ΤΡΙΤΗ
05
ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Όσοι με ξέρουν καλά γνωρίζουν πως για εμένα η τέχνη του θεάτρου είναι η απόλυτη πράξη ελευθερίας. Σύνδεσης με κάτι που φαντάζεσαι και θέλεις εσύ ο ίδιος να έρθεις κοντά. Έχει κάτι το μεταφυσικό σαν συνθήκη. Κάτι συμβαίνει στο τώρα αλλά μπορεί να δράσει αργότερα, υποσυνείδητα, σχεδόν μαγικά. Είναι μια θεραπευτική και ταυτόχρονα καθαρτική διαδικασία που σε ενθαρρύνει να νιώσεις, να πιστέψεις, να ελπίζεις, να εκφραστείς. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου έχω παρακολουθήσει θέατρο παντού. Σε μικρά και μεγάλα θέατρα, σε μικρές και μεγάλες πόλεις, από μεγάλες θεατρικές ομάδες και ερασιτεχνικές, από ενήλικες και παιδιά, σε ανοιχτούς και κλειστούς χώρους – όλες συνθήκες ξεχωριστές που μου προσέφεραν η καθεμία αυτό που είχε να μου προσφέρει, που έγραψαν μέσα μου στο παρελθόν και συνεχίζουν να με καθορίζουν στο παρόν.
Μια νέα συνθήκη, που μέχρι και εκεί η τέχνη του θεάτρου βρήκε τον μαγικό τρόπο να ανθίσει, ήταν οι φυλακές Κορυδαλλού, στις οποίες βρέθηκα μια καλοκαιρινή Πέμπτη, καθόλα έτοιμη να παρακολουθήσω για ακόμη μια φορά θέατρο, μα ανέτοιμη εντελώς να νιώσω όλα όσα ένιωσα τις σχεδόν 4 ώρες που βρέθηκα εντός των τειχών τους.
Ώρα 18:00 το απόγευμα. Η ζέστη είναι αφόρητη και δεν με βρίσκει σε καμία παραλία της Αττικής αλλά να περνώ μια σιδερένια βαριά πόρτα εισόδου κι ένας σωφρονιστικός υπάλληλος να μου ζητά κινητό, ρολόι και ταυτότητα. Η τσάντα μου σκανάρεται, εγώ ολόκληρη περνάω από έλεγχο, αποχωρίζομαι το κινητό μου (που είναι και εργαλείο της δουλειάς μου εκτός απ’ όλα τα άλλα) και σιωπηρά συναινώ σε μια συνθήκη ανελευθερίας για 4 ολόκληρες ώρες, που ούτε ρολόι για να δω την ώρα δεν είχα πια πάνω μου.
Και κάπως έτσι, σχεδόν αυτόματα ο χρόνος σαν να παγώνει, καθώς εγώ περνώ στον εσωτερικό χώρο του Σωφρονιστικού Καταστήματος και αφήνω για λίγο στην άκρη τη ζωή που συνεχίζεται απρόσκοπτα στον έξω κόσμο. Σύντομα βρίσκομαι στον προαύλιο χώρο, σε έναν όμορφο κήπο, με δέντρα και λουλούδια που κάπως “σπάνε” τη μονοτονία του γκρίζου και δίνουν την αίσθηση μίας όασης εκεί που την έχεις περισσότερο ανάγκη. Οι καρέκλες έχουν τοποθετηθεί ομοιόμορφα, ενώ μπροστά τους έχει στηθεί το λιτό σκηνικό της παράστασης. Στο πίσω μέρος ένα μικρό κυλικείο, με πολύχρωμα τραπεζοκαθίσματα και μια παρέα από γάτες να τεντώνονται κάτω από τον δυνατό ήλιο. Πιάνω μια σκιά κάτω από ένα δέντρο και παρακολουθώ λίγο από τις τελευταίες ετοιμασίες. Οι σκηνοθέτες της παράστασης, Στρατής Πανούριος και Αικατερίνη Παπαγεωργίου, πηγαινοέρχονται ανάμεσα στα σκηνικά και δίνουν τις τελευταίες οδηγίες στους 18 κρατούμενους, που βρίσκονται εκείνη τη στιγμή επί σκηνής, και στους δύο επαγγελματίες ηθοποιούς, την Ινώ Μενεγάκη και τον Γιώργο Πατεράκη που συμμετέχουν στην παράσταση.
Η Αικατερίνη Παπαγεωργίου είναι ιδρύτρια της ομάδας The Young Quill και καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Μπέλλος, ενώ ο Στρατής Πανούριος είναι εμψυχωτής της θεατρικής ομάδας των φυλακών Κορυδαλλού, ήδη από το 2016 που συστάθηκε. Παρακολουθώ τους δυο τους καθώς ενθαρρύνουν την ομάδα και λένε σε όλους πως “όλα θα πάνε καλά”. Οι κρατούμενοι, όλοι άντρες διαφορετικών ηλικιών, δείχνουν μεγάλη αγωνία γι΄ αυτό που πρόκειται να συμβεί σε λίγη ώρα στον χώρο που για εκείνους είναι απλώς σωφρονιστικοί τοίχοι και η ζωή εκεί μέσα ελάχιστα θυμίζει εκείνη έξω. Οι μέρες κυλούν διαφορετικά, οι μήνες, για ορισμένους από αυτούς και τα χρόνια – γενικά η αίσθηση του χρόνου εκεί μέσα είναι εντελώς διαφορετική.
Οι περισσότεροι από αυτούς δεν είχαν καμία σχέση με το θέατρο στην έξω ζωή. Κι αυτό δεν το προδίδει η κάπως στερεοτυπική εμφάνιση που έχουν μέσα στο περιβάλλον της φυλακής. Είναι κάτι που θα μάς εκμυστηρεύονταν οι ίδιοι αργότερα και αμέσως θα καταλαβαίναμε πώς όλα τα ευεργετικά στοιχεία της τέχνης θα λειτουργούσαν για τους ίδιους εκτός από θεραπευτικά, ως παράθυρο σύνδεσής τους με μια κανονικότητα που δεν είναι πια για εκείνους δεδομένη…
Το θέατρο εκτός όλων των άλλων που ανέφερα παραπάνω είναι και συνύπαρξη. Συνύπαρξη διαφορετικών κόσμων που για λίγη ώρα, όσο δηλαδή διαρκεί η συνθήκη της παράστασης, μπορούν και νιώθουν ίσοι και απολύτως παραδομένοι σε αυτό που βιώνουν εκείνη τη στιγμή.
Συνύπαρξη, δημιουργικότητα, καλλιέργεια πνευματικών ικανοτήτων και αυτοβελτίωση είναι άλλωστε τα εργαλεία που αποτελούν το ζητούμενο μέσα από την συμμετοχή των κρατουμένων στο θεατρικό εργαστήρι, που από το 2016 έχει ανεβάσει ήδη τρεις παραστάσεις: την “Τρικυμία” του Σαιξπηρ, τον “Θάλαμο αρ. 6” του Τσέχωφ και τα “Οικόπεδα με θέα” του Μάμετ. Σειρά έχουν τώρα οι “Πέρσες”, η σπουδαία αυτή αντιπολεμική τραγωδία του Αισχύλου, που αποτελεί έναν ύμνο στη δημοκρατία και το θεμελιώδες δικαίωμα του ανθρώπου στην ελευθερία. Μια επιλογή ενός έργου που μπορεί να προκαλέσει σκέψεις για ταυτίσεις της ζωής των κρατουμένων με τους ηττημένους Πέρσες, μιας ήττας που ήρθε ως αποτέλεσμα της ύβρεως και της αλαζονείας τους δίνοντας ένα τέλος στα όνειρά τους.
Και φτάνει η ώρα. Κάτω από τον νυχτερινό αθηναϊκό ουρανό, έχουμε πάρει όλοι τις θέσεις μας και είμαστε έτοιμοι να παρακολουθήσουμε την συλλογική αυτή προσπάθεια. Η Αικατερίνη Παπαγεωργίου όρθια στο πλάι της σκηνής, δεν παίρνει στιγμή τα μάτια της από την ομάδα των ηθοποιών της – μάλιστα την πιάνω να ψιθυρίζει τα λόγια του έργου. Στα μάτια της διακρίνεται η αγωνία που έχει μία δασκάλα να καταφέρουν οι μαθητές της να μην ξεχάσουν κάτι από τα λόγια τους, να μη χαθούν. H αγωνία που έχει μια μάνα που βλέπει το παιδί της να ενσαρκώνει τον πρώτο του ρόλο σε σχολική παράσταση. Η ώρα κυλά αβίαστα με τον καθένα να καταθέτει κάτι από την ψυχή του σε αυτόν τον μικρό προαύλιο χώρο. Και έρχεται η στιγμή της σκηνής της επίκλησης του φαντάσματος του Δαρείου – μια σκηνή, από τις πιο δυνατές της βραδιάς αυτής, με τον κάθε κρατούμενο να καλεί κάτι δικό του.
Η στιγμή της υπόκλισης είναι κι εκείνη μια φορτισμένη στιγμή για όλους. Η ομάδα των κρατουμένων μαζί με τους δύο επαγγελματίες ηθοποιούς και τους σκηνοθέτες έρχονται μπροστά. Οι κρατούμενοι έχουν κάτι από τον ενθουσιασμό ενός μικρού παιδιού, που μόλις πέτυχε κάτι σπουδαίο. Και ήταν πραγματικά σπουδαίο. Ήταν μια δική τους προσπάθεια να αποτινάξουν από πάνω τους το στίγμα, τον αποκλεισμό που έχουν “φορέσει” κερδίζοντας τη δική μας αποδοχή, εφόσον ήμασταν εκεί, μπροστά τους, δίνοντάς τους την ευκαιρία να μάς δείξουν τι μπορούν να κάνουν. “Σας ευχαριστώ πολύ όλους που σε μια τόσο δύσκολη στιγμή της ζωής σας επιλέγετε να συμμετέχετε στην θεατρική ομάδα. Και εύχομαι να συνεχίσετε να το κάνετε. Ελπίζω επίσης να νιώσατε έστω και λίγο περήφανοι για τους εαυτούς σας, όσο ένιωσα εγώ απόψε για εσάς”. Αυτά ήταν τα λόγια της Αικατερίνης που κράτησα στο μυαλό μου, αφού δεν είχα τίποτα μαζί μου για να κρατώ σημειώσεις. Και με συγκίνησαν βαθιά, σκεπτόμενη πόσο πολύ αυτή η νεαρή καλλιτέχνις – μόλις 26 ετών- αγαπάει αυτό που κάνει. Η ίδια φρόντισε για τον ήχο, τα φώτα της παράστασης, μετέφερε ό,τι μπορούσε από το Θέατρο Μπέλλος, για να μπορέσει η θεατρική συνθήκη να ανθίσει σε έναν χώρο τόσο μακριά από τις συμβάσεις που απαιτεί η τέχνη αυτή.
“Σας ευχαριστούμε που είσαστε εδώ απόψε. Θα μπορούσατε να είχατε πάει για ένα ποτό, οπουδήποτε. Κι όμως επιλέξατε να έρθετε εδώ, για να δείτε εμάς”, είπε ένας από τους κρατούμενους με έναν άλλον να συμπληρώνει αμέσως μετά: “Χάρη στη θέληση κάποιων ανθρώπων στήθηκε αυτό εδώ σήμερα. Λίγη θέληση χρειάζεται μόνο. Λάθη κάνουμε όλοι. Τα αφήνουμε πίσω και προσπαθούμε να κάνουμε κάτι καλό. Ευχαριστούμε, λοιπόν, κι εσάς που με τη δική σας θέληση το στηρίζετε”.
“Ψυχή” της θεατρικής ομάδας, όπως την χαρακτήρισαν οι ίδιοι οι κρατούμενοι, είναι η Γιολάντα Κωνσταντινίδου, Κοινωνιολόγος και υπεύθυνη των Πολιτιστικών Προγραμμάτων του Σ.Κ Κορυδαλλού, που περήφανη και χαμογελαστή στέκεται ανάμεσά τους και μιλά σε εμάς για την προσπάθεια που κάνει η ίδια αλλά και όλοι μαζί, παλεύοντας με το ανέφικτο τις περισσότερες φορές με σκοπό να ανθίσει κάτι πραγματικά αναγκαίο. Και σπουδαίο. Τώρα πια το ξέρω, το είδα.
Και έρχεται η ώρα να φύγω. Να πάω να πάρω ξανά τα πράγματά μου από την είσοδο. Να ανοίξω το κινητό μου, να μιλήσω με φίλους, να κανονίσω τον επόμενο καφέ, φαγητό, μπάνιο στη θάλασσα. Φυλάω μέσα μου κάθε εικόνα, κάθε συναίσθημα που μου χάρισε αυτή η εμπειρία στις φυλακές και κοιτάζω μια τελευταία φορά γύρω μου για να πάρω μαζί μου και κάτι από την αίσθηση του χώρου. Αλλά θα αφήσω να υπερισχύσει μέσα μου η εικόνα του εντυπωσιακού και γεμάτου χρώματα γκράφιτι που καλύπτει τον έναν μεγάλο τοίχο του προαύλιου αυτού χώρου. Οι ίδιοι οι κρατούμενοι έχουν ζωγραφίσει τις πέτρες του τοίχου αυτού να σπάνε, να υποχωρούν και να αποκαλύπτουν ένα μαγικό τοπίο ηλιοβασιλέματος στη θάλασσα, μια εικόνα που στον καθένα φέρνει κάτι από την ανεμελιά και το συναίσθημα εκείνο της γαλήνης και της ελευθερίας που μπορεί να σου προκαλέσει μια τέτοια ζωντανή εικόνα πίσω από αυτόν τον μεγάλο γκρι τοίχο. Για κάποιους άλλους, όμως, που βρέθηκαν από την απέναντι πλευρά αυτού του τοίχου ένα τέτοιο συναίσθημα έχει τη δύναμη να το γεννήσει η τέχνη, σε κάθε της μορφή…
