Διάσημοι σκηνοθέτες, λιγότερο γνωστοί στην Ελλάδα, στο Φεστιβάλ Αθηνών

Έρχονται από τρεις διαφορετικές πλευρές του πλανήτη, από τρεις διαφορετικές ηπείρους: Νότια Αμερική, Ευρώπη, Ασία. Αν τους ενώνει κάτι είναι το ισχυρό κοινωνικό και πολιτικό σήμα των έργων τους που, μέσα από διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης και γραφής, αποτυπώνουν πλευρές της ιστορίας, των πολέμων, των κοινωνικών αναταράξεων, της φτώχειας και της ανθρώπινης παρουσίας μέσα σε κάθε συνθήκη.

Ο Αργεντίνος Μαριάνο Πενσότι, ο Ιρανός Εμίρ Ρεζά Κουεστανί και ο Άγγλος Αλεξάντερ Ζέλντιν εμφανίζονται στην Πειραιώς 260 στις επόμενες δύο εβδομάδες, ισχυροποιώντας το στίγμα των μετακλήσεων του Φεστιβάλ Αθηνών από δημιουργούς της νεότερης γενιάς που εδώ και καιρό διαγράφουν μια σημαντική πορεία σε θέατρα και φεστιβάλ του κόσμου. Μια σύντομη γνωριμία πριν τις πρεμιέρες τους.

Photo credit: Bea Borgers

Πατρίδα του είναι η Αργεντινή, όπου και γεννήθηκε το 1973 στο Μπουένος Άϊρες. Αν και στην Ελλάδα έχει βρεθεί μόνο μια φορά στο πλαίσιο των μεγάλων γεωπολιτικών αφιερωμάτων όπου διοργάνωνε η Στέγη υπό τον τίτλο «Transitions» είναι ένα αστέρι της διεθνούς θεατρικής σκηνής κάτι που κατάφερε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Όταν το 2014 ερχόταν στην Αθήνα με το έργο «Η ζωή είναι ένα ζώο αλλόκοτο» μελετώντας το τέλος των πολιτικών ουτοπιών (με αφορμή φυσικά το ταραγμένο σκηνικό της πατρίδας του), είχε ήδη αποκτήσει πλούσια φήμη εντός της Αργεντινής, έχοντας ανεβάσει περισσότερες από δεκαπέντε παραστάσεις που ταξίδευαν και σε μεγάλες διοργανώσεις και θέατρα του κόσμου.

Έχοντας κάνει σπουδές θεάτρου, κινηματογράφου και εικαστικών στην Αργεντινή, την Ισπανία και την Ιταλία, έκανε το ντεμπούτο με μια μικρή παραγωγή υπό τον τίτλο «Ojos Ajenos» («Εξωγήινα μάτια) το 2000. Καθώς η χώρα του βρισκόταν σε τεράστια πολιτικο-οικονομική κρίση, το 2005 ιδρύει την ομάδα Grupo Marea σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει ένα συλλογικό περιβάλλον εντός μιας εχθρικής πραγματικότητας. Μαζί με την σκηνογράφο Μαριάννα Τιράντε, τον μουσικό Ντιέγκο Βενέρ, τον φωτιστή Αλεχάντρο Ντε Ρου και την παραγωγό Φλορένσια Βάσερ διαγράφουν μια κοινή πορεία που στηρίζεται σε δύο βασικούς δημιουργικούς άξονες: Τις site specific παραστάσεις αλλά και τις πιο ‘συμβατικές’ παραγωγές που έχουν το ίδιον να στηρίζονται στην συνεργασία με την πρωταγωνιστική ομάδα. Συχνά τα έργα του αντλούν από ιστορίες της προσωπικής του ζωής ή γεγονότα που συνέβησαν σε συνεργάτες του.

Στόχος του Πενσότι είναι πάντοτε να δημιουργεί μια θολή σχέση ανάμεσα στο θέατρο και στην πραγματικότητα, στην ζωή και την υπόδυση της, ένας τρόπος γραφής που του έχει χαρίσει πολυάριθμες διακρίσεις τόσο στη Νότια Αμερική όσο και στον υπόλοιπο κόσμο – από την Γερμανία και τη Γαλλία έως τον Καναδά και την Ιαπωνία. Στην Αθήνα επιστρέφει σχεδόν 10 χρόνια μετά το ντεμπούτο του κι αφού το ρεπερτόριο του έχει αυξηθεί σημαντικά.

Σκηνή από “Το θεατρικό έργο”. Photo credit: Nurith Wagner Strauss

«Το Θεατρικό Έργο» (La Obra) αξιοποιεί το εύρημα του θεάτρου εν θεάτρω, καθώς αφηγείται την ζωή ενός Πολωνοεβραίου μετανάστη που το 1962 φτάνει στην επαρχία της Αργεντινής. Είναι γιος θυμάτων του Ολοκαυτώματος, επιζών των ναζιστικών στρατοπέδων. Κατά την εγκατάσταση του εκεί, ο Σάιμον Φρανκ αρχίζει να ανακατασκευάζει το σπίτι που έζησε στην Βαρσοβία – όχι για να κρατήσει τις αναμνήσεις των παιδικών του χρόνων ζωντανές, αλλά για να δημιουργήσει μέσα από τις αναμνήσεις του ένα θεατρικό έργο. Σύντομα, σε αυτό παρασύρει ολόκληρη την τοπική κοινότητα και μαζί αναπαριστούν τα γεγονότα που συντάραξαν την Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σχεδόν μισό αιώνα μετά, η αστυνομία που εντοπίζει τα ίχνη του, αρχίζει να ερευνά την πραγματική ταυτότητα του Φρανκ, που όπως αποδεικνύεται δεν είναι αυτός που ισχυριζόταν για τόσα χρόνια…

«Το Θεατρικό Έργο» είναι η τελευταία παραγωγή του Μαριάννο Πενσότι, που έκανε πρεμιέρα μόλις πριν μερικές ημέρες στο βιεννέζικο Φεστιβάλ Wiener Festwochen. Και αυτή τη φορά, ο Αργεντίνος σκηνοθέτης παίζει με τα όρια του ντοκουμέντου και της μυθοπλασίας εστιάζοντας στο ανατρεπτικό δίπολο του θύτη και του θύματος.
Πειραιώς 260, Χώρος Η, 14 & 15 Ιουνίου

photo credit: Abbas Kowsari

Στο Ιράν – όπου και γεννήθηκε το 1978 ο Αμίρ Ρεζά Κουεστανί – κανένα έργο τέχνης δεν παρουσιάζεται στο κοινό αν προηγουμένως δεν περάσει από την έγκριση του Συμβουλίου Επιτήρησης και Αποτίμησης. Η λογοκρισία είναι συνώνυμη της δημιουργίας αλλά αυτό δεν πτόησε τον Κουεστανί να γίνει κομμάτι της, όντας ακόμα έφηβος. Στα 16 του χρόνια άρχισε να δημοσιεύει σύντομες ιστορίες σε τοπικές εφημερίδες, ενώ σύντομα ξεκίνησε κινηματογραφικές σπουδές και άρχισε να πειραματίζεται με την υποκριτική. Τελικά, τον κέρδισε η πρώτη του επιλογή, το γράψιμο που αποτέλεσε και την βασική του δραστηριότητα στο πλαίσιο της ομάδας του Mehr Theater Group. Ήταν ήδη 2001 όταν, έχοντας δύο έργα στο ρεπερτόριο του, παρουσίασε το «Dance on Glasses» χάρη στο οποίο απέσπασε διεθνή αναγνώριση και φιλοξενήθηκε από πολλά και σημαντικά ευρωπαϊκά φεστιβάλ σε διάρκεια τεσσάρων ετών.

Με το πέμπτο του έργο θα τον γνωρίζαμε και στην Αθήνα, φιλοξενούμενο της Στέγης, όταν εκείνη διοργάνωνε ένα φεστιβάλ σύγχρονης τέχνης από τον αραβικό κόσμο. Η Αραβική Άνοιξη συντάραζε τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή και οι φωνές από τις αραβικές χώρες έμοιαζαν αναγκαίες για την κατανόηση των κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών που επικρατούσαν εκεί. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Αμίρ Ρεζά Κουεστανί θα παρουσίαζε το «Μέσα στα σύννεφα» («Amid the Clouds»), την πρώτη του ευρωπαϊκή συμπαραγωγή. Εκεί αφηγούνταν την ιστορία δύο, άγνωστων μεταξύ τους, προσφύγων από το Ιράν προς την Αγγλία και την αγωνία του επικίνδυνου ταξιδιού.

Ήταν την ίδια χρονιά, το 2012 όπου ο Ιρανός δημιουργός θα έκανε και το κινηματογραφικό του ντεμπούτο με το «Modest reception» στο Φεστιβάλ Βερολίνου στο πλαίσιο του οποίου και βραβεύτηκε. Βέβαια, η Γερμανία είχε ήδη αρχίσει να γίνεται ιδιαίτερα φιλόξενη προς τον Κουεστανί όπου και ανέβαζε σειρά παραστάσεων.
Στην Αθήνα, θα στάθμευε ξανά πέντε χρόνια αργότερα, και πάλι καλεσμένος της Στέγης με το «Hearing», μια ιστορία για το καθεστώς ανελευθερίας στο οποίο μεγαλώνουν οι γυναίκες της Τεχεράνης: Μια ανδρική φωνή ακούγεται σε μια εστία θηλέων και τα όργανα καταστολής αναλαμβάνουν δράση. Ήταν ένα μέρος της σκηνικής τριλογίας για τη μνήμη και το χρόνο (μαζί με τα έργα «Timeloss» και «Summerless»).

Πλάνο από τον “Τυφλό δρομέα”. Photo credit: Benjamin Krieg

Η τρίτη του επίσκεψη στα μέρη μας έρχεται λίγους μήνες μετά, την έκρηξη των γυναικών του Ιράν για την κατάχρηση εξουσίας της Αστυνομίας Ηθών, και μοιάζει να συνοψίζει την προβληματική του: Εικόνες και αδιέξοδα της πατρίδας του, καταπίεση, ανελευθερία μέσα από μια γλώσσα ποιητική, σχεδόν ονειρική, που αντλεί και από τεχνικές της περσικής παράδοσης. Πρόκειται για τον «Τυφλό δρομέα», ένα έργο καταπιάνεται ξανά με το όνειρο της φυγής αλλά και με την κρατική βία και υποταγή. Ήρωες του ένα ζευγάρι· η γυναίκα βρίσκεται στην φυλακή ως πολιτική κρατούμενη και ο άνδρας αφηγείται την ιστορία τους στο Instagram: Πριν την σύλληψη τους, οι δυο τους προπονούνταν ανελέητα στο τρέξιμο σχεδιάζοντας να διαφύγουν στην Αγγλία. Αντ’ αυτού τρέχουν πλάι στον τοίχο της φυλακής, όπου εκείνη κρατείται, κάθε βράδυ, ο καθένας από την δική του πλευρά. Ένας αγώνας που ισοδυναμεί με την ανάγκη επιβίωσης σε μια πραγματικότητα που επιβάλλει το σύγχρονο ιρανικό καθεστώς.
Πειραιώς 260, Χώρος Ε, 20 και 21 Ιουνίου, 21.00

Photo credit: Alyssa Schukar.

Ο πατέρας του, ένας Ρωσοεβραίος μετανάστης στην Αγγλία ήταν, τρόπον τινά, ο λόγος που ο Αλεξάντερ Ζέλντιν ασχολήθηκε με το θέατρο. Πριν εκείνος εμφανίσει υπερπυρηνική παράλυση και πεθάνει, όντας λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, είχε επιχειρήσει να γράψει μαζί με το γιο του ένα μυθιστόρημα. Στα 15 του ο νεαρός Αλεξάντερ μένει ορφανός, αρχίζει να παρουσιάζει προβλήματα στο σχολείο, να αποκτά εξαρτήσεις μέχρι που στα 17 του βρίσκει παρηγοριά στο θέατρο. Κάπως έτσι, το πρώτο του θεατρικό έργο, βασίζεται σε κείμενα της Μαργκερίτ Ντιράς. Αργότερα, αποφοιτεί και ο ίδιος από την Οξφόρδη – όπως παραδέχεται, για να δικαιώσει την επιθυμία του πατέρα του – και αρχίζει να δουλεύει με ερασιτεχνικές θεατρικές ομάδες σε καθημερινή βάση.

Η διάθεση του να ερευνήσει διάφορες θεατρικές φόρμες τον οδηγούν στην Αίγυπτο, τη Ρωσία (όπου προσλαμβάνεται από το πολύφημο θέατρο Μαρίνσκι), τη Γεωργία, τη Νότια Κορέα – εμπειρίες που διαμορφώνουν σταδιακά το θέατρο το οποίο επιθυμεί να κάνει. Επιστρέφοντας στην Αγγλία, από το 2010 και μετά εργάζεται για τρία χρόνια ως βοηθός του Πίτερ Μπρουκ και της στενής συνεργάτιδας του Μαρί Ελέν Εστιέν.

Τα κείμενα του ενσωματώνουν καθημερινές ιστορίες και στις παραστάσεις του εμπλέκει καθημερινούς ανθρώπους που βιώνουν αυτές τις ιστορίες – εμπλέκοντας τους με επαγγελματίες ηθοποιούς. Αλλά και από τους ηθοποιούς του ζητάει να μην είναι «θεατρικοί» αλλά να αφήνονται στην απλότητα. Οι συνεργασίες του με ενώσεις και οργανισμούς εργατών της κατώτερης τάξης αλλά και με οικογένειες προσφύγων ή αστέγους που συναντά σε ξενώνες στην Αγγλία αποδίδουν έργα που πολύ λιγότερο σχετίζονται με την μυθοπλασία. Ο Ζέλντιν αντιμετωπίζει το θέατρο ως ένα χώρο όπου οι άνθρωποι βιώνουν την ζωή με την ένταση που αναλογεί στην αλήθεια, την τραγικότητα και το θαύμα της.

Το 2014 διακρίνεται για το έργο «Beyond caring» το οποίο αφηγείται τη δουλειά εργατών στην κτηνοτροφική βιομηχανία – μια παραγωγή που, εκτός από το National Theater, τον οδηγεί και στις ΗΠΑ. Το «Beyond caring» θα είναι το πρώτο έργο μιας ‘κοινωνικής’ τριλογίας (ακολουθούν τα έργα «Love» και «Faith, hope and charity») με τον γενικό τίτλο «Ανισότητες», έργα όλα αφιερωμένα στις επιπτώσεις των προγραμμάτων λιτότητας στην Αγγλία.

Σκηνή των “Εξομολογήσεων”. Photo credit: Christophe Raynaud.

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που συγκρίνουν την δημιουργική ματιά του με αυτήν του Κεν Λόουτς – κάτι που o ίδιος ωστόσο αποκρούει. Ο Ζέλντιν δεν θεωρεί πως το θέατρο του κατατάσσεται στο είδος του ντοκουμέντο, αντίθετα πιστεύει ότι βασικές προτεραιότητες του είναι η αναζήτηση της μουσικής και του ρυθμού. «Το θέατρο είναι μια πηγή πολύ συγγενική με τη δύναμη της ζωής. Μπορεί να γίνομαι φιλοσοφικός αλλά δεν με πειράζει. Πιστεύω ότι η κοινωνία μας χρειάζεται να βρει τρόπους για να συζητήσει όσα δεν θέλουμε να δούμε. Θέλω το θέατρο να είναι χρήσιμο για το κοινό και δεν θεωρώ πως αυτή η ματιά εναντιώνεται στην ποίηση, την αφήγηση ή την ψυχαγωγία».

Στην Αθήνα κάνει το ντεμπούτο του με κάτι πολύ πιο προσωπικό: Το έργο «Εξομολογήσεις», βασισμένο στις συνεντεύξεις που έκανε στην μητέρα του, Άλις. Γεννημένη στην Αυστραλία, παιδί μιας εργατικής τάξης, η Άλις μεταναστεύει στην Αγγλία στα μέσα της δεκαετίας του ’80 με ένα διαζύγιο να την βαραίνει. Αρχίζει όμως τη ζωή της ξανά.
Πειραιώς 260, Χώρος Δ, 23-26 Ιουνίου, 21.00