Θεατής: «Ιστορίες για να μην κοιμάσαι» στην Εφηβική Σκηνή του Εθνικού

«Κόκκινη κλωστή δεμένη, στην ανέμη τυλιγμένη, δώστου κλώτσο να γυρίσει, παραμύθι ν’αρχινίσει…», με αυτή την τόσο γνώριμη φράση που συνοδεύει την αρχή της εξιστόρησης ενός παιδικού παραμυθιού ξεκίνησε η παράσταση της Εφηβικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου «Ιστορίες για να μην κοιμάσαι», σε σκηνοθεσία Θάνου Τοκάκη, βασισμένη σε τρία σύντομα θεατρικά έργα του Βρετανού συγγραφέα, σκηνοθέτη, ηθοποιού και δάσκαλου Νόελ Γκρεγκ.

Ο Νόελ Γκρεγκ (1944-2009) συγκαταλεγόταν ανάμεσα στους σημαντικότερους συγγραφείς θεατρικών έργων για παιδιά και νέους. Πίστευε ακράδαντα πως το θέατρο οφείλει να είναι μια συλλογική διαδικασία, με ουσιώδες περιεχόμενο και νόημα, η οποία θα έχει καθοριστική επίδραση στις ζωές των ανθρώπων. Επιθυμούσε οι θεατές, μικροί ή μεγάλοι, να φεύγουν από την παράσταση «εμπλουτισμένοι». Για τον λόγο αυτό αποφάσισε τη δεκαετία του 1980 να αφιερώσει την πένα του στην υπηρεσία του παιδικού και εφηβικού θεάτρου, αποτελώντας έμπνευση και πρότυπο για τους μεταγενέστερους δημιουργούς.

Ο Θάνος Τοκάκης επιλέγει να παρουσιάσει σε μια ενιαία παράσταση τρία από τα δημοφιλέστερα έργα του Βρετανού δραματουργού. Πρόκειται για τρεις ιδιαίτερες διασκευές κλασικών και αγαπημένων παραμυθιών: «Χάνσελ και Γκρέτελ», «Κοκκινοσκουφίτσα» και «Ο Μολυβένιος Στρατιώτης».

Τα παραμύθια, λοιπόν, αυτές οι λαϊκές, γεμάτες από τη σοφία του απλού ανθρώπου, διηγήσεις που ταξιδεύουν από γενιά σε γενιά, ενεργοποιώντας την παιδική φαντασία, βοηθώντας τα παιδιά να κατανοήσουν καλύτερα τον εαυτό τους αλλά και τον κόσμο γύρω τους, δεν θα μπορούσαν να λείπουν -σε μια πιο εκσυγχρονισμένη εκδοχή- από τη «φαρέτρα» ενός συγγραφέα που έχει ως αποστολή του να δημιουργήσει ένα «θέατρο» που θα «ανοίξει» έναν ουσιαστικό διάλογο με τους νέους και όσα τους απασχολούν.

Σε αυτά τα τρία δραματοποιημένα παραμύθια ο Νόελ Γκρεγκ πρωτοτυπεί «παραβιάζοντας» τον κανόνα που θέλει το θέατρο να υιοθετεί έναν ως επί το πλείστων ευχάριστο και αισιόδοξο τόνο όταν απευθύνεται σε πιο νεανικό κοινό. Εδώ οι ιστορίες που ακούγαμε και διαβάζαμε μικροί ξανά και ξανά ενδύονται ένα σκοτεινό και ποιητικό ύφος. Αποκτούν συναισθηματικό και ψυχολογικό βάθος σε μια ειλικρινή απόπειρα κατανόησης της ανθρώπινης συνθήκης. Γίνονται αστείες και συνάμα τρομακτικές, μερικές φορές αδυσώπητες, άλλες συγκινητικές, πνευματώδεις, τολμηρές και άκρως ψυχαγωγικές. Ποτέ, όμως, αφόρητα διδακτικά. Μας φέρνουν αντιμέτωπους με φόβους και ενδόμυχες σκέψεις, μας βάζουν στη διαδικασία να τοποθετήσουμε τον εαυτό μας μέσα στην ιστορία, να αναζητήσουμε την (δική μας) αλήθεια και τις δικές μας ερμηνείες όσων παρακολουθούμε επί σκηνής.

Ο Χάνσελ και η Γκρέτελ «κουβαλούν» σαν βάρος τα «τραύματα» και τις πράξεις του παρελθόντος στην προσπάθεια τους να επιστρέψουν πίσω -επιζώντες πλέον του ατυχούς «συναπαντήματος» τους με τη μάγισσα- στους γονείς που τους εγκατέλειψαν στο δάσος να πεθάνουν λόγω οικονομικής δυσχέρειας. Η κοκκινοσκουφίτσα προσπαθεί να «δραπετεύσει» από τον ασφυκτικό έλεγχο της άτολμης και δειλής μητέρας της, εκκινώντας για το σπίτι της άρρωστης γιαγιάς της στο σκοτεινό και γεμάτο κινδύνους δάσος όπου παραμονεύει ο λύκος, σε μια περιπέτεια «ενηλικίωσης» που θα φέρει στο φως την άγρια πλευρά της. Ο Μολυβένιος Στρατιώτης με το ένα πόδι θα βιώσει στο «πετσί» του πως είναι να μην «ταιριάζει» στον δήθεν «τέλεια» πλασμένο κόσμο των υπόλοιπων παιχνιδιών, εισπράττοντας στην καλύτερη τη ψυχρή αδιαφορία στη χειρότερη την αδικαιολόγητη οργή του περίγυρου και τις άστοχες υποδείξεις που απαιτούν να καταπιέσει τα συναισθήματα και τις επιθυμίες του γιατί αψηφούν τις κοινωνικές νόρμες.

Η περιθωριοποίηση, λοιπόν, ο φόβος για το άγνωστο ή το ρίσκο, ο δισταγμός να πλησιάσουμε τον άλλον ή να ανακαλύψουμε άγνωστες έως τώρα πτυχές του εαυτού μας, η κάθε μορφής καταπίεση, η κακοποίηση, η βία, οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα, ο σκληρός και αποτρόπαιος κόσμος που κληρονόμησαν οι νέες γενιές με τα «κομμένα» από την αδιαφορία και την ασπλαχνία των μεγάλων φτερά τους, η γενναιότητα που απαιτείται για να σταθούμε στο «ύψος» μας, να χειραφετηθούμε διεκδικώντας με τόλμη το δικαίωμα μας στην ελευθερία και τα θέλω μας, η ελπίδα που διαδέχεται την απογοήτευση ή και -δυστυχώς- το αντίθετο, η τραγική συνειδητοποίηση που επιφέρει η επίγνωση όσων αναγκαζόμαστε να πράξουμε ή να υπομείνουμε για να είμαστε σε θέση να επιβιώσουμε, ο άκρατος υπερκαταναλωτισμός, η απαξίωση, ο βιγκανισμός είναι μερικά από τα θέματα που θίγουν τα τρία αυτά έργα όπως παρουσιάζονται μέσα από την παράσταση.

Το έργο του Νόελ Γκρεγκ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα είδος «τραχιάς» ποίησης και αυτό ακριβώς καταφέρνει να «ζωντανέψει» δεξιοτεχνικά ο Θάνος Τοκάκης μέσα από τη σκηνοθεσία του, συνταιριάζοντας αρμονικά όλα τα επιμέρους μέρη της παράστασης – στα οποία κυριαρχεί το στοιχείο του «τρόμου»- τόσο μεταξύ τους όσο και με την ιστορία που εξελίσσεται επί σκηνής, δημιουργώντας ένα εντυπωσιακά ατμοσφαιρικό και ισορροπημένο αποτέλεσμα.

Το κείμενο της παράστασης, σε μετάφραση της Τζούλιας Διαμαντοπούλου, πιστό στη σκοτεινή χροιά της πένας του Γκρεγκ, αποκτά ακόμη πιο περιπαικτική και παιχνιδιάρικη διάθεση μέσα από σύγχρονες αναφορές και «στιχάκια» της παιδικής μας ηλικίας. Οι τρεις αυτοτελείς ιστορίες συνδέονται «ανεπαίσθητα» μεταξύ τους σε ένα ενιαίο σώμα. Η αφήγηση κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο με την δράση να εκτυλίσσεται σχεδόν «υπαινικτικά» επί σκηνής και τον θεατή να καλείτε με τη συνδρομή της φαντασίας του να συμπληρώσει το «παζλ».

Η οπτική ταυτότητα της παράστασης παραπέμπει ως ένα βαθμό στο «γοτθικό» στυλ του Τιμ Μπάρτον. Τα κοστούμια του Πάρι Μέξη δίνουν την αίσθηση πως οι ήρωες μας έχουν «ξεπηδήσει» κατευθείαν από τον κόσμο των παραμυθιών και βρίθουν αναγνωρίσιμους σε κάθε παιδική «ψυχή» συμβολισμούς που αντικατοπτρίζουν κάτι από τον εσωτερικό ψυχισμό τους. Οι κομμώσεις του Κωνσταντίνου Κολλιούση και το μακιγιάζ της Olga Faleichynk ενισχύουν ολοκληρωτικά την «ανατριχιαστική» διάσταση του θεάματος. Τα λιτό και εύστοχο σκηνικό, του Πάρι Μέξη επίσης, αποκαλύπτει τα επιμέρους κομμάτια του σταδιακά, ιστορία με την ιστορία, παραπέμποντας σε ένα παιδικό δωμάτιο, το τόσο γνώριμο και οικείο τοπίο για τον νεαρότερο εαυτό μας, το οποίο και «στοιχειωνόταν» στα μικρά μυαλουδάκια μας από ό,τι μάς φόβιζε.

Σε αυτή την «ανατριχιαστική» οπτική διάσταση αρωγός και η μουσική του Νίκου Παπαϊωάννου -επίσης μουσικός επί σκηνής- η οποία χαρακτηρίζεται από ροκ και μπλούζ πινελιές και «παραμόρφωση» γνωστών ακουσμάτων της παιδικής μας ηλικίας -φυσικά και σε επίπεδο στίχων. Η αισθητική του τρόμου απογειώνεται χάρη στον τρόπο που ο Θάνος Τοκάκης «στήνει» τους ηθοποιούς του, με τις κατά κάποιον τρόπο «αφύσικες» ερμηνείες τους όσον αφορά την εκφορά και τον ρυθμό του λόγου, το τραγούδι αλλά και -σε περιπτώσεις- την κίνηση -εδώ η κινησιολογία ανήκει στη Σεσίλ Μικρούτσικου. 

Ο θίασος, στον οποίο περιλαμβάνονται οι Ασημίνα Αναστασοπούλου, Αναστάσης Γεωργούλας, Χρήστος Κραγιόπουλος, Λάμπρος Κωνσταντέας, Ευσταθια Λαγιόκαπα, Φανή Ξενουδάκη, Αλκιβιάδης Μαγγονας, Ελένη Μολέσκη, Διονυσία Μπαλαμώτη, Νικόλας Παπαδομιχελάκης, Γιώργος Πατεράκης, Ανδρομάχη Φουντουλίδου, λειτουργεί σαν μια συμπαγή ομάδα -στο πνεύμα των πεποιθήσεων του ίδιου του Νόελ Γκρεγκ. Σε σημεία της παράστασης βρίσκονται παρόντες όλοι πάνω στη σκηνή, ακόμη και αν κάτι τέτοιο δεν υπαγορεύεται από την πλοκή, τοποθετημένοι με τέτοιον τρόπο που για λίγα δευτερόλεπτα θυμίζουν tableau vivant. Οι -σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό- «στυλιζαρισμένες» ερμηνείες τους οδηγούν σε ένα πολύ προσεγμένο αποτέλεσμα και μια ξεκάθαρη έκφραση του εσωτερικού κόσμου των ηρώων τους.