ΠΕΜΠΤΗ
21
ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Ο Γουίλιαμ Κέντριτζ κάθεται στο κεντρικό διάζωμα του αμφιθεάτρου του Ωδείου Αθηνών παρακολουθώντας τη χορογραφία του «Oro». Λίγη ώρα αργότερα, στον κήπο του Ωδείου κάνει βόλτα η Φίλιντα Λόιντ και η Κρίσταλ Πάιτ. Ο Ρομπέρ Λεπάζ πίνει το κρασί του στο διπλανό τραπέζι στην αίθουσα εκδηλώσεων του Εθνικού Θεάτρου. Η Μπερναντίν Εβαρίστο φωτογραφίζεται για χάρη των Ελλήνων αναγνωστών της στην είσοδο του Μουσείου Μπενάκη. Πίσω της κοντοστέκεται ο Αλφόνσο Κουαρόν. Η Τζούλι Τέϊμορ ετοιμάζεται να παρακολουθήσει την επόμενη εκδήλωση των προβολών, στο αίθριο του Μουσείου. Ο Μπομπ Γουίλσον συνομιλεί σε έναν από τους διαδρόμους με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου. Όλοι τους κυκλοφορούν, πολύ φυσικά, γύρω σου. Και δεν είναι ψευδαίσθηση.
Την τελευταία εβδομάδα, το Rolex Arts Festival μετέτρεψε εμβληματικούς πολιτιστικούς χώρους της Αθήνας σε ενεργές κυψέλες συγχρωτισμού με προσωπικότητες της τέχνης παγκόσμιου βεληνεκούς που μοιράστηκαν κομμάτια της δημιουργικής τους σοφίας με το κοινό, γεννώντας αβίαστα καλλιτεχνικά think tanks.
Αυτή ήταν, εξάλλου, και η πυρηνική λειτουργία της διοργάνωσης που, για πρώτη φορά στην πόλη, ήρθε να γιορτάσει 20 χρόνια πολύτιμων συζεύξεων, 20 χρόνια δημιουργίας μικρών κοινοτήτων όπως προκύπτουν από την διαδικασία των mentorships. Καταξιωμένοι δημιουργοί διεθνούς ακτινοβολίας παίρνουν για ένα χρόνο στις φτερούγες τους νεότερους δημιουργούς ως προστατευόμενους τους με σκοπό την γέννηση ενός έργου τέχνης και κυρίως την δημιουργική εξέλιξη του/της protégé στον επαγγελματικό χώρο τον οποίο κινείται: Θέατρο, χορό, κινηματογράφο, εικαστικά, λογοτεχνία, ποίηση, μουσική.
O Γουίλιαμ Κέντριτζ στο ΕΜΣΤ μιλώντας με τον φωτογράφο Σάμι Μπαλόζι υπό τον συντονισμό της διευθύντριας του μουσείου, Κατερίνας Γρέγου.
Από τις pre festival συναντήσεις και παρουσιάσεις μέχρι τις κεντρικές συζητήσεις και παραστάσεις, το Rolex Arts Festival έφερε περί τις 40 εκδηλώσεις στην Αθήνα, οι περισσότερες ανοιχτές στο κοινό, οι περισσότερες από big stars του είδους, με μια λεπτά υπογραμμισμένη πολυεθνικότητα που έκανε αυτό το εγχείρημα ακόμα πιο σημαντικό. Πάνω από 100 καλλιτέχνες, λιγότερο ή περισσότερο γνωστοί, συμμετείχαν σε αυτές, από την περασμένη Δευτέρα μέχρι και το χθεσινό βράδυ της Κυριακής.
Και παρότι ήταν δύσκολο να τις παρακολουθήσει κανείς όλες – κάποιες συνέβαιναν ταυτόχρονα – αυτές οι λίγες που κατόρθωνες να δεις, προσέφεραν δροσερές σταγόνες καλλιτεχνικής σκέψης, σε έβαζαν στον δημιουργικό κόσμο ανθρώπων που έχουν μετακινήσει την κοινή αντίληψη της τέχνης που υπηρετούν, μολονότι κάποιοι από αυτούς ξεκίνησαν ανύποπτοι για την δημιουργία, χωρίς ερεθίσματα.
Εικόνα του Gala του Rolex Arts Festival από την Κεντρική Σκηνή της ΕΛΣ.
Το απόγευμα της Τετάρτης, η Φίλιντα Λόιντ αυτή η σπουδαία σκηνοθέτιδα του θεάτρου και της όπερας (με δύο super κινηματογραφικά hits στην φαρέτρα της, το «Mamma Mia!» και το «The Iron Lady») προσγειωνόταν στην Αθήνα για να έρθει απευθείας στην Πειραιώς 260 όπου θα την υποδεχόταν η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Κατερίνα Ευαγγελάτου.
Ως mentor της Rolex και με αφορμή ένα, κατ’ εξοχήν κοινοτικό εγχείρημα στο οποίο αφιέρωσε πέντε χρόνια από τη ζωή της – την τριλογία του Donmar, μια σαιξπηρική τριλογία παιγμένη αποκλειστικά από γυναίκες ηθοποιούς και σε συνεργασία με φυλακισμένες γυναίκες – μίλησε για την εμπειρία που άλλαξε τη ζωή της: «Έγινε κοινωνική αποστολή για όλους μας, άλλαξε το πως αντιμετωπίζω τη θέση μου ως σκηνοθέτριας· το έργο από μόνο του έπαψε να αποτελεί το κέντρο της εργασίας μου». Η Φίλιντα Λόιντ επανασύστησε τον Σαίξπηρ ενεργοποιώντας ηθοποιούς «που δεν έμοιαζαν καθόλου σαιξπηρικοί, είχαν το λάθος φύλο, το λάθος χρώμα και πιθανώς την λάθος καταγωγή. Αυτό, όμως, ήταν το τρικ. Να παρουσιάζεις ιστορίες από φωνές που δεν εισακούγονται. Να συνεχίζεις να χτίζεις ελευθερίες μέσα στη δουλειά σου».
Φίλιντα Λόιντ: Ειδικά στο χώρο μας, συνήθως προκρίνονται έργα γραμμένα από άνδρες και αυτά νομοτελειακά θα γεννήσουν περισσότερους ρόλους για άνδρες. Συνεπώς, πρέπει να διπλασιάσουμε τις προσπάθειες προς όφελος των γυναικών
Η Βρετανίδα δημιουργός σε κάθε έκφανση της δουλειάς της έχει δημιουργήσει ένα, τρόπον τινά, φεμινιστικό πλαίσιο. «Είναι μια φυσική διαδικασία η επιδίωξη της συνεργασίας μου με γυναίκες, μοιάζει μ’ ένα καθρέφτισμα του εαυτού. Δεν με ενοχλεί που με θεωρούν σκηνοθέτιδα γυναικών, απλώς νομίζω πως πλέον λογίζομαι απλώς ως σκηνοθέτις. Θα ήθελα να μετακινηθώ σε ένα άφυλο πλαίσιο αφού πιστεύω πως είναι βοηθητικό να αισθάνεσαι απλώς άνθρωπος». Δεν παύει, βέβαια, ως μια ξεκάθαρη πολιτική πράξη, να βρίσκει απασχόληση σε γυναίκες καλλιτέχνιδες που συχνά εκτοπίζονται από το χώρο. «Αντιμετωπίζουμε ένα τεράστιο πρόβλημα που οξύνθηκε μετά την πανδημία, καθώς γυναίκες υποφέρουν στα εργασιακά τους περιβάλλοντα, εντός ή εκτός της τέχνης. Ειδικά στο χώρο μας, καθώς τα χρήματα που διατίθενται είναι λίγα και το φυσικό αντανακλαστικό οδηγεί προς ένα συντηρητικό προγραμματισμό, συνήθως προκρίνονται έργα γραμμένα από άνδρες και αυτά νομοτελειακά θα γεννήσουν περισσότερους ρόλους για άνδρες. Συνεπώς, πρέπει να διπλασιάσουμε τις προσπάθειες προς όφελος των γυναικών» έλεγε η κ. Λόιντ, επαινώντας διακριτικά το γυναικείο χάρισμα να δημιουργεί κοινότητες, «ό,τι ακριβώς έχει ανάγκη η τέχνη».
Η Φίλιντα Λόϊντ στο πλαίσιο της παρουσίασης της στην Πειραιώς 260.
Λίγο νωρίτερα, στο ιστορικό σινεμά «Άστορ» μια συνάντηση κορυφής μεταξύ Χολυγουντιανών προσωπικοτήτων λάμβανε χώρα. Ο Γουόλτερ Μαρτς, οσκαρικός sound designer και «ο δικός μας» κορυφαίος μοντέρ Γιώργος Μαυροψαρίδης και συνεργάτης του Γιώργου Λάνθιμου σε συντονισμό του Ορέστη Ανδρεαδάκη αντάλλασσαν συναρπαστικές ιστορίες για τη μεγαλύτερη κινηματογραφική βιομηχανία του κόσμου.
Ο Μαρτς εξομολογήθηκε την σκληρή διαφωνία μεταξύ του Φράνσις Φορντ Κόπολα και του παραγωγού του εμβληματικού «Νονού» για την συμπερίληψη της μνημειώδους μουσικής του Νίνο Ρότα στο φιλμ. Όπως απέδειξε η ιστορία, η επιμονή του Κόπολα επικράτησε, διαψεύδοντας τις προβλέψεις του παραγωγού Άλμπερτ Ρούντι πως θα έκανε ένα φιλμ «ευρωπαϊκής εμβέλειας».
Γιώργος Μαυροψαρίδης, Γουόλτερ Μαρτς και Ορέστης Ανδρεαδάκης στη σκηνή του “Άστορ”.
Το απόγευμα της Πέμπτης, την ώρα που ο κορυφαίος Νοτιαφρικανός εικαστικός Γουίλιαμ Κέντριτζ βρισκόταν στο ΕΜΣΤ με τον φωτογράφο Σάμι Μπαλόζι μιλώντας για την «Κοινωνικά ευαισθητοποιημένη τέχνη σε χώρους υπό αμφισβήτηση» υπό τον συντονισμό της διευθύντριας του μουσείου, Κατερίνας Γρέγου, ο Ρομπέρ Λεπάζ, συναντούσε την παλιά του γνώριμη και ακαδημαϊκό Κάτια Αρφαρά, στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου. Ο μάγος της σκηνής από τον Καναδά (που μας συστήθηκε δώδεκα χρόνια πριν με το συνταρακτικό «The far side of the moon» στην σκηνή της Στέγης) εξέθετε πτυχές από τον τρόπο εργασίας του, επίσης με έντονα κοινοτικά χαρακτηριστικά. Όπως επισήμανε ο Λεπάζ, η δική του θεωρία στο θέατρο ισορροπεί ανάμεσα στις έννοιες του Χάους και του Κόσμου. «Επιχειρώ να διασκεδάσω το χάος, δεν ξεκινάω με ένα όραμα αλλά με ελευθερία, όλα είναι ανακατεμένα και σταδιακά δημιουργούν ομορφιά και τάξη. Όμως, προηγουμένως, το χάος σε έχει βάλει μέσα σε μια διαδικασία πλούτου, δημιουργεί πολύ περισσότερες δυνατότητες, επιτρέποντας στο ίδιο το έργο να σου πει που πας και τι κάνεις. Αρκεί, φυσικά, να έχεις εμπνεύσει πίστη και αυτοπεποίθηση στην ομάδα σου».
Ρομπέρ Λεπάζ: Επιχειρώ να διασκεδάσω το χάος, δεν ξεκινάω με ένα όραμα αλλά με ελευθερία, όλα είναι ανακατεμένα και σταδιακά δημιουργούν ομορφιά και τάξη. Όμως, προηγουμένως, το χάος σε έχει βάλει μέσα σε μια διαδικασία πλούτου, δημιουργεί πολύ περισσότερες δυνατότητες
Ο 65χρονος σκηνοθέτης από το Κεμπέκ ομολογεί πως δουλεύει συχνά με σταθερούς συνεργάτες, σε ένα αυτοσχεδιαστικό πεδίο που, τεχνηέντως, αποφεύγει να το ονομάζει έτσι, καθώς προκαλεί πανικό στους ηθοποιούς του. «Από την πρώτη ημέρα τους ζητώ να μπούμε σε μια… εξερεύνηση. Το δέχονται καλύτερα», λέει με πολύ χιούμορ. «Μπορεί στην αρχή το περιβάλλον να είναι θολό, αλλά σταδιακά μπαίνουν στο παιχνίδι, αντιδρούν στα ερεθίσματα». Ο χρόνος των προβών που διαθέτει για μια παραγωγή είναι περίπου οκτώ εβδομάδες διεσπαρμένες μέσα σε έναν ή ακόμα κι ενάμιση χρόνο – ανάλογα με τις δυνατότητες μιας παραγωγής. Για τον Λεπάζ αυτή η μέθοδος λειτουργεί ως πολλαπλασιασμός της σκέψης, πιστεύοντας πως η πρόβα συνεχίζεται υποσυνείδητα ακόμα και στο χρόνο μη επαφής με την ομάδα. Πιστεύει, εξάλλου, πως οι πρόβες είναι μόνο μια από τις φάσεις δημιουργίας. «Το έργο μας γράφεται μέχρι τη πρεμιέρα. Μετά παίζουμε μπροστά σε ένα επιλεγμένο κοινό που μας τροφοδοτεί για το τι έχουμε κάνει. Ακούμε τη γνώμη του κόσμου και των κριτικών, έχουμε αυτήν την σχέση ‘αγάπης – μίσους’. Αλλάζουμε συνεχώς την παράσταση, μέχρι το σημείο που αισθανόμαστε πως δεν το έχει πλέον ανάγκη. Κι έτσι όταν κάποιοι εντοπίζουν ελαττώματα στη δουλειά μας, είμαστε σε θέση να πούμε «μα δεν το έχουμε τελειώσει, ακόμα δουλεύουμε πάνω σε αυτό!».
Ο Ρομπέρ Λεπάζ συνομιλεί με την Κάτια Αρφαρά στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου.
Το επόμενο πρωί, στο νεότευκτο αμφιθέατρο του Ωδείου Αθηνών, η διάσημη συμπατριώτισσα του Λεπάζ, αυτή τη φορά από το φάσμα του χορού, η Κρίσταλ Πάιτ παρακολουθούσε την χορογραφία της προστατευόμενης της Χουντία Τουρέ από τη Σενεγάλη. Ήταν μια ενδιαφέρουσα προσπάθεια που δημιουργούσε άξονες επικοινωνίας ανάμεσα στις έννοιες της χορευτικής κοινότητας και της φυλής, χρησιμοποιώντας πολλά εντυπωσιακά tribal στοιχεία, χωνεμένα με στοιχεία από το street dance. Στο «Oro», όπως ονομαζόταν η παράσταση, συμμετείχαν και νέοι Έλληνες χορευτές μαζί με χορευτές από τη Γαλλία, τον Καναδά και τη Σενεγάλη, προκαλώντας συγκίνηση στην Πάιτ «για το επίτευγμα της Χουντία να φέρει τόσους ανθρώπους κοντά· ξέρετε είναι τόσο περίπλοκο. Κι επίσης μετέφερε αυτήν την αίσθηση του να μην ακούγεσαι, να είσαι νέος, αβοήθητος και μόνος. Αυτό εδώ μετατράπηκε σε σώμα εκφραστικό και ανεξάντλητο» σημείωνε, αναδεικνύοντας την χρήσιμη επαφή μεταξύ των καθοδηγητών και των προστατευόμενων της Rolex.
Φυσικά, στη διοργάνωση ήταν παρόντες όλες και όλοι οι φετινοί υπότροφοι του προγράμματος – μεταξύ άλλων, η υπότροφος δραματικής τέχνης Λάρα Φουτ και Γουίτνι Γουάιτ, ο υπότροφος Εικαστικών Τεχνών Σάμι Μπαλόζι, οι υπότροφοι Χορού Σανγκ Γίγια, Τζουνάι Σεμάλ Σέντι, Εντουάρντο Φουκουσίμα, Μάιλς Θάτσερ – κορυφώνοντας την σχέση που ξεκίνησαν έναν χρόνο πριν με του μέντορες τους και δίνοντας της προοπτική μέλλοντος.
Η Κρίσταλ Πάιτ ανάμεσα στην προστατευόμενη της Χουντία Τουρέ και με τον Ευριπίδη Λασκαρίδη, επί σκηνής Ωδείου Αθηνών.
Αυτή ήταν, περίπου, και η θεματική μιας άλλης συνάντησης κορυφής που οργανώθηκε προς το τέλος του Rolex Arts Festival, το απόγευμα του Σαββάτου, στο auditorium του Μουσείου Μπενάκη. Με συντονίστρια την καλλιτεχνική διευθύντρια της διοργάνωσης Έμμα Γκλαντστόουν και συνομιλητές την πολύ-σκηνοθετη Τζούλι Τέιμουρ, τον εικαστικό, χορογράφο και σκηνοθέτη Δημήτρη Παπαϊωάννου και την συγγραφέα Μπερναντίν Εβαρίστο, η συζήτηση στράφηκε στην δια βίου μάθηση και στο πως οι αναπάντεχες συναντήσεις μπορούν τελικά να λειτουργήσουν ως mentoring.
Η Τζούλι Τέιμουρ ανακάλεσε ένα ταξίδι στο Μπαλί, στα νεανικά της χρόνια, όταν παρακολούθησε στη σιωπή μια παραδοσιακή επίκληση – χορογραφία 20 ηλικιωμένων αυτόχθονων. «Ήταν μια παράσταση χωρίς κοινό και κριτικούς και για μένα ήταν η στιγμή που άλλαξε τη ζωή μου. Πιστεύω πως οι στιγμές μας αλλάζουν – κι όχι ο χρόνος».
Η Μπερναντίν Εβαρίστο, ένα κορίτσι μεικτού γάμου στην Αγγλία των 50’s συνάντησε πολλές ρατσιστικές επιθέσεις μέχρι να βρει το χώρο της στη δημιουργία – αρχικά στο θέατρο και αργότερα στην συγγραφή – αντλώντας τελικά αυτοπεποίθηση από Αφρικανές γυναίκες συγγραφείς που τόλμησαν να εντάξουν μαύρες ηρωίδες στα βιβλία τους. Όσο για τον Δημήτρη Παπαϊωάννου είχε την χαρά να μιλήσει για τους μέντορες του, ενώ ο ένας από αυτούς βρισκόταν στο ακροατήριο – και δεν ήταν άλλος από τον Μπομπ Γουίλσον. Ήταν ο Γουίλσον που τον δέχθηκε να παρακολουθήσει πρόβες του σε έργο του στη Νέα Υόρκη, για να αντλήσει από το σύμπαν του, ενώ είχε προηγηθεί ο πρωτοπόρος της ελληνικής ζωγραφικής, Γιάννης Τσαρούχης που έβαλε τότε, ένα παιδί εργατικής οικογένειας, «χωρίς βιβλιοθήκη στο σπίτι του», στον κόσμο της ζωγραφικής, του θεάτρου, του χορού και του στάθηκε «ως δεύτερος πατέρας».
Μπερναντίν Εβαρίστο: Δεν υπάρχει ένα χρονικό σημείο στη ζωή όπου δεν μπορείς να μάθεις, ακόμα κι αν θεωρείς πως έχεις φτάσει κάπου
Όλοι τους συμφώνησαν πως η μαθητεία δεν τελειώνει, πως κανείς διδάσκει και διδάσκεται στις πιο απρόσμενες συνθήκες, από νεότερους και μεγαλύτερους και – όπως συνόψισε η Εβαρίστο – «δεν υπάρχει ένα χρονικό σημείο στη ζωή όπου δεν μπορείς να μάθεις, ακόμα κι αν θεωρείς πως έχεις φτάσει κάπου».
