Σκηνοθετώντας στη Μικρή Επίδαυρο με ευρωπαϊκό αέρα

Μια Ελληνίδα σκηνοθέτρια κι ένας Ελληνο – Γερμανός σκηνοθέτης με περισσότερα δείγματα γραφής στην Ευρώπη, παρά στην Ελλάδα. Η Έμιλυ Λουίζου (με έδρα το Λονδίνο) και ο Σαράντος Γεώργιος Ζερβουλάκος (με έδρα τη Βιέννη) επιστρέφουν στα πάτρια με ό,τι πιο σύγχρονο και συνάμα ελληνικό μπορούν να παρουσιάσουν: Έργα εμπνευσμένα από την αρχαία γραμματεία σε απευθείας αναθέσεις από το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.

Ο φετινός προγραμματισμός της Μικρής Επιδαύρου που, εν πολλοίς στηρίζεται στο πρόγραμμα «Contemporary Ancients» δηλαδή στην μεταγραφή, διασκευή ή αναδημιουργία αρχαίων κειμένων, καλεί φέτος (μεταξύ άλλων) τους δύο δημιουργούς που έχουν μικρή ή μεγαλύτερη σχέση με την τραγωδία (εκτός ελληνικής παραστατικής πραγματικότητας) για να σκηνοθετήσουν μετασκευασμένα σπαράγματα Αισχύλου και Σοφοκλή.

Η μεν Λουίζου ανοίγει το πρόγραμμα στις 14 και 15 Ιουλίου με το έργο του Γιάννη Σκαραγκά «Συμπτώματα από την έλλειψη βάρους». Δύο εβδομάδες μετά στις 28 και 29 Ιουλίου, ο Σαράντος Γεώργιος Ζερβουλάκος ανεβάζει τον κατά, Χρήστο Οικονόμου, «Φιλοκτήτη». Και οι δύο μιλούν για την σχέση τους με το είδος, έχοντας ένα δίπολο επιρροών να αφομοιώσουν: Την ελληνική και ευρωπαϊκή εμπειρία στην απόδοση του αρχαίου δράματος.

Ο θίασος της παράστασης. @Μαρίζα Καψαμπέλη

Η πρώτη της εμφάνιση στα ελληνικά σκηνοθετικά πράγματα ήρθε με ένα πρωτότυπο κείμενο (αποτέλεσμα της Σχολής Πυροδότησης Θεατρικής Γραφής του Πορεία) το «Labor» ένα καλοκαίρι πριν. Ήταν μια εικαστική εξπρεσιονιστική αποτύπωση μιας δυστοπίας με αρχετυπικές καταβολές. Σήμερα, η εγκατεστημένη στο Λονδίνο, Έμιλυ Λουίζου (που έχει χρηματίσει και βοηθός σκηνοθέτη σε παραστάσεις του Στάθη Λιβαθινού) πάει κατευθείαν στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου μέσα από ένα σίκουελ των «Ευμενίδων». Εδώ ο συγγραφέας Γιάννης Σκαραγκάς αποπειράται να οραματιστεί την επόμενη μέρα του Ορέστη – μετά την αθώωση του στον Άρειο Πάγο –  και με τις Ερινύες να έχουν μεταμορφωθεί σε Ευμενίδες, αλλά να παραμένουν παρούσες.

Παραδόξως, δεν είναι η πρώτη φορά που η Λουϊζου θα σκηνοθετήσει έργο αρχαίου δράματος καθώς οκτώ χρόνια πριν, ως φοιτήτρια ακόμα στο Λονδίνο, επιχείρησε με «Βάχκες». «Έχω καταπιαστεί αρκετά με μύθους και συγκεκριμένα ‘αναπροσαρμογές’ αρχετυπικού υλικού (με πιο πρόσφατη, πάλι στο Λονδίνο, την παράσταση μου εμπνευσμένη από το μύθο της Δάφνης και του Απόλλωνα). Με συνεπαίρνει το μυθολογικό πλαίσιο και η σχέση που έχει με την σημερινή κοινωνία, την ψυχανάλυση, την ανάλυση των ονείρων και του υποσυνείδητου» εξηγεί, εκφράζοντας ανυπομονησία για το, έτσι κι αλλιώς, τιμητικό της ντεμπούτο της στην Επίδαυρο.

Εξάλλου, όπως υπενθυμίζει, το αρχαίο δράμα δεν είναι ένα ενδόδημο είδος, στις σκηνές τις Αγγλίας – τις οποίες και παρακολουθεί στενά τα τελευταία δέκα χρόνια – το ενδιαφέρον είναι σταθερό για τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες. «Αυτό που παρατηρώ, όμως, είναι ότι υπάρχει ενδιαφέρον να επανεξεταστούν τα αρχέτυπα, να ιδωθούν οι χαρακτήρες και οι σχέσεις από καινούρια πρίσματα, και πολύ συχνά να ξαναγραφτούν καινούρια έργα εμπνευσμένα από τους αρχαίους μύθους. Γι’ αυτό και η πρωτοβουλία του Φεστιβάλ με τον κύκλο ‘Contemporary Ancients’ με ιντρίγκαρε από την πρώτη χρονιά που δοκιμάστηκε. Θεωρώ πολύ δημιουργικό να επαναπροσδιορίζουμε τη σχέση μας – και ως κοινό αλλά και ως δημιουργοί – με τα συγκεκριμένα αρχετυπικά έργα. Βέβαια, δεν είναι απλή υπόθεση· στην Αγγλία μιλάμε για μία πολύ οργανωμένη προσπάθεια που συχνά προϋποθέτει πολλαπλά drafts και έντονη υποστήριξη από δραματολόγους και δραματουργούς πριν ανέβει ένα καινούριο έργο για πρώτη φορά», τονίζει για την αγγλική συγγραφική παράδοση, μια διαδικασία που στην Ελλάδα έχει μείνει χαρακτηριστικά πίσω.

Η σκηνοθέτρια ΄Εμιλυ Λουϊζου. @Μαρίζα Καψαμπέλη.

Εδώ, ο βραβευμένος πεζογράφος Γιάννης Σκαραγκάς κάνει, σύμφωνα με τη σκηνοθέτιδα, μια πρόταση για το τι θα μπορούσε να συμβεί μετά το τέλος της δίκης και την αθώωση του Ορέστη. «Μου αρέσει πολύ που δεν πρόκειται απλώς για μια ‘επανεκτέλεση’ του έργου του Αισχύλου», σχολιάζει. «Το έργο του Σκαραγκά μας μεταφέρει σε ένα σύμπαν που συνδυάζει το μυθικό παρελθόν με ένα πιο σύγχρονο παρόν. Έναν κόσμο, δηλαδή, ο οποίος περιέχει τα μυθικά σύμβολα και πρόσωπα, αλλά τα συνδυάζει με ένα κοινωνικό πλαίσιο το οποίο μας επιτρέπει να επανεξετάσουμε το αέναο θέμα του παιδικού τραύματος και της διαιώνισης του κύκλου του κακού».

Στην προσέγγιση της στο Θέατρο της Μικρής Επιδαύρου, η Έμιλυ Λουίζου θέτει ως προτεραιότητα μου να αναδείξει την πιο μυθική πλευρά του έργου. «Το Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου», λέει, «προσφέρει έναν χώρο που αναβλύζει από μια ενέργεια μυθική, μια ενέργεια που κάπως ρουφάει την οποιαδήποτε προσπάθεια ρεαλιστικής απεικόνισης συμβάντων και χαρακτήρων. Έχω, λοιπόν, προσπαθήσει να αναδειχτεί ένας κόσμος πιο ποιητικός έως και ονειρικός».
Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 14 & 15 Ιουνίου
Παίζουν (αλφαβητικά) Μελαχρινός Βελέντζας, Σύρμω Κεκέ, Νεφέλη Κουρή, Χριστίνα Μαξούρη, Ελένη Μπούκλη, Αιμιλιανός Σταματάκης, Ιόλη Φιλιππακοπούλου

Σκηνή από την παράσταση. @Ηλίας Τσέπας.

Στο αθηναϊκό κοινό (αφού είχε προηγηθεί το ντεμπούτο του στη Θεσσαλονίκη όπου και γεννήθηκε) μας συστήθηκε δυναμικά. Αρχικά, με τις «Επαναστατικές μεθόδους για τον καθαρισμό της πισίνας σας», το πρωτοεμφανιζόμενο (τότε) έργο της Αλεξάνδρα Κ* στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού (2018). Ακολούθησε το έργο του Μισέλ Μαρκ Μπουσάρ «Tom in Greece» στη Στέγη (2019). Δύο κείμενα με άξονα τις αθεράπευτες ελληνικές παθογένειες και τις ‘αμαρτίες’ της ελληνικής οικογένειας στο επίκεντρο.

Έκτοτε σιωπή για τον Σαράντο Γεώργιο Ζερβουλάκο – στα ελληνικά εδάφη. Κι αυτό γιατί η καλλιτεχνική του πατρίδα, όπως λέει και ο ίδιος, είναι η Βιέννη. «Μετά την αποφοίτηση μου από το Max Reinhardt Seminar, επέλεξα να διατηρήσω την βάση μου εκεί. Από τότε κινούμαι καλλιτεχνικά μεταξύ Αυστρίας, Γερμανίας και Ελλάδας. Επειδή μεγάλωσα στο εξωτερικό, το να δουλέψω και στην Ελλάδα ήταν εξ αρχής μια ελκυστική ιδέα. Και χαίρομαι που, τα τελευταία χρόνια, μου δόθηκαν ευκαιρίες για σκηνοθεσίες σε τόσο ενδιαφέροντα καλλιτεχνικά περιβάλλοντα».

Τώρα καλείται να συνεισφέρει με τη σκηνοθεσία ενός νέου έργου στο πρόγραμμα «Contemporary Ancients» του φετινού Φεστιβάλ Επιδαύρου με μια σύγχρονη ερμηνεία ενός αρχαίου δράματος. Διευκρινίζει: «Αυτό δεν σημαίνει ότι σκηνοθετώ αρχαίο δράμα, αλλά προτείνω κάτι καινούργιο σε συνεργασία με έναν ενδιαφέροντα νέο συγγραφέα. Αυτό με γεμίζει με χαρά, καλλιτεχνική περιέργεια και ναι, γαλήνη».

Το έργο του πολυβραβευμένου Χρήστου Οικονόμου εμπνέεται από το πρωτότυπο του Σοφοκλή και, κατά τον σκηνοθέτη του, «είναι μια ερμηνεία του, δεν πρόκειται για μια αναπαραγωγή της γνωστής πλοκής – δεν θα είχε και ιδιαίτερο ενδιαφέρον: Γιατί να λέμε τα ίδια; Ας προχωρούμε ταυτόχρονα. Αυτό δεν σημαίνει ότι ξεχνάμε τα ήδη υπαρκτά σημαντικά πρότυπα. Ίσα, ίσα» παρατηρεί.

Κεντρική ιδέα στο πρωτότυπο έργο είναι η αντιμετώπιση και διαχείριση του θυμού και του πόνου. «Ο σωματικός και ο ψυχικός πόνος έχουν πολλές μορφές, όπως και ο θυμός, και είναι πολλαπλοί οι τρόποι με τους οποίους ο άνθρωπος αντιμετωπίζει αυτά τα συμπτώματα» προσθέτει ο Σαράντος Ζερβουλάκος.  Στο εγχείρημα του Χρήστου Οικονόμου, ο Φιλοκτήτης είναι στέλεχος μιας ένοπλης επαναστατικής οργάνωσης που πλέον βρίσκεται σε έναν τόπο αυτοεξορίας. Υπάρχει, δηλαδή, μια πύκνωση στοιχείων της τραγωδίας, δημιουργώντας ένα νέο και ανεξάρτητο ποιητικό σύμπαν. «Αυτό το σύμπαν έτυχε να συναντήσει εμένα, την σκηνοθετική μου φαντασία και εγώ το μετέφερα στο θίασο. Έτσι, ταξιδεύοντας στις παραστατικές τέχνες εξελίσσονται  τα πράγματα μέσω μιας φρέσκιας προοπτικής. Συνεπώς, η πρόταση μου για την σκηνοθεσία του έργου, είναι μια ερμηνεία της ‘ερμηνείας’», εξηγεί.

Ο σκηνοθέτης Σαράντος Γεώργιος Ζερβουλάκος. @Ηλίας Τσέπας.

Ο Φιλοκτήτης δεν είναι η πρώτη εμπειρία του Ζερβουλάκου σε κείμενα του αρχαίου δράματος, καθώς έχει δοκιμάσει σκηνοθεσίες τραγωδιών και στο εξωτερικό. Όπως και τότε, έτσι και τώρα, επισημαίνει πως η σκηνοθετική του προτεραιότητα «ήταν και είναι, να ψάξω στην ουσιαστική ιδέα των έργων αυτών και να τα ταξιδέψω από το τότε στο σήμερα και στο τώρα – στο τώρα της σκηνής στην όποια παίζεται. Αφηγήσεις αυτής της διάστασης είχαν και έχουν στο κέντρο τους τον άνθρωπο και τα ζητήματά του ως όντος ή ως πολίτη. Και ως άνθρωπος, μπορώ να ξεκινήσω από αυτά που γνωρίζω και αναγνωρίζω ώστε να συνδεθώ, να πιάσω το νήμα».

Είναι γνωστό πως στις γερμανόφωνες σκηνές, με τις οποίες συνδέεται στενά και ο ίδιος, το αρχαίο δράμα πάντα ήταν και θα είναι μια σημαντική αναφορά στα διαχρονικά θέματα του ανθρώπου και του ίδιου του θεάτρου. «Αν το θέατρο ήταν ένα δέντρο, χωρίς αμφιβολία, η θέση του αρχαίου δράματος είναι στη ρίζα» αναφέρει ο σκηνοθέτης. Και πως παρατηρεί και η Έμιλυ Λουϊζου για την αγγλική σκηνή, εκείνο που έχει βρει περισσότερο την θέση του στον εκεί θεατρικό χώρο εκεί είναι οι ερμηνείες των κειμένων: Σε μορφή δεύτερης ή και τρίτης απόδοσης – επεξεργασίας.
Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 28 & 29 Ιουνίου
Παίζουν (αλφαβητικά)  Φένια Αποστόλου, Γιώργος Κατσής, Λευτέρης Πολυχρόνης, Γαλήνη Χατζηπασχάλη