Αρτεμισία Τζεντιλέσκι: Η πρωτοπόρα ζωγράφος που στιγμάτισε το μπαρόκ με τη φεμινιστική τέχνη της

Σαν σήμερα, στις 8 Ιουλίου το 1593 γεννήθηκε μία σπουδαία ζωγράφος, που όμως έμεινε στην αφάνεια για τουλάχιστον τρεις αιώνες, επειδή ήταν γυναίκα. Με το σπουδαίο ταλέντο της και την τόλμη της η Artemisia Gentileschi άφησε το δικό της στίγμα στην ιστορία της τέχνης.

Μπορεί ο σύγχρονος κόσμος να “ανακάλυψε” τα έργα της μόλις το 1906, σήμερα όμως θεωρείται πρωτοπόρος του ιταλικού μπαρόκ, αλλά και της «φεμινιστικής» τέχνης, αφού ήταν από τις λίγες ζωγράφους του αιώνα που αποτύπωσε στον καμβά της την γυναικεία εμπειρία, αλλά και την αντίσταση στην πατριαρχική καταπίεση εκείνης της εποχής.

Ήταν επίσης η πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή στην Accademia delle Arti del Disegno (Ακαδημία των Τεχνών και της Ζωγραφικής), ακολουθώντας τα βήματα του Μιχαήλ Άγγελου, του Μπροντσίνο και πολλών άλλων θρυλικών ζωγράφων.

Σήμερα, τα έργα της γίνονται ανάρπαστα στις πιο διάσημες δημοπρασίες του κόσμου, έχοντας αξία πολλών εκατομμυρίων δολαρίων, καθώς πολλοί την θεωρούν μία από τις καλύτερες ζωγράφους του μπαρόκ, μαζί με τον Καραβάτζο.

Παράλληλα, αναγνωρίζεται ως μία από τις πρώτες φεμινίστριες. Τα έργα της έχουν γίνει σύμβολο του κινήματος #MeToo, καθώς μέσα από αυτά αποτυπώνεται η αντίστασή της στην πατριαρχική καταπίεση, που εκείνη την εποχή ήταν ιδιαίτερα σκληρή.

Η Αρτεμισία Τζεντιλέσκι γεννήθηκε στην Ρώμη το 1593. Ο πατέρας της Οράτσιο Τζεντιλέσκι ήταν γνωστός ζωγράφος, και έμαθε σε όλα τα παιδιά του ζωγραφική από πολύ μικρή ηλικία. Από όλα τα αδέρφια της, όμως, εκείνη, το μοναδικό κορίτσι, έδειξε τον μεγαλύτερο ενθουσιασμό, αλλά και ταλέντο. Έτσι, ξεκίνησε να μαθαίνει την τέχνη στο πλευρό του πατέρα της, ενώ σε ηλικία 19 ετών ήταν ήδη επαγγελματίας με σημαντικούς πελάτες.

Όταν ήταν 17 χρονών, ο πατέρας της την ενθάρρυνε και πρότεινε να μαθητεύσει με τον φίλο και συνεργάτη του, Αγκοστίνο Τάσσι, ο οποίος τη βίασε. Η Αρτεμισία τότε τον κατήγγειλε και βίωσε ακόμη μία τραυματική εμπειρία, αφού βασανίστηκε κατά τη διάρκεια της δίκης, για να αποδείξει την εγκυρότητα των ισχυρισμών της. Τελικά, ο Τάσσι καταδικάστηκε σε εξορία, δεν εξέτισε όμως ποτέ την ποινή του. Έτσι, η Αρτεμισία αναγκάστηκε να φύγει από την Ρώμη και να μετακομίσει στην Φλωρεντία.

Στα πρώτα έργα της μπορεί κανείς να διαπιστώσει την επίδραση που είχε ο βιασμός της στην ψυχοσύνθεσή της, ενώ αποτύπωνε με ιδιαίτερη ωμότητα τη σεξουαλική βία που είχε υποστεί εκείνη και πολλές γυναίκες της εποχής της.

Μέχρι σήμερα έχουν ανακαλυφθεί περίπου 57 έργα της Αρτεμισία. Από αυτά, το 94% έχει γυναίκες πρωταγωνίστριες ή γυναίκες ίσες με τους εικονιζόμενους άντρες.

Στον πίνακα “Η Σωσσάνα και οι Ηλικιωμένοι” (1610), δίνει την δική της οπτική στη διάσημη βιβλική ιστορία και αποτυπώνει τον τρόμο που ένιωθε η νεαρή κοπέλα μπροστά στους διεφθαρμένους ηλικιωμένους, που την παρενοχλούσαν.

Το έργο αυτό δημιουργήθηκε έναν χρόνο πριν από τον βιασμό της από τον καθηγητή της και επίσης ζωγράφο Αγκοστίνο Τάσι. Ήδη τότε είχε την καταπληκτική ικανότητα να αποτυπώνει στον καμβά τη γυναικεία εμπειρία.

Sussana and the Elders (1610)

Άλλος ένας από τους πιο διάσημους πίνακες της είναι “Η Ιουδήθ σκοτώνει τον Ολοφέρνη”, επίσης βασισμένος σε βιβλική ιστορία. Ο πίνακας δείχνει την Ιουδήθ, που με τη βοήθεια της βοηθού της σκοτώνει τον στρατηγό των Ασσυρίων, Ολοφέρνη. Προγενέστεροι κριτικοί θεωρούσαν τον πίνακα ένα είδος οπτικής εκδίκησης προς τον βιαστή της. Πλέον, όμως, φαίνεται ότι πρόκειται για έναν πίνακα που επιδεικνύει το γενικότερο ταλέντο της Αρτεμισία να αποτυπώνει δυναμικές γυναίκες.

Judith Slaying Holofernes, Artemisia Gentileschi, 1612-13

Τέλος, στον εμβληματικό πίνακά της “Αγία Αικατερίνη της Αλεξάνδριας” (1615-17) η γυναίκα κοιτάζει δυναμικά, ανεπηρέαστη από το εργαλείο του βασανισμού της.

Αγία Αικατερίνη, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου

Παρά την πρωτοποριακή της συμβολή στο κίνημα του μπαρόκ, το φύλο της και οι φεμινιστικές θεματικές της τέχνης της είχαν γίνει η αιτία να «υποτιμηθεί» το ταλέντο της για πολλούς αιώνες, με αποτέλεσμα να παραμένει τελείως άγνωστη μέχρι και τις αρχές του προηγούμενου αιώνα.

Πλέον η Artemisia Gentileschi θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες ζωγράφου του 17ου αιώνα -με το όνομα της να βρίσκεται δίπλα στα «ιερά τέρατα» της τέχνης, όπως ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Καραβάτζο κ.α. Απόδειξη οι εκθέσεις που αφιερώνουν στο έργο της, οι μεγαλύτερες πινακοθήκες και γκαλερί του κόσμου, με πιο πρόσφατο παράδειγμα την Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, αλλά και οι τιμές-ρεκόρ που αγγίζουν τα έργα της σε δημοπρασίες.