Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου ανεβάζει τον “Θυέστη” ως μια doom metal τραγωδία

Αν οι εγκληματικές, αιμοσταγείς και οι πράξεις εκδίκησης είναι ένα κυρίαρχο μοτίβο στις αττικές τραγωδίες, τότε ο «Θυέστης» του Σενέκα ξεπερνά τα εσκαμμένα. Η αδελφική έριδα των δυο (εκ των) γιων του Πέλοπα, Θυέστη και Ατρέα, κορυφώνεται στο ανοσιούργημα της παιδοφαγίας, ένα αδιανόητο χρονικό αίματος που καταγράφει ο Σενέκας στη μοναδική πλήρως σωζόμενη τραγωδία της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας πάνω στον συγκεκριμένο μύθο. Κι ο Θάνος Παπακωνσταντίνου, καταγεγραμμένος θιασώτης του τραγικού λόγου και μύθου, επιδίωξε να το ανεβάσει.

Δεν είναι η πρώτη φορά, εξάλλου, που κατέθεσε πρόταση για τον «Θυέστη» στο Φεστιβάλ Αθηνών αφού το έργο αποτελεί, όπως ομολογεί, μια από τις εμμονές του. «Είναι ένα από τα πλέον μνημειώδη έργα τρόμου και φρίκης της εποχής και το μοναδικό που διασώθηκε. Τόσο ο Σοφοκλής όσο και ο Ευριπίδης είχαν καταπιαστεί με το μύθο, ωστόσο τα κείμενα τους δεν σώθηκαν. Λέγεται μάλιστα πως ο Σενέκας άντλησε από το πρωτότυπο του Ευριπίδη» εξηγεί. Ανάμεσα στις ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες της ιδιαιτερότητας του είναι πως ο «Θυέστης» σπανίως ανεβαίνει, ενώ παραμένει άγνωστο αν παραστάθηκε στην εποχή του ή αποτέλεσε ένα εγχείρημα άσκησης λόγου και ρητορικής για τον συγγραφέα.

Ο “Θυέστης” είναι «μια τραγωδία για την πορεία του ανθρώπου – τυφλωμένου από τη νοσηρή επιθυμία – να γίνει θηρίο» λέει ο σκηνοθέτης της παράστασης Θάνος Παπακωνσταντίνου. @Ελίνα Γιουνανλή.

Κανείς, φυσικά, δεν μπορεί να αγνοήσει την βιαιότητα του θέματος του: Εξορισμένοι από τον πατέρα τους για την δολοφονία του αδερφού τους Χρύσιππου, ο Θυέστης και ο Ατρέας ερίζουν για την βασιλική εξουσία όταν ο Πέλοπας πεθαίνει. Ο Ατρέας καταλαμβάνει το θρόνο εκμεταλλευόμενος ένα πρόκριμα που του δίνει ο θεός Ερμής, ο Θυέστης κλέβει με δόλο την εξουσία και μαζί τη γυναίκα του αδερφού του Αερόπη, ο Δίας μεροληπτεί υπέρ του Ατρέα που επιστρέφει στο θρόνο κι αυτός συλλαμβάνει ένα ανατριχιαστικό σχέδιο εκδίκησης: Να σκοτώσει τους γιους του ζευγαριού και να σερβίρει τις σάρκες τους σε δείπνο με τους ίδιους ως επίσημους προσκεκλημένους.

«Δεν είναι ένα έργο εξίσου πολυεπίπεδο με τις προ Χριστού τραγωδίες. Αν οι αττικές τραγωδίες είναι έργα της πόλης, οι ρωμαϊκές τραγωδίες είναι έργα του κόσμου. Αντανακλούν, τη βία της εποχής τους, έναν υπερβολικό ζοφερό και γκροτέσκο κόσμο. Ο Σενέκας λέγεται, μάλιστα, πως γράφει τον ‘Θυέστη’ επηρεασμένος από τη δράση του Νέρωνα» εξηγεί ο σκηνοθέτης της παράστασης. «Σχολιάζει το άμετρο πάθος του βασιλιά να ξεπεράσει τη θνητή του φύση και να γίνει θεός. Είναι μια τραγωδία για την πορεία του ανθρώπου τυφλωμένου καθώς είναι από τη νοσηρή επιθυμία, να γίνει θηρίο».

Οι αναλυτές προσεγγίζουν τα δύο αδέρφια, τον Ατρέα και τον Θυέστη, ως σύμβολα της Πείνας και της Δίψας και το έργο σχολιάζει ακριβώς αυτό «τη μανία του επιθυμείν. Ο άνθρωπος προκειμένου να ικανοποιήσει τις σκοτεινές διαθέσεις του εκτοξεύεται σε θερμοκρασίες εκτός της υγιούς επιθυμίας και γίνεται κτήνος. Δεν είναι τυχαίο πως το έργο γράφεται περίπου την ίδια περίοδο με την Αποκάλυψη του Ιωάννη, ένα κείμενο επίσης για το πολύμορφο Κακό» σχολιάζει ο Παπακωνσταντίνου, έχοντας ήδη συναντηθεί με το δύσβατο βιβλίο της Καινής Διαθήκης το 2019 για λογαριασμό της Στέγης.

Σκηνή από την θεατροποίηση της “Αποκάλυψης” που ο Παπακωνσταντίνου είχε ανεβάσει στη Στέγη το 2019. @Ελίνα Γιουνανλή.

Η αφήγηση του Θυέστη ξεκινά με την εμβληματική σκηνή της εμφάνισης του θεομίσητου Ταντάλου από τον Άδη – λέγεται πως ο Σαίξπηρ ‘πάτησε’ πάνω σε αυτό το κείμενο για την περίφημη ενόραση του Άμλετ στη συνάντηση με το δολοφονημένο πατέρα του. Ο βασιλιάς Τάνταλος, βασιλιάς της Φρυγίας, πατέρας του Πέλοπα και παππούς των δύο αδελφών, είναι ένα ακόμα μυθολογικό παράδειγμα κτηνώδους επιθυμίας, έχοντας διαπράξει μια παρεμφερή φρικαλεότητα για να εκθέσει τους θεούς: Τους καλεί σε δείπνο με γεύμα τα μέλη του γιου του Πέλοπα. Οι θεοί τιμωρούν αιώνια τον Τάνταλο, αφού προηγουμένως ανασταίνουν τον αθώο γιο του. Στον «Θυέστη» όμως, ο Τάνταλος επιστρέφει για να σπείρει την ίδια μανία και να βυθίσει τα πάντα στο σκοτάδι, να σημάνει το τέλος των βασιλικών οίκων. Ωστόσο, ο μύθος των Ατρειδών είχε πολλά ακόμα σκληρά επεισόδια να ζήσει, παρότι κορυφώνεται με την «Ορέστεια»: Την επικράτηση της λογικής, του νόμου, της κοινωνικής τάξης και δικαιοσύνης έναντι του ζωικού ενστίκτου. Ένα καινούργιο πολιτισμικό περιβάλλον διαμορφώνεται.

Θάνος Παπακωνσταντίνου: Το ανθρώπινο γένος μοιάζει αδύνατον να εξημερωθεί, αφού μπορούμε να αναγνωρίσουμε πόσο εύκολα κυλάει κανείς προς το αίμα

«Μπορώ να αντιμετωπίσω την Ορέστεια» λέει ο Παπακωνσταντίνου (μια τριλογία με την οποία πρωτοσυστήθηκε στα θεατρικά πράγματα) «δηλαδή την συγχώρεση του Ορέστη και την μεταμόρφωση των Ερινυών σε Ευμενίδες ως μια ευχή, μια ευχή για εξημέρωση. Αλλά η ευχή αυτή είναι διαρκώς σε άρση. Το ανθρώπινο γένος μοιάζει αδύνατον να εξημερωθεί, αφού μπορούμε να αναγνωρίσουμε πόσο εύκολα κυλάει κανείς προς το αίμα, το τσεκούρι και το μαχαίρι. Η εγκράτεια σ’ αυτήν την ολίσθηση είναι η μόνη κατάκτηση του ανθρώπινου πολιτισμού εδώ και χιλιάδες χρόνια» σημειώνει.

Ο «Θυέστης» τον κρατάει πιστό στις αναζητήσεις του αφού, όπως λέει, «από θέση με ενδιαφέρει ο κόσμος του μύθου και του απώτερου παρελθόντος. Επικοινωνώ βαθιά με αυτά τα κείμενα γιατί κουβαλούν το DNA του ανθρώπινου είδους». Η αισθητική του προσέγγιση εδώ είναι εφάμιλλα σκοτεινή με την πρώτη δραματουργική ύλη.

Ο σκηνοθέτης ερμηνεύει την τραγωδία ως μια doom metal τραγωδία, ως ένα φρικιαστικό ορατόριο όπου η σωματική λειτουργία παίζει εξέχοντα ρόλο, σωματοποιώντας στην πραγματικότητα τον λόγο του Σενέκα. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους θα δούμε τους Κωνσταντίνο Αβαρικιώτη, Αντώνη Μυριαγκό, Τάσο Δήμα, Μαριάννα Δημητρίου και στο Χορό τους Γιώργο Δικαίο, Μιχάλη Πανάδη και Φώτη Στρατηγό.

Σκηνή από τις πρόβες της παράστασης.

Eίναι παραπάνω από σαφές πως ο «Θυέστης» έρχεται σε συνέχεια της προβληματικής του Θάνου Παπακωνσταντίνου, όχι μόνο αναφορικά με τα φιλοσοφικά ζητήματα που τον απασχολούν αλλά και με την αισθητική του γλώσσα. Η έντονη εικαστική του ταυτότητα, η μεγάλη κλίμακα και πνοή, η σχέση του με τον ήχο και τη μουσική έχουν επαληθευτεί σε παραστάσεις που έχει ανεβάσει στη Στέγη Ωνάση, το Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, στο Εθνικό Θέατρο, το Μέγαρο Μουσικής, αλλά και την Πειραιώς 260 – εκεί όπου για πρώτη φορά διεύρυνε την σκηνική του γλώσσα με την «Μετατόπιση προς το ερυθρό», το εσχατολογικό οντολογικό δράμα του Γιάννη Μαυριτσάκη που παίχτηκε για δύο καλοκαίρια στη σκηνή Δ. Εδώ που και φέτος επιστρέφει.

Τον προσεχή Σεπτέμβριο βέβαια, θα είναι η πρώτη φορά που ο σκηνοθέτης θα βγει εκτός συνόρων. Η σκηνοθεσία του πάνω στην όπερα του Μοντεβέρντι «Ορφέας» σε μουσική διεύθυνση Μάρκελλου Χρυσικόπουλου θα ταξιδέψει στην όπερα του Μπαϊρόϊτ της Γερμανίας.