Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων «Φοίβος Ανωγειανάκης»: Νέες δράσεις με θέμα «Μουσική και κοινωνική ταυτότητα» και ελεύθερη είσοδο

Το Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων «Φοίβος Ανωγειανάκης» – Κέντρο Εθνοµουσικολογίας, στο πλαίσιο του τριετούς (2021-2023) κύκλου δράσεων «Μουσικές ταυτότητες» που για το 2023 σχεδιάστηκαν κάτω από τη θεµατική «Μουσική και κοινωνική ταυτότητα», επιχειρεί µέσα από µια σειρά δράσεων να φωτίσει τη σχέση της µουσικής µε τη συγκρότηση κοινωνικών ταυτοτήτων µη ευνοηµένων κοινωνικών οµάδων.

Έξι µουσικές και µουσικοθεατρικές εκδηλώσεις, διαλέξεις, δράσεις µουσειακού θεάτρου κ.ά. που ξεκίνησαν στις 27 Ιουνίου και συνεχίζονται μέχρι τις 23 Σεπτεµβρίου 2023, θα περιγράψουν µε τον δικό τους ξεχωριστό τρόπο, όψεις της σχέσης της µουσικής -ως µέλους, λόγου, κίνησης- µε τη συγκρότηση της συλλογικής ταυτό- τητας των γυναικών, του κόσµου «του περιθωρίου», των τσιγγάνων-ροµά µουσικών, φωτίζοντας ταυτόχρονα την πλούσια µουσική παράδοση µέσα στην οποία οι οµάδες αυτές εκφράστηκαν.

19:30 Oμιλία από τους Θεοδώρα Αθανασίου, Γλαύκο Σµαριανάκη, Χαρούλα Τσαλπαρά, Ειρήνη Ζώγαλη
«Οι μουσικοί της Μπαμ Band, Θεοδώρα Αθανασίου, Γλαύκος Σμαριανάκης, Χαρούλα Τσαλπαρά και Ειρήνη Ζώγαλη, με αφορμή όψεις της ζωής των γυναικών όπως αποτυπώνονται στο γραμμόφωνο, μιλούν για το τότε και το τώρα. Παρατηρούν τις ομοιότητες και τις διαφορές εν μέσω των δεκαετιών, και καταλήγουν στο σήμερα. Αναλύουν από διαφορετικές σκοπιές το ζήτημα της κοινωνικής θέσης της γυναίκας, προσθέτοντας αναπόφευκτα στο διάλογο τα εκατοντάδες περιστατικά βίας και γυναικοκτονιών μέσα σε μια διαρκώς μετασχηματιζόμενη νεοελληνική κοινωνία, μαστιζόμενη από τις πολλαπλές κρίσεις των τελευταίων χρόνων. Συζητούν επίσης για το νέο ρεύμα του πολιτικά ορθού στα τραγούδια αλλά και στους καθημερινούς διαλόγους στη ζωή, ειδικότερα των νεότερων γενεών. Ελπίζουν με τους τρόπους αυτούς να συνεισφέρουν στο να παραμείνει ανοιχτός και προσοδοφόρος ένας διάλογος που έχει ανοίξει από καιρό».

20:30 Μουσική εκδήλωση – Παίζουν οι Μπαμ Band
«Ο κόσμος των λαϊκών μουσικών ιδιωμάτων του τόπου μας, όπως αποτυπώνεται στις ηχογραφήσεις των 78 στροφών, είναι ένας βαθιά ανδροκρατούμενος κόσμος. Η θέση της γυναίκας είναι περιορισμένη και πολύ σαφώς και στενά καθορισμένη. Οι ιδιότητές της, ακόμα και σήμερα, είναι κατά κανόνα ξεκάθαρες… Όσον αφορά τα ιστορικά και άλλα στοιχεία, συνήθως γράφονται περισσότερα για τους άντρες, ενώ πολλές φορές παρατηρούμε την ολοένα και μειωμένη παραχώρηση ρόλου στη γυναικεία φωνή, παρουσία και ενέργεια, τις δύο πρώτες δεκαετίες που ακολούθησαν το Μεσοπόλεμο. Το ρεπερτόριο των δεκαετιών του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν εργαλείο για να ανακαλύψουμε τον τρόπο ζωής των γυναικών της εποχής, τους χώρους εργασίας τους, τον τρόπο αντιμετώπισής τους από τους άνδρες, τα θέλω τους, τους φόβους τους, τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές προς μια περισσότερο ισότιμη θέση στην κοινωνία, την ανάγκη τους για ελευθερία. Στις «Ιστορίες Γυναικών…» ενδεικτικά τραγούδια του ρεπερτορίου των παραπάνω δεκαετιών, επιχειρούν να φωτίσουν λίγο περισσότερο τη ζωή των γυναικών της εποχής».

Η ζωή της ερµηνεύτριας µέσα από µια µουσική συνοµιλία µε την ηθοποιό-ηρωίδα

20:30 Mουσικό θέατρο
«Η Μαρίκα ήταν μια απ’ τις περίφημες, μια από τις πιο ωραίες βυζαντινές τραγουδίστριες στα ρεμπέτικα, στα τζιβαέρια, στα σμυρναίικα και στα δημοτικά», είχε πει ο Γιώργος Κα- τσαρός, ο «πατέρας» των Ελλήνων λαϊκών δημιουργών και τραγουδιστών της Αμερικής για την Μαρίκα Παπαγκίκα, τη σημαντικότερη εκπρόσωπο του Μικρασιάτικου τραγουδιού, που έκανε μεγάλη καριέρα στη Νέα Υόρκη τη δεκαετία του ’20 και καταστράφηκε με το κραχ του ’29.

Η εν πολλοίς μυστηριώδης και ανεξερεύνητου βίου Μαρίκα Παπαγκίκα, η εμβληματική τραγουδίστρια του καφέ-αμάν, ξεδιπλώνει, σε πρώτο πρόσωπο –μέσα από μια διαρκή μουσική συνομιλία της ηρωίδας με τους μουσικούς, επί σκηνής– άγνωστες πτυχές της πολυτάραχης ζωής της, που ξεκινά στην Κω, το 1890. Περνά στη Σμύρνη το 1912, κατόπιν στην Αλεξάνδρεια, στην Αθήνα και τέλος μεγαλουργεί, οργώνοντας την Αμερική και δια- δίδοντας τα ακούσματα της Ελληνικής καταγωγής της. Γίνεται ξακουστή όχι μόνο στον ελληνικό κύκλο, αλλά και στους μετανάστες των μεσογειακών λαών που είχαν φθάσει τότε στην Αμερική. Μαζί με τον άντρα της, τον μοναδικό τσεμπαλίστα Κώστα Παπαγκίκα, υπηρετούν όλα τα είδη της μουσικής, προεξέχοντος του Μικρασιατικού τραγουδιού. Ανοίγουν το δικό τους μουσικό κέντρο, το Marika’s, όπου και μεσουρανούν, δισκογραφώντας παράλληλα στις μεγαλύτερες δισκογραφικές εταιρείες της εποχής. Το κραχ του ’29 καθώς και άλλες, άγνωστες παράμετροι την αναγκάζουν να κλείσει το καφωδείο Marika’s και να αποσυρθεί σταδιακά. Ακολουθούν παρακμή, μαρασμός και σιωπή που την οδηγούν στο τέλος της, το 1943, στο Staten Island. Η Μαρίκα Παπαγκίκα παρέμεινε η διασημότερη και πλέον αγαπημένη τραγουδίστρια των Ελλήνων της Αμερικής».

Ερμηνεύουν η Κερασία Σαμαρά και οι Takis Barberis Group

Η μουσική, το τραγούδι και ο χορός ως στοιχεία έκφρασης της κοινωνικής ταυτότητας μέσα από την αστική παράδοση του Ρεμπέτικου

20:30 Ομιλία
Παρουσιάζει ο Γιώργος Μακρής
Μουσικός, ερευνητής του Ρεμπέτικου

20:45 Μουσική εκδήλωση

«Το ρεμπέτικο τραγούδι, μοναδικό είδος μουσικής έκφρασης, αν και έχει παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της πορείας του νεοελληνικού τραγουδιού, κυνηγήθηκε δια- χρονικά για τα μηνύματά του και αμφισβητήθηκε ως προς την ποιότητα της πολιτιστικής του προσφοράς. Πέρασε μέσα από συμπληγάδες και βίωσε το βάναυσο «κυνήγι μαγισσών» με λογοκρισίες, ποινικές διώξεις των συντελεστών του και ποικίλους αφορισμούς.

«Τιμωρήθηκε», με τη δημιουργία στερεοτύπων – όχι μόνο για τον δήθεν αντι-πατριωτι- κό του χαρακτήρα αλλά και σαν δημιούργημα της παραβατικότητας και της φυλακής… Μισές αλήθειες… Ναι! γιατί και η παραβατικότητα είναι μέρος της μεγάλης κοινωνικής εικόνας και παράγει κι αυτή καλλιτεχνικό έργο.

Το ρεμπέτικο είναι ένα μουσικό «ταξίδι» στο πέρασμα των χρόνων και «αποτυπώνει» με μοναδικό τρόπο γεγονότα και καταστάσεις. «Έπαινος» για τον έρωτα, τη φιλία, τη μπέσα, «καταγγελία» για την προδοσία, τη μπαμπεσιά, την ξενιτιά.

Από τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα αρχίζει αυτό το μουσικό νταραβέρι και στην αποφράδα περίοδο του 1922 οι Σμυρνιοί μουσικοί, που η μοίρα τους οδηγεί στο μεγάλο λιμάνι του Πειραιά, ενώνουν τη μουσική τους αύρα και δεξιοσύνη με αυτή των ντόπιων μουσικών… Έτσι στον Πειραιά επωάστηκε το ρεμπέτικο μέσα από ποικίλες μουσικές επιρροές και ντοπιολαλιές, με το μπουζούκι διαμεσολαβητή να κεντά με νότες τα χίλια-μύρια βάσανα της ζωής… Με την ελπίδα των ανθρώπων, που με το τραγούδι και το χορό ξορκίζουν τις δυσκολίες είτε με τον ιδιαίτερο μυστικισμό του αγριεμένου ζεϊμπέκικου είτε με το ανάλαφρο μέρωμα του χασάπικου.

Σήμερα αφουγκραζόμαστε την παρουσία του μέσα στις δημιουργίες των νεότερων δημιουργών… Ξαναγεννιέται καθημερινά από τους νέους μουσικούς που καταφεύγουν σε αυτό για να ξεχαστούν από τις σημερινές δυσκολίες της ζωής και να εμπνευστούν από την διαχρονική αξία της μουσικής του».

Τιμώντας τους Έλληνες Ρομά μουσικούς. Σχεδίαση δράσης: Σταμάτης Πασόπουλος Συμβολή: Φωτεινή Βενιέρη, Νατάσα Τσακηρίδου Φιλική συμμετοχή: Σπύρος Σακκάς

18:00 Ξενάγηση
Με οικοδεσπότη τον Χρήστο Καρακώστα γνωρίζουμε τη φύση και την ανατομία του σερραϊκού ζουρνά

18:30 Ομιλία
Μουσικές και κοινωνικές πρακτικές στις οικογένειες Ρομ: η περίπτωση του ζουρνατζή Χρήστου Καρακώστα
Παρουσιάζει ο Αλέξανδρος Παπουτσής
Μουσικός, μεταπτυχιακός φοιτητής στο Π.Μ.Σ. Τμήματος Κοινωνιολογίας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης με τίτλο «Κοινωνιολογία: Θεωρία, Πολιτισμός, Μετασχηματισμοί»

Ο αντίκτυπος των Ρομ ομάδων στην ευρεία κοινότητα φαίνεται πως καθορίζεται άμεσα και από τον τρόπο διαμόρφωσης της μουσικής τους πραγματικότητας. Παρατηρώντας τη συνθήκη αυτή, αναζητούνται οι θεμελιώδεις αντιλήψεις που διακατέχουν τον μουσικό κόσμο των Ρομ.
Δομημένη σε δύο άξονες, η εισήγηση θα δείξει τις μουσικές πρακτικές που εφαρμόζονται κατά την επιτέλεση της μουσικής και την επιρροή αυτών στο κομμάτι της καθημερινότητάς τους, όπως η ιδιαίτερη σχέση που αναπτύσσεται εντός της οικογένειας με τη μουσική πράξη και τη μαθητεία της. Επίσης, θα επικεντρωθεί σε μια κοινωνιολογική ανάγνωση της μουσικής πραγματικότητας που βιώνουν οι Ρομ, με έμφαση στο επάγγελμα του μουσικού και την επίδρασή του στις σχέσεις με την τοπική κοινωνία.

Με κατεύθυνση από το γενικό προς το ειδικό, κατάληξη αυτού θα αποτελέσει η παρατήρηση της περίπτωσης του Χρήστου Καρακώστα σε μια προσπάθεια ανάδειξης της συνομιλίας μεταξύ θεωρίας και της πρακτικής εφαρμογής της.

Χρήστος Καρακώστας: η προσωπογραφία ενός Ρομ μουσικού
Παρουσιάζει ο Σταμάτης Πασόπουλος
Μουσικός, διδάσκων-υποψήφιος διδάκτωρ στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης ΠΑ.ΜΑΚ.

Ο μύθος που μπορεί να σχηματιστεί γύρω από ένα όνομα, σημαίνει πάντα πως είναι ένα ιδιαίτερο άτομο. Ο Ρομ ζουρνατζής Χρήστος Καρακώστας –ετών 73, από το Φλάμπουρο Σερρών– αποτελεί μία από αυτές τις περιπτώσεις, όπου ένα ολόκληρος μουσικός πολιτι- σμός είναι συνυφασμένος με το όνομά του.

Μέσω της διάλεξης θα γίνει προσπάθεια για μια εις βάθος αναζήτηση και κατανόηση της ατομικής, της προσωπικής και συλλογικής ταυτότητας του Καρακώστα, αλλά και των στοιχείων και των χαρακτηριστικών αυτών που τον κατατάσσουν ως τον αδιαμφισβήτητο φορέα της μουσικής που εκπροσωπεί.

Πώς ο Καρακώστας στέκεται μπροστά στο νόημα της ανθρώπινης ζωής; Ποια είναι τα πάθη του και οι έρωτές του; Ποια η σχέση του με τη φύση, τη μουσική, το χωριό και τα μέλη του; Με ποιον τρόπο ορίζει τον εαυτό του ως μέλος της εθνοτικής ομάδας των Ρομ και ποια η ενσυναίσθησή του για το «ευαίσθητο» (ακόμη) αυτό θέμα;

Στο μεταίχμιο μεταξύ της κοινωνιολογίας και της βιογράφησης ο Καρακώστας παρατη- ρείται στον φυσικό του χώρο ύπαρξης και δράσης, το Φλάμπουρο· τον Τόπο του με τον οποίο έχει ταυτιστεί τόσο πολύ. Και αν μπορούμε να υποθέσουμε πως ο Καρακώστας είναι το Φλάμπουρο, το Φλάμπουρο είναι ο Καρακώστας;

19:45 Συνομιλία
Ο λυρικός Σπύρος Σακκάς συνομιλεί με τον φίλο του, μάστορα του ζουρνά, Χρήστο Καρακώστα
Δύο μουσικοί κόσμοι, δύο μοναδικοί μουσικοί συναντώνται σε μια ξεχωριστή συνέντευξη. Ένας διεθνούς φήμης τραγουδιστής της όπερας συζητά με έναν σπουδαίο Ρομ ζουρνα- τζή μπροστά σε κοινό. Ο Σπύρος Σακκάς συνομιλεί με τον φίλο του Χρήστο Καρακώστα από το Φλάμπουρο Σερρών, εκμαιεύοντας στοιχεία και πληροφορίες από το βάθος της πολιτισμικής του μνήμης. Δύο βαθιά ανθρωπιστές αλληλεπιδρούν αναδεικνύοντας το με- γαλείο που μπορεί να αγγίξει η ανθρώπινη φύση μέσω της μουσικής, ανεξαρτήτως κοινω- νικής προέλευσης.

21:00 Μουσική εκδήλωση
Σκοποί και τραγούδια από το Φλάμπουρο (Μπαϊρακτάρ) Σερρών

Ανακαλύπτοντας την μουσική ταυτότητα των Ελλήνων Ρομά, μέσα από τα ίχνη του Βαγγέλη Σούκα και των Θεσσαλών Ρομά μουσικών
Σύλληψη και σχεδιασμός εμπειρίας: Φωτεινή Βενιέρη – Ετεροτοπία

18:30 19:45 21:00 Μουσειακή εμπειρία
Μια σύνθετη δράση που συνδυάζει μουσειακό θέατρο, ξενάγηση και συνομιλία με το κοινό
Η δράση επαναλαμβάνεται κάθε 75′

Στα ίχνη του Βαγγέλη Σούκα
Μουσειακό θέατρο – Ερμηνεύει ο Λευτέρης Καταχανάς
Γνωρίζοντας τους Θεσσαλούς Ρομά μουσικούς
Ξενάγηση και συνομιλία με το κοινό Συντονίζει η Φωτεινή Βενιέρη Συμμετέχει ο Παναγιώτης Χαρίτος

«Ας ετοιμαστούμε για μια ξεχωριστή εμπειρία στο Μουσείο, καθώς εισερχόμαστε σε έναν κήπο που μας ταξιδεύει στον Σεπτέμβριο του 1993!
Σε αυτόν το ταξίδι στο χρόνο, θα συναντήσουμε τον Κωστή, που φτάνει στο Μουσείο αναζητώντας πληροφορίες για τον παιδικό του φίλο Βαγγέλη Σούκα, τον σπουδαίο Ρομά μουσικό από το Κομπότι της Άρτας. Έχει μάθει άλλωστε ότι πολλοί άλλοι σημαντικοί μουσικοί δώρισαν ήδη τα μουσικά τους όργανα στο νέο Μουσείο… Γιατί να μην είναι και ο Βαγγέλης ανάμεσά τους; Δεξιοτέχνης του κλαρίνου, με διεθνή ακτινοβολία, που συνεργάστηκε με μουσικούς όπως ο Μανώλης Χιώτης, η Ρίτα Σακελλαρίου και ο Στέλιος Καζαντζίδης, και αντιμετώπισε τις προκλήσεις και τις αντιξοότητες μιας ανατρεπτικής εποχής… Πώς θα μπορούσε να λείπει από αυτό το Μουσείο;

Σε αυτήν την συνάντηση, ο Κωστής μοιράζεται μαζί μας τις ιστορίες, τους ήχους και τα έθιμα του παρελθόντος, αλλά πάνω απ’ όλα, μια βαθιά φιλία που ξεπέρασε προκαταλή- ψεις και στερεότυπα.

Μετά από αυτό το ταξίδι στο χρόνο, θα κάνουμε μια στάση στη μουσική παράδοση της Θεσσαλίας όπως υπηρετήθηκε από τους εκεί Έλληνες Ρομά για να ανακαλύψουμε τις κρυφές ιστορίες των μουσικών οργάνων τους μέσα από τη ματιά του Παναγιώτη Χαρίτου, ενός Θεσσαλού Ρομά, που ενάντια σε όλα τα στερεότυπα, κατάφερε να ακολουθήσει ανώτατες σπουδές, να αποκτήσει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών και να πρωτοπορεί με τις δράσεις του ενάντια στον αποκλεισμό των Ελλήνων Ρομά. Μαζί μας θα μοιραστεί μονα- δικές ιστορίες από τους μουσικούς του τόπου του».

Στην αυλή του Μουσείου (Διογένους 1-3, 105 56 Αθήνα)
Ώρα έναρξης: Ποικίλει ανάλογα µε την δράση (συµβουλευτείτε το πρόγραµµα) Είσοδος ελεύθερη. Απαραίτητη η δήλωση συµµετοχής µέχρι την προηγουµένη κάθε εκδήλωσης, στο τηλ. 210 3254129 (Δευ-Παρ, 09:00-15:00