Συν & Πλην: «Η Αρκούδα» στο Aμφιθέατρο

Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο Αντόν Τσέχωφ γράφει ένα κωμικό μονόπρακτο, έντεκα σκηνών, στα πρότυπα του γαλλικού vaudeville που σαρώνει τότε στην Ευρώπη και αργότερα κάνει την εμφάνιση του και στην Αμερική. Γράφει μια ερωτική, κοινωνική σάτιρα που, όπως λέει ο ίδιος – σε επιστολή προς ένα φιλικό του πρόσωπο – «απλά για να σκοτώσω την ώρα μου, έγραψα ένα μικρό ασήμαντο vaudeville, σε ύφος γαλλικό, που ονομάζεται ‘Η Αρκούδα’. Αλίμονο! Αν αντιληφθούν στους ‘Μοντέρνους Καιρούς’ ότι γράφω vaudeville θα με εξοστρακίσουν. Τι να κάνω; Σχεδιάζω κάτι βαρυσήμαντο και προκύπτει τρα-λα-λα! Παρά τις απόπειρές μου για σοβαρότητα, αποτέλεσμα μηδέν· με ‘μένα κάθε τι σημαντικό μεταμορφώνεται σε ασήμαντο», σημειώνει μάλλον έντρομος για το ‘παραστράτημα’ του μολονότι «Η Αρκούδα» του, όχι μόνο ανεβαίνει στη Μόσχα την ίδια χρονιά, αλλά παίζεται και μεγάλη επιτυχία μέχρι και το θάνατο του (1904).

Στην πραγματικότητα και, παρά την αλλαγή του ύφους διατύπωσης, ο Τσέχωφ χρησιμοποιεί το πάγιο μοτίβο του να σχολιάζει την ανθρώπινη κατάσταση· απλώς εδώ ο απαράμιλλος τρόπος του εμπλουτίζεται από μια λεπτή αλλά απολαυστική σατιρική διάθεση. Στο κέντρο της πλοκής του, στέκεται μια νέα και όμορφη χήρα, η Έλενα Ποπόβα, που εδώ και μήνες πενθεί τον χαμό του άντρα της Νικολάι – παρότι αυτός την κακομεταχειριζόταν και αποδεδειγμένα την απατούσε. Ωστόσο εκείνη, αποσυρμένη από τα εγκόσμια, χήρα κλέουσα, κλεισμένη πεισματικά στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού της, δέχεται πιέσεις από τον υπηρέτη της να αποτινάξει το πένθος και να ζήσει τα νιάτα της. Την νεκρική ησυχία του σπιτιού της έρχεται να διαταράξει ένας άγνωστος της επισκέπτης: Είναι ο απόστρατος αξιωματικός και κτηματίας Γκριγκόρι Στεπάνοβιτς Σμιρνώφ, ένας, σχεδόν, αγροίκος τύπος που παρόλα αυτά διεκδικεί το δίκιο του: Απαιτεί από την χήρα να του αποπληρώσει το χρέος που του είχε αφήσει ο εκλιπών σύζυγος της. Και σαν να μην φτάνει αυτό, απαιτεί να πληρωθεί εδώ και τώρα αφού κινδυνεύει να χάσει την μοναδική του περιουσία, το κτήμα του, που μπαίνει από στιγμή σε στιγμή σε πλειστηριασμό. Οι άκομψοι τρόποι του στρατιωτικού από την μια, και η ανάλγητη θέση της χήρας από την άλλη, σύντομα θα κορυφωθούν σε μια σύγκρουση.

Με το φορτίο του πένθους, την έννοια του χρέους που γειώνει την ζωή στην ανάγκη της επιβίωσης αλλά και το απρόσμενο κύμα του έρωτα που την εκτοξεύει ψηλά, καταπιάνεται η φάρσα του Τσέχωφ· εδώ στο ανέβασμα του Νίκου Καρδώνη καθοριστικά εμπλουτισμένη από εξωκειμενικά ερεθίσματα δια χειρός Βασίλη Ανδρέου – κάποια από τα οποία ανήκουν στις «σοβαρές» και «σημαντικές» δραματουργίες του μεγάλου Ρώσου.

Ο Γιάννης Δενδρινός στο ρόλο του Γκριγκόρι Στεπάνοβιτς Σμιρνώφ.

Το σύντομο μονόπρακτο του Αντόν Τσέχωφ – που συνυπήρχε με τις κορυφαίες δραματουργίες οι οποίες του χάρισαν μια υψηλή θέση στο πάνθεον της παγκόσμιας θεατρικής δημιουργίας – λάμπει στα χέρια του Νίκου Καρδώνη και των τριών ηθοποιών του. Μια ευφορική και διασκεδαστική απόδοση – παρά τις όποιες εκφραστικές υπερβολές και παρεμβάσεις στο πρωτότυπο – που δίνει μια άλλη, πιο ελαφριά διάσταση στο θέατρο του Ρώσου συγγραφέα.

Ο Γιάννης Λατουσάκης πρωταγωνιστεί και συνυπογράφει τη μουσική της παράστασης.

Αν και ολιγομελής, ο θίασος της «Αρκούδας» είναι, σαφέστατα, ένα από τα πιο απολαυστικά και καλοκουρδισμένα σχήματα που έχουμε δει τελευταία σε παράσταση. Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε πως, ο μεταξύ τους, συντονισμός και ρυθμός, η ακραία παιγνιώδης διάθεση, η εμμονή στην λεπτομέρεια με την καθοδήγηση του σκηνοθέτη Νίκου Καρδώνη και την συμβολή της κίνησης από την Υβόννη Τζάθα, τους αναδεικνύει στην βασικότερη αρετή της παράστασης. Και φυσικά, μιλάμε για την Κατερίνα Λάττα, τον Γιάννη Δενδρινό, τον Γιάννη Λατουσάκη (ο τελευταίος σε παροξυσμό που αποκαλύπτει μια γνήσια κωμική στόφας).

Οι τρεις ηθοποιοί δίνουν φαρσικό μέγεθος στους ήρωες τους – κάποιες φορές σε σημείο υστερικού ξεσπάσματος – αλλά, παρόλα αυτά, δεν παραμορφώνουν τους χαρακτήρες του Τσέχωφ, παρά μόνο μέσα στο πλαίσιο του θεατρικού είδους που υπηρετούν. Και το γέλιο που χαρίζουν, χωρίς να είναι αγοραίο, είναι προσμετρίσιμη αξία της παράστασης.

Μπορεί στη μεγάλη σκηνή του Αμφιθεάτρου κάπως να χάνονται κάποια στοιχεία από την αισθητική σύνθεση των Αλεξάνδρα-Αναστασία Φτούλη και Νίκου Καρδώνη, αλλά με σχετικά λιτά και καλαίσθητα μέσα, δημιουργείται ένα ενδιαφέρον κάδρο αφήγησης του τσεχωφικού vaudeville.

Ο Γιάννης Λατουσάκης εκτός από πρωταγωνιστής της παράστασης είναι και συνθέτης της μαζί με τον αδερφό του Μιχάλη. Παρακολουθούν υφολογικά την περιπαικτική διάθεση των διαφόρων επεισοδίων και η μουσική προκύπτει σαν έτερος συνομιλητής των ερμηνειών τονώνοντας την δράση και το κέφι της παράστασης. Τους στίχους των τραγουδιών (δεν είναι και λίγα) υπογράφει ο ηθοποιός Βασίλης Ανδρέου, συχνός συμπρωταγωνιστής του σκηνοθέτη Νίκου Καρδώνη στο ensemble του Στάθη Λιβαθινού.

Η πρώτη σκηνοθετική απόπειρα του Νίκου Καρδώνη, ομοιάζει με τον ύφος των ερμηνειών του. Έντονη εξωστρέφεια, γκροτέσκα διάθεση – κάποιες φορές στην υπερβολή της – αλλά μαζί συγκρότηση και γούστο. Φυσικά, όλα αυτά τα στοιχεία ταιριάζουν και αναδεικνύουν το έργο που επέλεξε να σκηνοθετήσει, υιοθετώντας επιπλέον έναν καλό ρυθμό – κλειδί στην διαχείριση της κωμωδίας.

Μουσικός επί σκηνής, ο Μιχάλης Λατουσάκης.

Το σύντομο κείμενο της «Αρκούδας» δέχεται ‘επίθεση’ από μια σειρά στοιχείων – τα περισσότερα ως οργανωμένοι αυτοσχεδιασμοί επί σκηνής. Η επιλογή αυτή δίνει σε σημεία το αίσθημα της φλυαρίας, εξαντλώντας κάπως τα κωμικά ευρήματα της παράστασης. Εκεί, ωστόσο, όπου οι προσθήκες μοιάζουν να έχουν ενδιαφέρον είναι στη χρήση φράσεων από άλλα έργα του Τσέχωφ – μια σκηνοθετική ιδέα που ταιριάζει άψογα με το εκπεφρασμένο δίλημμα του ίδιου του συγγραφέα για το κωμικό status των ηρώων και της ιστορίας του.

Απολαυστική, αν και προσανατολισμένη προς το γκροτέσκο, μεταφορά του τσεχωφικού μονόπρακτου με τρεις εξαιρετικές ερμηνείες.