί (για την ακρίβεια οι εκπληκτικοί φωτισμοί της Χριστίνας Θανάσουλα) και αποκαλύπτεται μεταμορφωμένη η μεγάλη κεντρική αίθουσα του Ελαιουργείου ως πολυτελές ξενοδοχειακό λόμπι, όλες οι φωνές που θ’ ακουστούν, γνώριμες κι άγνωστες μαζί, συνηγορούν σε μια κοινή αλήθεια: «Στον έρωτα μέχρι θανάτου».

Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και ο Κώστας Κορωναίος, η Ράνια Οικονομίδου και ο Παντελής Παπαδόπουλος λαμπεροί μέσα στα μεσοπολεμικά κοστούμια τους (από την Ιωάννα Τσάμη) μα και την ίδια ώρα πλάσματα απόκοσμα και μακρινά, αρθρώνουν σπαράγματα από ερωτόλογα που ξέμειναν στη μνήμη τους ή θάφτηκαν στο χρόνο. Περιστρεφόμενοι γύρω από έναν μεγαλοπρεπή πολυέλαιο που κείτεται ως θύμα σεισμικής δόνησης στο έδαφος, πενθούν ακατάληπτα μιαν αγάπη· χωρίς δράμα, χωρίς μελό.

Η Ράνια Οικονομίδου σε σκηνή της παράστασης.

Θα στεκόσουν να τους ακούσεις για ώρα, αν δεν έπρεπε να υπακούσεις στο νεύμα των οδηγών του δρώμενου. Μαυροντυμένοι και μασκοφορεμένοι μπάτλερ σε καθοδηγούν από χώρο σε χώρο, από δωμάτιο σε δωμάτιο όπου ο θρήνος για έναν άλλον έρωτα περιμένει αυτήκοες μάρτυρες για να παρηγορηθεί.

Στον παροξυσμό του αλκοόλ, μια ανδρόγυνη μορφή μπαργούμαν, στο πρόσωπο της Στεφανίας Γουλιώτη, διαμαρτύρεται που «είναι το ένα μισό που είναι μόνο του» και που «ήθελε να φύγει από το Εγώ και να ξαναγυρίσει στο Εμείς». Κι αφού σερβίρει τα κοκτέιλ της, θα πιάσει το μικρόφωνο και με το ταπεραμέντο μιας animateur, ντυμένης σε πορφυρά βελούδα, θα τραγουδήσει με την ίδια θλιμμένη φλόγα για την παλιά της αγάπη.

Θλιμένη μπαργούμαν, η Στεφανία Γουλιώτη.

Κάθε πόρτα που ανοίγει έχει μια άλλη απόχρωση του ματαιωμένου έρωτα να αποκαλύψει: Εκείνη του ατσαλάκωτου Έκτορα Λυγίζου που αναζητεί μάταια την κρυφή του ερωμένη, μολονότι ξέρει πως «βρίσκεται σε έναν τόπο μακρινό που δεν έχει επιστροφή». Την Πηνελόπη Τσιλίκα μια θλιμμένη φωτογράφο που δεν δείχνει εμπιστοσύνη στη ζωή και αυτοκτονεί. Την Καλλιόπη Σίμου που ζει μέσα στις αναμνήσεις ενός θυελλώδους, αιματηρού έρωτα.

Στο δωμάτιο που ο έρωτας μοιάζει με θρησκεία κατοικεί ο Γιάννης Βογιατζής. Σιωπηλός, μέσα στις χαριτωμένες πιτζάμες του, δεν παύει να αναζητεί την γυναίκα που λάτρεψε σαν αγία. Φιλάει την φωτογραφία της ευλαβικά σαν εικόνισμα και ετοιμάζεται να αποκοιμηθεί αιωνίως, μόνο σαν τοποθετήσει το νυφικό της στο μοναχικό κρεβάτι του.

Ο Έκτορας Λυγίζος σε ένα από τα επεισόδια του Hotel Spectre.

Βέβαια, είναι ακοίμητος ο έρωτας, η περιπέτεια του αέναη, κρατάει στη ζωή τους ζωντανούς, κρατάει στη ζωή και τους πεθαμένους. Αυτό, περίπου, μας λέει μέσα από τις σύντομες αποσπασματικές αφηγήσεις του (σε κείμενα του σκηνοθέτη) το «Don’t look back»: Μια γιγαντιαία κλειδαρότρυπα για να κοιτάξεις μέσα και πίσω στην αγάπη. Γιατί ο Γιάννης Χουβαρδάς έχει δημιουργήσει ένα μουσείο χαμένων ερώτων. Ένα αναποδογύρισμα του δημοφιλούς μότο πως «οι παλιές αγάπες πάνε στον παράδεισο». Τελικά, μπορεί να πάνε και στον Κάτω Κόσμο.

Ο μύθος του Ορφέα και της Ευρυδίκης, ψήγματα του οποίου επικαλούνται καθένα από αυτά τα επεισόδια, το αποδεικνύει. Μάλλον, η αγάπη δεν πεθαίνει μαζί με τους ανθρώπους. Εγκιβωτίζεται σε τοίχους και ήχους, τραγούδια και φωνές απ’ τα παλιά, δωμάτια και κάδρα. Γίνεται σκιά που περπατά στο πλάι μας. Κι από το ρομαντικό παρελθόν μας οδηγεί στο σαρκικό, αγοραίο σήμερα.

Η Πηνελόπη Τσιλίκα σε ρόλο αυτόχειρα.

Είναι αλήθεια, πως δεν μας έχει συνηθίσει σε συναισθηματικές βοές ο σκηνοθέτης Γιάννης Χουβαρδάς. Ούτε και σε μη θεατρικές κατασκευές. Εδώ τολμάει και τα δύο· μαζί. Το «Don’t look back» τέμνει πολλά παραστατικά, και μη, είδη. Έχει την ατμόσφαιρα της περφόρμανς, την αύρα της εικαστικής εγκατάστασης, παρακολουθεί τους κανόνες του περιπατητικού και διαδραστικού θεάτρου (αν και δεν είναι θέατρο), έχει τον χαρακτήρα του ζωντανού, ομιλούντος εκθέματος. Οι θεατές κοιτούν σιωπηλοί κινούμενα πορτρέτα όπως θα έκαναν σε ένα μουσείο.

Γι’ αυτό κι ένα μεγάλο μερίδιο του επιτεύγματος οφείλεται στην αρχιτεκτονική – αφού ξεπερνάει το σκηνογραφικό σχεδίασμα – της Εύας Μανιδάκη.

Ο Γιάννης Βογιατζής σε μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές της παράστασης.

Επίσης, το «Don’t look back» δεν έχει αρχή και μέση και τέλος – αλλά έχει επιμύθιο. Ειδικά ο επίλογος που επιφυλάσσει η πρωταγωνιστική ομάδα του Χουβαρδά (προσέξτε το σαρκαστικό παραμορφωμένο τσάμικο της κινησιολόγου Μαρκέλλας Μανωλιάδη), έρχεται ως η ανατροπή του αρχετυπικού μύθου, ο οποίος μέχρι εκείνη την στιγμή χτίζεται με μεγάλη επιμέλεια. Έρχεται ως μια αποδομητική και αυθάδικη για το – «ωχ, βρε αδερφέ» – μεγαλείο του έρωτα που έχει τη δύναμη να σε πάει από τον Πάνω στον Κάτω Κόσμο. Εξάλλου, τα όρια μεταξύ του έρωτα και του θανάτου είναι, μυστηριωδώς, συγκεχυμένα. Και μην ξεχνάς πως βρίσκεσαι στην Ελευσίνα, τόπο μυστηρίων από πολύ παλιά.