Βαλέρια Δημητριάδου: Το κίνημα #metoo με πυροδότησε να γράψω για το sex trafficking

To ελληνικό #metoo και οι αποκαλύψεις που αυτό έφερε στο προσκήνιο λειτούργησε ως κινητήριος δύναμη για τη Βαλέρια Δημητριάδου της ομάδας C. for Circus που την ώθησε να καταπιαστεί με ένα ζήτημα το οποίο την απασχολούσε ήδη αρκετά. Εκείνο του sex trafficking. Όπως μάς πληροφορεί η ίδια πρόκειται για το «δεύτερο πιο επικερδές οργανωμένο έγκλημα» με εκατομμύρια θύματα παγκοσμίως, τα περισσότερα εκ των οποίων γυναίκες και παιδιά.

Τον Φεβρουάριο του ’21, λοιπόν, ξεκίνησε να γράφει αυτό που έμελλε να γίνει το πρώτο της θεατρικό έργο. Οι λόγοι που οδηγήθηκε εκεί πολλοί. Αρχικά η επιθυμία της να μάθει όσα περισσότερα γίνεται για το συγκεκριμένο ζήτημα. Tον τρόπο που οργανώνεται και εξαπλώνεται καθώς και ποιες είναι εκείνες οι δυνάμεις που μπορούν να το πολεμήσουν. Ενώ σε βαθύτερο επίπεδο να έρθει αντιμέτωπη με το φαινόμενο κατά πρόσωπο και πιο σημαντικά με τη συνειδητοποίηση πως δυστυχώς «είναι όντως κάτι που συμβαίνει».

Φωτογραφία: Patroklos Skafidas

Κάπως έτσι φτάσαμε στην Άνοιξη του 2023. H πρώτη συγγραφική δουλειά της Βαλέριας Δημητριάδου, η οποία έχει ως τίτλο την φράση από τη Γένεσις «Και ἐφύτευσεν ὁ Θεος παράδεισον», παρουσιάζεται, στο Σύγχρονο Θέατρο από τους C. For Circus, σε σκηνοθεσία της ίδιας. Η συγγραφέας-σκηνοθέτρια και η ομάδα της, με απόλυτη πίστη στη σπουδαιότερη από όλες τις πτυχές του θεάτρου, εκείνη της συλλογικής διαδικασίας, στήνουν επί σκηνής ένα συγκλονιστικό «παζλ», κατά το οποίο 11 ηθοποιοί-ρόλοι -θύματα, θύτες, οικογένεια, φίλοι, πελάτες, αστυνομία- παρουσιάζουν από τη δική τους σκοπιά ο καθένας την «εφιαλτική» ιστορία μιας νεαρής γυναίκας που πέφτει στα «δίχτυα» του sex trafficking, τη ζωή της πριν, μετά καθώς και όλα όσα εκείνη άφησε πίσω της.

Με ευαισθησία και ιδιαίτερη προσοχή, λαμβάνοντας υπόψιν το μέγεθος της κτηνωδίας που ενέχει μια τέτοια υπόθεση, θέλησαν να παρακινήσουν τον θεατή να «τοποθετήσει» με ειλικρίνεια τον εαυτό του ανάμεσα στους ήρωες του έργου, να αναλογιστεί το δικό του μερίδιο ευθύνης σε όλο αυτό, να αλλάξει τυχόν συνήθειες του, με σημαντικότερη από όλες τον βαθμό ενσυναίσθησης και παρατηρητικότητας σε όλα όσα συμβαίνουν γύρω του.

Με αφορμή, λοιπόν την παράσταση, η οποία ολοκληρώνεται στο Σύγχρονο Θέατρο την Τετάρτη στις 31 Μαΐου, η Βαλέρια Δημητριάδου μάς μίλησε για όσα παρακολουθούμε επί σκηνής, για την εμπειρία συγγραφής του έργου, τον τρόπο προσέγγισης του θέματος και το «αποτύπωμα» που αυτό άφησε μέσα της, τις σκέψεις της πάνω στο sex trafficking, τους σκηνοθετικούς προβληματισμούς της ιδιαίτερα όσον αφορά τον τρόπο που προσπάθησε να «ζωντανέψει» όλον αυτόν τον κύκλο βίας καθώς και τη σχέση που επιθυμεί να «κτίσει» με το κοινό.

Για μένα αυτό είναι και το νόημα του θεάτρου. Το να συμπορεύεσαι με τους συμπαίκτες σου φτάνοντας όσο καλύτερα μπορείς στον θεατή την ουσία ενός έργου.

Το έργο αφηγείται την ιστορία μιας νεαρής κοπέλας, της Χλόης, που πέφτει θύμα sex trafficking και προσπαθεί με κάθε τρόπο να ξεφύγει από τα δίχτυα του κυκλώματος. Δέκα άνθρωποι από τη ζωή της, με κάποιους εξ αυτών να εμπλέκονται είτε ενεργά είτε όχι τόσο στην υπόθεση αυτή, μας αφηγούνται σε παρόντα χρόνο -καθένας από τη δική του σκοπιά- το πώς βίωσαν αυτήν την ιστορία. Οι ηθοποιοί είναι διαρκώς επί σκηνής είτε ως δρώντα πρόσωπα, είτε ως αφηγητές ή μουσικοί και χτίζουν όλοι μαζί κομμάτι – κομμάτι αυτή την ιστορία. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των παραστάσεών της ομάδας μας είναι το να μην υπάρχουν «πρωταγωνιστές» επί σκηνής και θεωρώ πως στη συγκεκριμένη παράσταση είναι ακόμα πιο φανερό αυτό. Πρόκειται ξεκάθαρα για μία παράσταση συνόλου, μ’ ένα σύνολο που -κατά την άποψή μου πάντα- λειτουργεί συγκινητικά μαζί έχοντας έναν κοινό σκοπό. Ένας Χορός ανθρώπων διαφορετικών ιδιοσυγκρασιών και ηλικιών που όμως κανείς τους δεν «ξεχωρίζει», παρά μόνο εξυπηρετεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο αυτό που έχει να κάνει. Και για μένα αυτό είναι και το νόημα του θεάτρου. Το να συμπορεύεσαι με τους συμπαίκτες σου φτάνοντας όσο καλύτερα μπορείς στον θεατή την ουσία ενός έργου.

Ξεκίνησα να γράφω το έργο πριν από δύο χρόνια, το Φλεβάρη του ’21. Έναν μήνα καταιγιστικών αποκαλύψεων θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης από τον χώρο του θεάματος και όχι μόνο. Δε θεωρώ πως ήταν η αιτία για να γράψω το έργο αυτό, ήταν όμως αδιαμφισβήτητα κάτι που με κινητοποίησε ώστε να διοχετεύσω κάπου την αγανάκτηση που είχα εκείνη τη χρονική περίοδο. Το κίνημα me too με πυροδότησε να πάρω την απόφαση και να αρχίσω να γράφω για κάτι που ούτως ή άλλως με απασχολούσε, το sex trafficking. Το δεύτερο πιο επικερδές οργανωμένο έγκλημα παγκοσμίως, με εκατομμύρια ανθρώπους -κατά κύριο λόγο γυναίκες και παιδιά- να είναι θύματά του. Θεωρώ πως οι λόγοι που ήθελα να ασχοληθώ μ’ αυτό το θέμα ήταν κατά βάση δύο. Αρχικά, η ανάγκη μου να το ερευνήσω περισσότερο, να μάθω όσο το δυνατόν καλύτερα με ποιον τρόπο οργανώνεται και εξαπλώνεται και να διερωτηθώ με ποιους τρόπους και αν θα μπορούσε να καταπολεμηθεί. Και δεύτερον, η επιθυμία μου να έρθω αντιμέτωπη με την τρελή άρνηση που υπήρχε μέσα μου σχετικά με το θέμα αυτό. Να το δω κατά πρόσωπο -όσο δύσκολο κι αν μου ήταν- και να αντιληφθώ ουσιαστικά κι όχι θεωρητικά ότι είναι όντως κάτι που συμβαίνει.

Φωτογραφία: Patroklos Skafidas

Μία βασική δομική απόφαση που πήρα ήταν να μη μείνω μόνο στην ιστορία του θύματος, αλλά σ’ όλον τον περίγυρό του. Στην οικογένεια και την κολλητή του φίλη σε πιο στενό πλαίσιο και στην υπόλοιπη κοινωνία στο πιο ευρύ. Είναι αλήθεια ότι σπάνια διερωτώμαστε για το τι άφησε πίσω του το θύμα. Συλλογιζόμαστε μόνο το παρόν του, ενώ είναι ένας άνθρωπος με παρελθόν, όπως όλοι μας. Πώς ήταν η ζωή του πριν; Οι άνθρωποί του; Αντίστοιχα, δε σκεφτόμαστε συχνά αυτούς που το περιτριγυρίζουν στη νέα του ζωή και τη σχέση του θύματος μαζί τους. Και δεν αναφέρομαι μόνο στους θύτες του, αλλά κυρίως στους υπόλοιπους. Τα άλλα κορίτσια που είναι εκεί, τους πελάτες που έρχονται να αγοράσουν λίγη «σάρκα» ή την αστυνομία. Με το να μην εστιάσω λοιπόν μόνο στην κεντρική ηρωίδα, αλλά να δω επί της ουσίας όλους τους άλλους, ήθελα να δώσω στο ζήτημα το μέγεθος που του αναλογεί. Να γίνουμε κι εμείς κατά κάποιον τρόπο κοινωνοί της ιστορίας, βρίσκοντας τη θέση μας κάπου ανάμεσα στους άλλους ήρωες του έργου και αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα όχι σαν να είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό αλλά πιο σφαιρικά.

Όπως προανέφερα, μπαίνοντας σ’ αυτή τη διαδικασία, ήθελα κατά κάποιον τρόπο, πέρα από το να επικοινωνήσω αυτό το φλέγον θέμα, να το τοποθετήσω κι εγώ η ίδια μέσα μου. Σκεφτόμουν, λοιπόν, ότι τα άλλα δύο μεγάλα οργανωμένα εγκλήματα -το εμπόριο όπλων και των ναρκωτικών- έχουν το εξής κοινό. Κατά τη διάρκεια της συνδιαλλαγής δεν υπάρχει ακριβώς άμεση επαφή με το αποτέλεσμα που αυτή επιφέρει. Θέλω να πω, ο έμπορος δεν είναι παρών στον άμεσο ή έμμεσο θάνατο κάποιου θύματος. Συνήθως, δηλαδή. Και δεν το λέω φυσικά για να μικρύνω το βάναυσο κι αυτών των εγκλημάτων, αλλά για να τονίσω τι είναι αυτό που δεν μπορεί με τίποτα να συλλάβει ο νους μου στο trafficking. Εκεί οι σωματέμπορες όχι απλώς ξέρουν το θύμα, αλλά το διαλέγουν. Έχουν την εξουσία και αποφασίζουν για έναν αθώο άνθρωπο ότι θα τον στείλουν στην κόλαση. Έχουν απεμπλακεί πλήρως από οποιαδήποτε έννοια ανθρωπιάς και βλέπουν τους άλλους σαν αντικείμενα. Στο μυαλό μου αυτό αποτελεί την έννοια του απόλυτου κακού. Το να βλέπεις έναν αθώο να βασανίζεται, να αργοπεθαίνει μέρα με τη μέρα, και να μην τραντάζεται το μέσα σου… Δεν μπορώ, δε θέλω, αρνούμαι να το εξηγήσω. Δε με νοιάζουν τα τραύματα και το δύσκολο παρελθόν του θύτη που τον οδήγησαν στο να κάνει ό,τι κάνει. Το να πουλάς κάποιον για το κέρδος είναι επιλογή, είναι στάση ζωής. Και επειδή συνηθίζω να μη βλέπω τα πράγματα άσπρα ή μαύρα, αυτή είναι η σκέψη που με ταλάνιζε όσο το έγραφα. Πως σ’ αυτήν την περίπτωση, ναι, μιλάμε για το απόλυτο μαύρο. Κι αυτό είναι κάτι που δεν μπορείς εύκολα να το αποδεχτείς.

Ήθελα οι ήρωες της ιστορίας μου, πέραν της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης, να έχουν άμεση επαφή και με τον θεατή, σπάζοντας τον όποιο τέταρτο τοίχο της ιστορίας.

Ξεκινώντας να γράφω το κείμενο, μπήκα ευθύς εξαρχής στη διαδικασία να σκέφτομαι πώς θα ήθελα να είναι ένα έργο που θα ανέβει με τέτοιο θέμα και με απασχολούσε αρκετά πώς θα το λάβει πιο «σωστά» ο θεατής – και δεν το λέω καθόλου ματαιόδοξα, απεναντίας. Ακριβώς επειδή πρόκειται για ένα τόσο λεπτό κι ευαίσθητο ζήτημα, ήθελα να συνδεθεί ο θεατής μαζί του όχι μόνο εγκεφαλικά, ούτε όμως μόνο συναισθηματικά. Έτσι, ξεκίνησα να γράφω το έργο σε δύο άξονες: έναν αφηγηματικό κι έναν δράσης. Ήθελα οι ήρωες της ιστορίας μου, πέραν της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης, να έχουν άμεση επαφή και με τον θεατή, σπάζοντας τον όποιο τέταρτο τοίχο της ιστορίας. Όχι όμως μπρεχτικά και αποστασιοποιημένα, αλλά με απόλυτη εμπλοκή. Είχα μάλιστα γράψει στις πρώτες-πρώτες σημειώσεις μου «Πώς θα ήταν άραγε μια ιστορία ειπωμένη από δέκα ανθρώπους με την απόλυτη αλήθεια των σκέψεων τους;». Αυτό το μαγικό που συνέβη λοιπόν στις πρόβες είναι ότι οι ηθοποιοί δεν ενσάρκωσαν απλώς τους ήρωες που είχα γράψει, αλλά τους εμπλούτισαν σε τέτοιο βαθμό που εξέλιξαν το ίδιο το έργο. Χάρη στη γενναιοδωρία τους επί σκηνής, ξεδιπλώθηκε μπροστά μου ένας ολόκληρος καινούριος κόσμος. Μου χάρισαν απλόχερα τις ενδόμυχες σκέψεις των ηρώων τους, με αποτέλεσμα να εξελίξω ακόμα περισσότερο το έργο, συμπεριλαμβάνοντας αρκετό από αυτό το υλικό.

Η αλήθεια είναι πως αν κάτι με «ζόρισε» στις πρόβες ήταν οι σκηνές βίας. Δεν ήξερα πώς να τις προσεγγίσω, ώστε να μην είναι ούτε θεατρικές-σχηματικές ούτε όμως ρεαλιστικές σε βαθμό που να μη θες να παρακολουθείς την παράσταση. Ήθελα να βρεθεί μια μέση οδός και σ’ αυτό με βοήθησαν πολύ οι ηθοποιοί με τις προτάσεις τους. Έτσι, ο βασικός δρόμος που ακολουθήθηκε είναι αυτός που εστιάζει στη φαντασία του θεατή. Αυτή ήταν άλλωστε και η λειτουργία των αγγελιαφόρων στην αρχαία τραγωδία, αυτή είναι και η δύναμη του θεάτρου. Το ότι μπορεί ο θεατής να χτίσει μόνος του το μέγεθος μιας κτηνωδίας με τη φαντασία του. Δεν υπάρχει λόγος να αναπαρασταθεί ρεαλιστικά, πολύ απλά γιατί δε θα αγγίξει ποτέ τον ρεαλισμό μία τόσο βίαιη σκηνή όπως ένας βιασμός ή ένας ξυλοδαρμός. Όσον αφορά τον αισθητικό κώδικα της παράστασης, τη διατρέχουν τρεις παράλληλες δραματουργίες: Η βασική της ιστορία μας κι αυτές της μουσικής και της κάμερας που συνοδεύουν καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης τον κόσμο που χτίζεται επί σκηνής, είτε υπερθεματίζοντας κάτι, είτε λειτουργώντας αντιστικτικά – συμβολικά. Σκοπός μας ήταν να φτιάξουμε μια παράσταση με ρεαλιστική βάση, η οποία όμως να μπορεί ανά πάσα ώρα και στιγμή να «γκρεμιστεί» ή να «εξυψωθεί» σε κάτι πιο ποιητικό μέσα από το παράλληλο σύμπαν της μουσικής και της κάμερας.

Φωτογραφία: Patroklos Skafidas

Το ιδανικό θα ήταν να φύγει και να αρχίσει να παρατηρεί περισσότερο γύρω του, να είναι σε εγρήγορση. Παρόλα αυτά είναι τόσο βαθιά παγιωμένες κάποιες αντιλήψεις, που το να είμαστε σε θέση να σώσουμε κάποιο θύμα επειδή είδαμε μία παράσταση μοιάζει σχεδόν ουτοπικό. Οπότε το ελάχιστο που θα επιζητούσα είναι να δει αυτήν την ιστορία ως αυτό που είναι. Μία επιπλέον στις εκατομμύρια που υπάρχουν πραγματικά εκεί έξω. Να μπει στη διαδικασία να σκεφτεί σε βάθος το θέμα του trafficking και να αναλογιστεί αν και ποιο μερίδιο έχει και ο ίδιος σε όλο αυτό. Από το πιο απλό του πώς βλέπει μία εκδιδόμενη κοπέλα (που ανήκει σε μία από τις πιο στιγματισμένες κοινωνικές ομάδες) μέχρι το να σταματήσει να πηγαίνει ο ίδιος σε οίκους ανοχής ή να στέλνει το παιδί του εκεί για να γίνει «άντρας». Όσο υπάρχει ζήτηση, θα υπάρχει πάντα και προσφορά. Οπότε αν δεν αλλάξει η νοοτροπία των ανθρώπων, θα υπάρχει πάντα έδαφος να εξαπλώνονται όλο και περισσότερο κυκλώματα τέτοιου είδους.

Θα μπορούσα να γράψω πολλές ασαφείς γραμμές για να απαντήσω διπλωματικά σ’ αυτή την ερώτηση, αλλά δε θα το κάνω. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό που με ρωτάτε είναι ένας. Επειδή πολύ απλά και το κράτος και η δικαιοσύνη εμπλέκονται σ’ αυτά τα κυκλώματα. Και είναι αρκετά τα παραδείγματα που θα μπορούσα να αναφέρω, όπου έχει αποδειχτεί περίτρανα αυτό. Είναι καιρός να το αντιληφθούμε όλοι και να το συζητάμε και ανοιχτά μεταξύ μας ότι δυστυχώς το κράτος δικαίου του άρθρου 25 στο Σύνταγμα απέχει πολύ από αυτό που ζούμε.

Ξεκινάμε πολύ άμεσα πρόβες με την ομάδα για ένα νέο project, στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Όλη η Ελλάδα, ένας πολιτισμός». Θα ανεβάσουμε το έργο «Μωρή φύση» που είναι βασισμένο στο «Χρόνια, μήνες, μέρες» του Γιεν Λιένκε. Κάθε μας παράσταση είναι κατά κάποιον τρόπο κι ένα νέο πείραμα. Αυτή η φορά, λοιπόν, θα είναι η πρώτη που θα μας σκηνοθετήσει άτομο που -παρότι δίπλα μας όλα αυτά τα χρόνια- δεν είναι μέλος της ομάδας, η Βικτώρια Φώτα. Κι έχω μεγάλη αγωνία να δω πώς θα είναι αυτή η διαδικασία. Να δουλεύουμε δηλαδή όλοι μαζί με κάποιον που δεν ξέρουμε ακριβώς τον κώδικά του, ούτε αυτός τον δικό μας.