Φρίντα Κάλο: Η ζωή και το έργο μιας γυναίκας που έζησε χωρίς συμβιβασμούς

Σαν σήμερα πριν από 116 χρόνια γεννήθηκε μία γυναίκα που με το έργο και τη ζωή της συνεχίζει να εμπνέει εκατομμύρια γυναίκες σε όλο τον κόσμο – καλλιτέχνιδες και μη. Φυσικά μιλάμε για την Φρίντα Κάλο, μία από τις πιο σημαντικές ζωγράφους του 20ού αιώνα και σίγουρα μία από τις διάσημες φυσιογνωμίες στον κόσμο.

Με την τέχνη της εξερεύνησε ζητήματα, όπως είναι η ταυτότητα, το φύλο, οι κοινωνικές τάξεις, η φυλή, η αποικιοκρατία και πολλά άλλα ζητήματα που μάς απασχολούν μέχρι και σήμερα. Παράλληλα, με τη ζωή της αμφισβήτησε τα στερεότυπα και τα “πρέπει” της εποχής και έζησε ελεύθερη, χωρίς συμβιβασμούς, μέχρι και την τελευταία στιγμή της ζωής της.

Το 1925, η 18χρονη Φρίντα Κάλο επέστρεφε από το σχολείο, όταν ένα αμάξι συγκρούστηκε με το λεωφορείο της, σκοτώνοντας πολλούς επιβάτες και τραυματίζοντας σοβαρά την ίδια. Αυτό το ατύχημα σημάδεψε τη ζωή της Φρίντα, που ήδη ταλαιπωρημένη πολλά χρόνια από την πολιομυελίτιδα, αναγκάστηκε να υποβληθεί σε δεκάδες επεμβάσεις, να εγκαταλείψει το όνειρό της να γίνει γιατρός και να καθηλωθεί στο κρεβάτι.

Φρίντα Κάλο, “Το λεωφορείο” (1929)

Τότε ήταν που ανακάλυψε την αγάπη της για τη ζωγραφική, αφού καθηλωμένη για μήνες η τέχνη ήταν η μόνη της παρηγοριά. Μάλιστα, η ίδια είχε δηλώσει: «Το ατύχημα και η μοναχική περίοδος της ανάρρωσης με έκανε να θέλω να ξεκινήσω ξανά από την αρχή, να ζωγραφίσω πράγματα ακριβώς όπως τα βλέπω με τα δικά μου μάτια και τίποτα περισσότερο».

Έτσι, άρχισε να ζωγραφίζει άτομα του περίγυρού της, όπως την οικογένεια και τους συμμαθητές της, αλλά και να εξερευνά την ταυτότητά της μέσα από την τέχνη της. Όταν γνώρισε το διάσημο καλλιτέχνη και μετέπειτα σύζυγο της Ντιέγκο Ριβέρα είχε ήδη δημιουργήσει έργα ενός “αυθεντικού καλλιτέχνη”, σύμφωνα με τον Ριβέρα.

Η Φρίντα Κάλο με χαρακτηριστικό παραδοσιακό φόρεμα, ©️Archives of American Art, Smithsonian Institution

Η Φρίντα κατάφερε να μετατρέψει τον πόνο σε πάθος της, που αποτύπωνε πάνω στον καμβά. Μπορεί ο πόνος να είναι βασικό θέμα στα έργα της, το βλέμμα της όμως παραμένει δυναμικό και εκείνη ανυπότακτη. Σε μία κοινωνία που θεωρεί τις γυναίκες θύματα, η Φρίντα αποδεικνύει ότι ο πόνος είναι μέρος της ζωής, που όμως δεν μας ορίζει, ενώ όπως έλεγε «μπορούμε να αντέξουμε περισσότερα από όσα νομίζουμε».

Λίγα χρόνια μετά τον γάμο τους το ζευγάρι άρχισε τα ταξίδια στις ΗΠΑ, όπου ο Ριβέρα δημιουργούσε έργα για σημαντικούς φορείς και ιδρύματα, όπως το MoMA. Εκεί ο αμερικανικός Τύπος αντιμετώπιζε την Φρίντα ως απλά τη “σύζυγο του διάσημου Ριβέρα”, ενώ μετά από μία έκθεση της μεγάλη εφημερίδα του Ντιτρόιτ είχε γράψει: “Η σύζυγος του σπουδαίου τοιχογράφου απασχολείται με έργα τέχνης”.

Αυτοπροσωπογραφία στα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού (1932)

Στα 25 χρόνια της όμως η Φρίντα Κάλο είχε ήδη αναγνωρίσει το μεγάλο ταλέντο της και δεν άφηνε κανέναν να την υποτιμήσει. Μάλιστα κατά την άφιξη της στις ΗΠΑ είχε δηλώσει: «Σίγουρα ο Ριβέρα είναι καλός για ένα μικρό αγόρι, αλλά εγώ είμαι η μεγάλη καλλιτέχνις εδώ».

Μπορεί ο Ριβέρα να ήταν πράγματι ένας σημαντικός καλλιτέχνης, αλλά η Φρίντα δεν δέχτηκε ούτε στιγμή να επισκιαστεί από αυτόν και να θεωρείται απλά “η σύζυγος”.

Παράλληλα, η Φρίντα έκανε όλα όσα θεωρούνται “μη θηλυκά” την εποχή εκείνη. Κάπνιζε, έπαιζε μποξ, έπινε, διεκδικούσε τα δικαιώματά της, προκαλούσε την ανδροκρατούμενη κοινωνία να την ανταγωνιστεί.

Στο οικογενειακό πορτρέτο της οικογένειας Κάλο, η Φρίντα ντύθηκε σαν αγόρι, σε αντίθεση με την μητέρα και τις αδερφές της που φόρεσαν φορέματα.

Όσο για τη φημισμένη φυσιογνωμία της, η Φρίντα παραμένει διάσημη για την άρνηση της να “κρύψει” το γνωστό μονόφρυδό της, αλλά και το μουστάκι της. Μάλιστα, στις αυτοπροσωπογραφίες της τόνιζε τα χαρακτηριστικά αυτά, ενώ στο ημερολόγιο της έγραφε: «Το πιο σημαντικό μέρος του σώματος είναι το μυαλό. Από το πρόσωπο μου μ’αρέσουν τα φρύδια και τα μάτια μου».

“Σκεπτόμενη Φρίντα”, Hulton Archive, Cleve Carney Museum of Art

Ας μην ξεχνάμε ότι η Φρίντα ήταν και ανοιχτά αμφιφυλόφιλη και περήφανη για αυτό, χωρίς να το κρύβει, μία εποχή που αυτό θα μπορούσε να αποδειχτεί μέχρι και επικίνδυνο για τη ζωή της.

Η Φρίντα Κάλο από την αρχή απομακρύνθηκε από την παραδοσιακή απεικόνιση του γυναικείου σώματος και της θηλυκότητας στην τέχνη. Αντιθέτως, επέλεξε να ζωγραφίζει την ωμή πραγματικότητα των γυναικών σε όλο τον κόσμο.

The Flying Bed, Φρίντα Κάλο, Banco de Mexico Diego Rivera and Frida Kahlo Museum Trust

Μέσα από την τέχνη της εξέφρασε εμπειρίες που είχε ζήσει η ίδια με ρεαλιστικό τρόπο, ακόμα κι αν αποτελούσαν θέματα-ταμπού για την εποχή. Στους πίνακες της βλέπουμε εκτρώσεις, αποβολές, γέννες, θηλασμό και πολλές ακόμα εμπειρίες που άλλοι καλλιτέχνες συνήθως δεν τολμούν να “ακουμπήσουν”.

Τα γυναικεία σώματα στα έργα της ήταν ρεαλιστικά -και ποτέ ωραιοποιημένα για να ικανοποιήσουν τον θεατή. Μπορεί πολλές φορές οι πίνακες της να σοκάρουν ή και να φέρνουν σε δύσκολη θέση. Παράλληλα, όμως, μας φέρνουν αντιμέτωπους με την πραγματικότητα των γυναικών και την κοινή εμπειρία του τι σημαίνει να είσαι γυναίκα σε κάθε γωνιά του πλανήτη.