Σχέδιο Μάρσαλ – Α path of perspectives, σε σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη στην Πειραιώς 260

Η παράσταση της Νατάσας Τριανταφύλλη, «Σχέδιο Μάρσαλ – Α Path of Perspectives», παρουσιάζεται, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, 7-10 Ιουνίου, στην Πειραιώς 260.

Η ιδέα ενός νέου ξεκινήματος μέσα από τα ερείπια της καταστροφής γίνεται συνώνυμη της προσδοκίας για μια καλύτερη ζωή, συνοδευόμενη παράλληλα από την ανασφάλεια και τη δυσκολία που συνήθως ακολουθούν καθετί καινούριο. Το σχέδιο Μάρσαλ, το πρόγραμμα ανασυγκρότησης και αναμόρφωσης κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρου, ανάμεσα τους και η Ελλάδα, χαρακτήρισε ισχυρά την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν τελικά εφικτή μια τέτοιου είδους επανεκκίνηση; Τι είναι αυτό που προκύπτει από την ανέλπιστη ώσμωση ανόμοιων ομάδων και ατόμων; Πόσο απρόσμενο μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μέσα σε μια τέτοια συνθήκη;

Στην περίφημη έκθεσή του για την Ελλάδα το 1947, ο απεσταλμένος των ΗΠΑ Πολ Πόρτερ γράφει πως ήταν μια χώρα βυθισμένη στην «απόγνωση, την απογοήτευση και την ανυπαρξία πίστης στο μέλλον». H μεταμόρφωση όπως σχεδιάστηκε στο πλαίσιο του σχεδίου Μάρσαλ διήρκεσε 4 χρόνια και άφησε πίσω –εκτός από υποδομές, γεωργικά και βιομηχανικά έργα– το στίγμα του εκσυγχρονισμού αλλά και τη δυσπιστία απέναντι στην ξένη βοήθεια και τα πραγματικά κίνητρά της.

Με αφετηρία το ημερολόγιο του προεδρικού απεσταλμένου καθώς και την αποστομωτικά επίκαιρη έκθεση που συνέταξε, η παράσταση φέρνει στο προσκήνιο την εποχή εκείνη μέσα από τους διαλόγους και τις συναντήσεις του Πόρτερ με Έλληνες εργάτες και αγρότες, αξιωματούχους, πεινασμένους των πόλεων, παιδιά και δεκάδες άλλα υπαρκτά πρόσωπα. Προοδευτικά, η δραματουργία φωτίζεται από επιστημονικές μελέτες, ιστορικά και οικονομικά ντοκουμέντα, που σε συνδυασμό με πλήθος μαρτυριών αποτυπώνουν την άλλοτε σωτήρια κι άλλοτε δραματική, άλλοτε κωμική κι άλλοτε γκροτέσκα συνύπαρξη του αμερικανικού ιδεώδους και του άναρχου ελληνικού πνεύματος.

Το εικαστικό περιβάλλον αφηγείται με τον δικό του τρόπο την ιστορία από την καταστροφή στη δημιουργία, από τη διάλυση στην οργάνωση με δομικό στοιχείο τη μουσική. Η συνύπαρξη του ροκ εν ρολ και της τζαζ των 1940s με την ελληνική δημοτική μουσική αποδίδει την ένταση, τον θαυμασμό, αλλά και την αμηχανία και τις αντιφάσεις στην αντιπαράθεση των δύο πολιτισμών. Κείμενο, εικαστικός χώρος, φως και μουσική συνομιλούν με ιστορικές φάσεις της μεταπολεμικής Ελλάδας, πριν, κατά τη διάρκεια, και μετά την εφαρμογή του σχεδίου Μάρσαλ, ερευνώντας τις προοπτικές, τις επιτυχίες και τις διαψεύσεις του, όπως αυτές μας επηρεάζουν μέχρι σήμερα.

Το κείμενο για την παράσταση «Σχέδιο Μάρσαλ – Α Path of Perspectives», υπήρξε αποτέλεσμα πολύμηνης έρευνας και ευρύτατης αναζήτησης ιστορικής, κοινωνιολογικής, επιστημονικής αλλά, παράλληλα, και έντονα καλλιτεχνικής. Ερωτήματα όπως «Πώς αξιοποιούνται οι αρχειακές πηγές στη σκηνική αναπαράσταση» ή «Με ποιον τρόπο μπορεί κάποιος να προσεγγίσει ιστορικά γεγονότα και δράσεις που καθόρισαν τη σύγχρονη πραγματικότητα, έχοντας μια ολοκληρωμένη σκηνική οπτική», υπήρξαν από τους βασικούς άξονες ενδιαφέροντος. Διεκδικώντας το υποκειμενικό βλέμμα του καλλιτέχνη αλλά ταυτόχρονα, με δημιουργική αγωνία για την εγκυρότητα των επιστημονικών πηγών, καταλήξαμε στη μελέτη, σύνθεση και αξιοποίηση στοιχείων μέσα από μια πλούσια και πολυπρισματική βιβλιογραφία, την οποία, ενδεικτικά, παραθέτουμε παρακάτω:

• Βερβενιώτη Τασούλα, Οι άμαχοι του ελληνικού Εμφυλίου. Η δυναμική της μνήμης, Κουκκίδα, 2021
• Καλύβας Ν. Στάθης, Καταστροφές και θρίαμβοι. Οι 7 κύκλοι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, Παπαδόπουλος, 2015
• Καλύβας Ν. Στάθης, Μαραντζίδης Νίκος, Εμφύλια Πάθη, 23+2 ερωτήσεις για τον Εμφύλιο, Μεταίχμιο, 2016
• Κάλφα Κωνσταντίνα, Αυτοστέγαση, τώρα! Η αθέατη πλευρά της αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα, Futura, 2019
• Κωστόπουλος Αλέξανδρος, Γέφυρες συνεργασίας, Σχέδιο Μάρσαλ και Ελλάδα, Ίκαρος 2017
• Μπότσιου Κωνσταντίνα, «Ένα σχέδιο διαφορετικό από τα άλλα. Το Σχέδιο Μάρσαλ: Ανασυγκρότηση και μεταρρύθμιση», Αφιέρωμα Σχέδιο Μάρσαλ, Περιοδικό Ιστορία, Πάπυρος, τευχ.531, Σεπτέμβριος 2012
• Σαμπατακάκη Μαρία, ΑΣΠΡÓ. Οι αγελαδοτρόφοι του Ασπροπύργου. Αριστερά και Σχέδιο Μάρσαλ, Κέδρος, 2023
• Σταθάκης Γιώργος, Το δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ, Η ιστορία της αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα, Βιβλιόραμα, 2004 – Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950, Ένα έθνος σε κρίση, Ιστορική Βιβλιοθήκη-Θεμέλιο, 1984 (συλλογικό)
• Σφήκας Θανάσης Δ. (επιμ.), Το Σχέδιο Μάρσαλ. Ανασυγκρότηση και διαίρεση της Ευρώπης, Πατάκη, 2011
• Τσάκας Χρήστος, Με το βλέμμα στην Ευρώπη. Οι ελληνογερμανικές σχέσεις μετά τον πόλεμο (1953-1981), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2023
• Χαραλαμπίδης Μενέλαος, Δεκεμβριανά 1944, Η μάχη της Αθήνας, Αλεξάνδρεια, 2014 – «Η Ιστορία των Ελλήνων», Η σύγχρονη Ελλάδα 1944-1974, τόμος 17, Δομή
• Judt Tony, Postwar: A history of Europe since 1945, Penguin Press 2005
• Judt Tony, Ευρώπη: Μια μεγάλη Χίμαιρα;, Αλεξάνδρεια, 2023
• McNeil William H., Η μεταμόρφωση της Ελλάδας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Παπαδόπουλος, 2017
• Porter Paul A., Ζητείται ένα θαύμα για την Ελλάδα, Μεταμεσονύχτιες εκδόσεις, 2008
• Steil Benn, The Marshall Plan: Dawn of the cold war, Hardcover, 2018.

• Κούλογλου Στέλιος, Μαρτυρίες για τον Εμφύλιο και την ελληνική Αριστερά, Εστία, 2006
• Ραφαηλίδης Βασίλης, Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους 1830-1974, Εκδόσεις του εικοστού πρώτου, 2001.

Στην παράσταση ακούγονται στίχοι από το ποίημα «Ένα μεγάλο παρελθόν», του Τάσου Λειβαδίτη, από τη συλλογή Ο τυφλός με τον λύχνο, Κέδρος (1983), ένα απόσπασμα από τις «Μέρες του 1945-1951» του Γιώργου Σεφέρη, Ίκαρος (1973), ένα απόσπασμα από το θεατρικό έργο «Λεωφορείο ο Πόθος» του Τέννεση Ουίλλιαμς, από το βιβλίο Λεωφορείο ο Πόθος και έξι μονόπρακτα, μτφρ. Παύλος Μάτεσις, Γκοβόστη (1973) και οι άριες: Song to the Moon (Rusalka) του A. Dvorak και Barcarolle (Τα παραμύθια του Χόφμαν) του J. Offenbach.

Θερμές ευχαριστίες στον Χρήστο Βασιλόπουλο και στην εκπομπή «Η μηχανή του Χρόνου», στον James Phillips, στην Τίνα Κικίλια, στη Δώρα Ζάκκα, στη Μαρία Νεοφυτίδου».