Η τέχνη και η φροντίδα χέρι-χέρι στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης

Έργα υφαντικής που σπάνε κάθε κανόνα, εμβληματικά, αλλά και ατελή, με τρύπες, ξηλώματα και περισσεύματα, συνειρμικά αλλά και τυχαία. Σύννεφα από εκατοντάδες χιλιάδες χαρτάκια που απορροφούν στο σχήμα τους τους ήχους της φύσης και των ζώων. Φίλτρα που αποδίδουν αλλά και αντανακλούν τα χρώματα ενός εικοσιτετραώρου, υπενθυμίζοντάς μας την αναντικατάστατη πολυτέλεια του χρόνου.

Πρόκειται για τα έργα της Μάρως Φασουλή, του Αλέξανδρου Λάιου και της Ami Yamasaki, τα οποία έλαβαν το Βραβείο Τέχνης 2023 του Ιδρύματος Γεωργίου & Αριστέας Μαμιδάκη  και αποτελούν πλέον μέρος της μόνιμης συλλογής, εγκατεστημένα στο Minos Palace Hotel στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης.

Από τη βραδιά εγκαινίων των έργων

Το βραβείο θεσμοθετήθηκε το 2019 με πρώτους νικητές τον Θεόδωρο Ζαφειρόπουλο και Γιώργο Ρυμενίδη με το έργο τους «Come with the wind» που αλληλεπιδρά με τον περαστικό, φέρνοντας ήχους και μουσικές από τις τέσσερις πλευρές του ορίζοντα. Μετά την πανδημία, το βραβείο 2022 απονεμήθηκε στις Ισμήνη Κινγκ και Ιλεάνα Αρναούτου για το έργο τους «Tender Shell Geophilia» που ανοίγει μια είσοδο σαν θρόνο ή σαν ανθρώπινη αγκαλιά στη θάλασσα.

Tender Shell Geophilia

Το 2023 το βραβείο είχε δυο καινοτομίες: Αντί για έναν καλλιτέχνη ή σχήμα, υπήρχαν τρεις νικητές, οι οποίοι μάλιστα μπορούσαν να είναι και από το εξωτερικό. Τα έργα επιλέγονται μέσα από προτάσεις κατόπιν ανοικτής πρόσκλησης που γίνεται συνήθως στα τέλη του φθινοπώρου και η επιλογή πραγματοποιείται από την καλλιτεχνική επιτροπή που αποτελείται από τους Γιώργο Γυπαράκη, Νίκο Ναυρίδη, Αλέξανδρο Ψυχούλη, Πολίνα Κοσμαδάκη και Σωτήρη Μπαχτσετζή, που είναι ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Ιδρύματος. Η επιτροπή, όπως διευκρινίζουν τα μέλη της, φροντίζει ώστε η απόφασή της να είναι ομόφωνη και προσφέρει την επιμελητική της φροντίδα, ώστε οι κατατεθειμένες ιδέες να έχουν την καλύτερη δυνατή υλοποίηση.

Come with the wind

Καθένα από τα έργα που είδαμε φέτος στην Κρήτη ήταν γνήσιο παιδί του δημιουργού του: Η στιβαρή και γήινη παρουσία της Μάρως Φασουλή με το “Nomadic Murals“, ο σκεπτικισμός και ρομαντισμός του Αλέξανδρου Λάιου με το “Day”, η ανατολική κουλτούρα με τις σχεδόν μαγικές ιδιότητες που φέρει η Ami Yamasaki από την Ιαπωνία με το “Whispers Travel and whisper to you again“. Κεντρικός άξονας σε όλα η φροντίδα, θεματική που άλλωστε δουλεύεται και στο πρόγραμμα Residency που έχει ξεκινήσει το Ίδρυμα από τον περασμένο Οκτώβριο.

Γιώτα Δημητρίου (διευθύντρια Ιδρύματος Μαμιδάκη), Σωτήρης Μπαχτσετζής (καλλιτεχνικός διευθυντής) και οι τρεις νικητές

Η Μάρω Φασουλή συνδυάζει την υφαντική με την ταπισερί και την τοιχοποιία και ανατρέπει την ανάγκη κανόνων και συμβολισμών: «Ο τρόπος που εμπλέκεται η γυναίκα της ελληνικής παράδοσης με την υφαντική είναι περιοριστικός. Υπάρχουν συγκεκριμένοι, αυστηροί  κανόνες και αν γίνει κάποιο λάθος, ξηλώνει και ξαναξεκινά. Ως γυναίκα το αντιλαμβάνομαι αυτοτιμωρητικά, έχουμε μάθει να τιμωρούμε εαυτούς μας. Φτιάχνω λοιπόν στον αντίποδα ένα κανόνα με βάση όσα απαγορεύει η υφαντική. Δουλεύω ελεύθερα στα σχήματα, χωρίς προσχέδιο και δημιουργώ εγκολπώσεις».

Η Μάρω Φασουλή στην εγκατάσταση του έργου στο Minos Palace

Η Φασουλή αποδομεί έτσι τους κανόνες και  ανατρέπει και την ίδια την ανάγκη κανόνων και συμβολισμών. «Με ενδιαφέρει ο καθένας να εναποθέσει σε ένα ανοικτό σύστημα τις δικές του ματιές. Φτιάχνω μια ελλειμματική ανάγνωση, όπως σε ένα βιβλίο που δεν διαβάζουμε όλοι με τον ίδιο τρόπο. Η σχέση μου με προστασία, την ασφάλεια και τη φροντίδα βγαίνει από το ίδιο το υλικό. Επίσης το έργο, για μένα, αγγίζεται κάτι που έχει να κάνει πάλι με τη φροντίδα. Στην υφαντική η γυναίκα δούλευε με πολλή φροντίδα και προοριζόταν πάλι για να φροντίσει το υλικό. Η γυναίκα στην παράδοσή μας είναι σαν ένας εσωτερικός αρχιτέκτονας, ντύνοντας το σπίτι και τους κατοίκους του. Έχει μάθει να φροντίζει».

Nomadic Murals, Μάρω Φασουλή

Και τα τρία έργα είναι τοποθετημένα σε κοινόχρηστους διαδρόμους από 50-60 μέτρα ο καθένας και είναι ενδιαφέρον να βλέπεις πώς αλληλεπιδρούν οι επισκέπτες και οι προσωρινοί κάτοικοι του χώρου με τα έργα. Αυτή η άπλα του χώρου είχε και τις ιδιαιτερότητές της, αφού, όπως μας εξηγεί ο Γιώργος Γυπαράκης, το σκεπτικό της επιλογής των έργων είχε να κάνει με το πώς είναι σχεδιασμένα να διαβάζονται εν κινήσει, αν το μέρος μπορεί να σου δώσει την αίσθηση του όλου, τη χωρική τους συμπεριφορά λαμβανομένης υπόψη και της εγγύτητας του χώρου και της διαφορετικής προοπτικής.

Ο Αλέξανδρος Λάιος στην εγκατάσταση του έργου του στο Minos Palace

Ο χωροχρόνος αξιοποιείται στο έργο του Αλέξανδρου Λάιου, που αποτελεί ένα σχόλιο στην αξία του ελεύθερου χρόνου και του φωτός. «Μ’ ενδιαφέρει πολύ το φως, το χρησιμοποιώ σαν υλικό τη δουλειά μου και αναλύω το φάσμα φωτός. Υπάρχουν τόσα χρώματα που δεν μπορούμε να δούμε, ο ήχος, ο αέρας». Τα χρώματα στα φίλτρα του Λάιου αποδίδουν τις ώρες του πρωινού, του μεσημεριού, του απογεύματος, της δύσης. «Ο διάδρομος μπορεί να λειτουργήσει ως ένα καρέ-καρέ για το πώς κυλάει η μέρα, αφήνοντας να φανεί και το άυλο που έχει το ίδιο το φως. Αισθάνομαι ότι ο χρόνος κυλά πολύ γρήγορα, η μέρα φεύγει, η δύση είναι η στιγμή που σταματάς για λίγο και αναπολείς τη μέρα που πέρασε. Αυτός ο λίγος, σημαντικός χρόνος έξω από την καθημερινότητα είναι κάτι πιο εσωτερικό και αναγκαίο, ένα σημείο αναψυχής, όπου μπορείς σε άλλους ρυθμούς να ξαναμπείς σε μια εσωτερική ματιά». Ο καλλιτέχνης αποδίδει το φως με φίλτρα θεάτρου που αντέχουν στη θερμότητα και ταυτόχρονα έχουν καλή σχέση με το φως, μεταβιβάζουν την πληροφορία και παράλληλα είναι ελαφρύ υλικό που παρακολουθεί την κίνηση του ανθρώπου, καθώς περπατά στο διάδρομο, που είναι χώρος και χρόνος ταυτόχρονα.

Day, Αλέξανδρος Λάιος

Γιατί ασχολείται ο Αλέξανδρος με το φως; «Μα χωρίς φως δεν υπάρχει ζωή, είναι κατακλυσμιαίο! Το ερέθισμα γεννήθηκε επειδή ζώντας σε  έντονο εργασιακό ρυθμό, οι στιγμές που μπορείς να απολαύσεις το τελευταίο φως, είναι πολύτιμες. Οι αρχικές μας διαθέσεις απομονώνονται σε ένα στεγνό και αποστειρωμένο εγώ που καταλήγει στο να καταφέρει να δει για λίγα λεπτά ένα ηλιοβασίλεμα και να ξεκουραστεί, γιατί αύριο ξεκινά η επόμενη μέρα. Είχα ανάγκη να ηρεμήσω και να απολαύσω τις στιγμές, τη μέρα που πέρασε και με οδήγησε να σκεφτώ την αξία που έχει το να μπορούμε να φροντίσουμε τον εαυτό μας μέσα από τον ελεύθερό μας χρόνο, όπου μπορεί κανείς να φερθεί διαφορετικά και να φροντίσει πράγματα εκτός καθημερινότητας, αλλά και τον εαυτό του και τον διπλανό του».

Η Ami Yamasaki στην εγκατάσταση του έργου της στο Minos Palace

Η Ami Yamasaki έφτασε από το Τόκιο με τις αποσκευές της γεμάτες μικρά χαρτιά σαν βελάκια, τα οποία συνθέτει σχηματίζοντας σχήματα σαν ηχοτοπία. Δεν είναι τυχαίο, αφού η Άμι είναι και vocal artist και δουλεύει και με ανθρώπους με προβλήματα ακοής και όρασης. Αναζητώντας λευκό χαρτί ανακάλυψε σε χαρτοπωλείο 50 τόνους του λευκού, από τους οποίους επέλεξε τρεις για την Κρήτη. Το έργο της αποτελείται από πάνω από 100.000 χαρτάκια, τα οποία κόβει και τους δίνει σχήμα, χάνοντας μέσα από τη διαδικασία αυτή συχνά ακόμα και το… δακτυλικό της αποτύπωμα, όπως μας είπε. Παρουσιάζοντας τα έργα της μας αφήνει άφωνους με τους ήχους που μπορεί να παράξει αποδίδοντας ή καλύτερα, μεταμορφούμενη η ίδια σε  ήχους φύσης, ζώων και πουλιών. Η Άμι χρησιμοποιεί μια τεχνική που πλησιάζει στο ηχητικό σύστημα ζώων, όπως τα δελφίνια ή οι φάλαινες που αναγνωρίζουν το περιβάλλον και το υλικό, και δημιουργεί έναν εσωτερικό οπτικό χάρτη.

Whispers travel and whisper to you again, Ami Yamasaki

«Είμαστε η αντανάκλαση του περιβάλλοντός μας», παρατηρεί, καθώς μας εξηγεί πώς έπιασε την κλίμακα των ήχων στο Τόκιο με το να βρεθεί σε ένα αστικό πάρκο της πόλης, κοντά σε μια μεγάλη λεωφόρο, ένα μικρό αεροδρόμιο κι ένα μεγάλο σχολείο, μια μικρογραφία της πόλης, δηλαδή. «Προσπάθησα να πιάσω την κλίμακα των ήχων στο Τόκιο. Τον απορροφώ στο σώμα μου αυτόν τον ήχο, τον εγκαθιστώ εντός μου και το σώμα μου ουσιαστικά ζωγραφίζει το ηχητικό περιβάλλον». Η Άμι μοιάζει σαν να μεταφράζει μια παρτιτούρα, αλλά και την καλλιγραφία που έχει παράδοση στην Ιαπωνία. Οι Ιάπωνες έχουν τρία αλφάβητα και χρησιμοποιούν και κινέζικους χαρακτήρες, πολλοί από τους οποίους έχουν σχήματα ζώων. «Όταν ήμουν παιδί, κάθε χαρακτήρας έπαιρνε ξαφνικά σχήμα ζώου. Θέλω να δουλεύω με επιστήμονες, βιολόγους κυρίως, και να διακρίνουμε το πώς τραγουδούν τα ζώα, από το μέγεθος και τη δομή του σώματος. Θα ήθελα να δω τα κρυμμένα πρόσωπα του ήχου και το πώς οι ήχοι ταξιδεύουν».

Η Ami Yamasaki σε μια performance ήχου στα εγκαίνια των βραβευμένων έργων

Για την Άμι φροντίδα είναι η συναισθηματική αντίληψη του κόσμου. «Δουλεύω με τυφλούς που ακούν ήχους και ξέρουν από πού έρχονται. Προσπαθώ κι εγώ να ακούσω προσεκτικά και βαθιά, όπως εκείνοι. Οι δε κωφοί συνελάμβαναν τους ήχους μέσα από τις δονήσεις ενός τοίχου με ηχεία που είχα εγκαταστήσει. Είναι σημαντικό να νιώθουμε το όλο όχι μόνο με το μάτι, αλλά και με άλλες αισθήσεις, όπως η αφή».

Η Τζίνα Μαμιδάκη με τον Σωτήρη Μπαχτσετζή και την Ami Yamasaki

Η Τζίνα Μαμιδάκη, διευθύνουσα σύμβουλος της bluegr και ιδρύτρια του Ιδρύματος Γ&Α Μαμιδάκη και μια από τις πιο πετυχημένες γυναίκες επιχειρηματίες (η εταιρεία bluegr είναι ο πρώτος και μοναδικός όμιλος στον κλάδο των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα που βρίσκεται στην κορυφαία δεκάδα των best working places, των εταιρειών που παρέχουν το καλύτερο εργασιακό περιβάλλον στην Ελλάδα και κατέχει τη 2η θέση στη λίστα με τα καλύτερα εργασιακά περιβάλλοντα για γυναίκες στην Ελλάδα) ξεκίνησε στο Minos beach art hotel πριν από δεκαετίες, εκτός από τις εκθέσεις και τις αναθέσεις site specific έργων, και μια πρωτόλεια τότε μορφή residencies, τα συμπόσια τέχνης, όπου γνωστοί ή ανερχόμενοι Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες δημιουργούσαν τα έργα τους in situ, στον Κήπο των Γλυπτών.

The Painful Pyramids, Magdalena Abakanowicz

Ο κήπος τώρα είναι σαν μια open air gallery με πάνω από 50 γλυπτά, προσβάσιμη ελεύθερα για κάθε επισκέπτη, σχολείο ή οργανισμό που θέλει να ξεναγηθεί, ένας παράδεισος τέχνης, όπου περπατώντας τον ανακαλύπτεις έργα των Magdalena Abakanowicz, Lynda Benglis, Κώστα Βαρώτσου, Μαρίας Λοϊζίδου, Ρένας Παπασπύρου, Άγγελου Σκούρτη, Γιάννη Παρμακέλη, Κώστα Ιωαννίδη, Νίκου Αλέξιου,  Γιώργου Λιάππα, Νίκου Κεσσανλή, Γιώργου Γυπαράκη και πολλών ακόμα. «Κάνουμε ενέργειες για να ενταχθεί το Minos Beach art hotel στην κληρονομιά νεότερων μνημείων, προκειμένου να διασφαλίσουμε το μέλλον του», μας λέει η κα Μαμιδάκη. «Είναι κάτι που πολλοί αποφεύγουν, γιατί φοβούνται ότι θα περιοριστούν οι δυνατότητές τους. Εγώ παλεύω για να κρατήσω αυτά που απέκτησα από την προηγούμενη γενιά και θέλω να τα εξασφαλίσω».

One second, Γιώργος Γυπαράκης

Ο προγραμματισμός είναι 5ετης ή 10ετής. Για την επόμενη τριετία περίπου η τέχνη και τα βραβεία θα βρουν το χώρο τους στο Minos Palace, ενώ σειρά μετά έχει το Candia Park Village, στο οποίο μάλιστα έχει ήδη μελετηθεί από το αρχιτεκτονικό γραφείο Καψιμάλης η δημιουργία υπόσκαφου Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης με οπή φωτός σε δύο επίπεδα.

«Αγαπώ την τέχνη στη φύση και την εννοιολογική τέχνη, καθώς με συνεπαίρνει κάτι που με ξεπερνά. Τέχνη για μένα είναι το ωραίο, εκείνο που μιλά στις ψυχές πολλών σε όλους τους τομείς: στην έκφραση, τη δημιουργία, την ηγεσία. Κομμάτι του σωστού επιχειρηματία είναι η φροντίδα – για τους ανθρώπους του, για τους καλλιτέχνες, για την κοινότητα. Το ‘Πώς μπορώ να βοηθήσω;’ είναι μεγάλη, εις βάθος ερώτηση που περικλείει τη φροντίδα. Στο τέλος-τέλος, όλοι εργαζόμενοι είμαστε… Χρειάζεται να υπάρχουν εφαλτήρια και πρωτοβουλίες για να πάμε όλοι μπροστά στην αριστεία, να πάμε καλύτερα κι ας χάσουμε κάτι από τα κέρδη. Καπιταλισμός, ναι, αλλά κοινωνικός, με ανθρώπινο πρόσωπο!”

Δον Κιχώτης, Θεόδωρος

“Η καταστροφή έρχεται από την απληστία των funds που κρατούν 5-6 χρόνια, αλλάζουν χέρια, φτιάχνουν τερατουργήματα και υπερπαραγωγές, καταστρέφοντας τη φυσική ομορφιά και την ανθρώπινη κλίμακα.  Είμαστε 10 εκατομμύρια και ο δείκτης αφίξεων προς τον πληθυσμό μας είναι 3,5%, την ώρα που σε χώρες με βαρύ τουρισμό, όπως η Ισπανία, είναι πολύ χαμηλότερος. Πώς θα προστατεύσουμε τον τόπο και τα μνημεία του; Που είναι οι υπηρεσίες να ελέγξουν;. Ευγνωμονώ το γεγονός ότι μεγάλωσα με ευαισθησίες, γιατί ναι, χρειάζεται να είσαι κερδοφόρα, αλλά πρέπει να έχεις στιβαρά συστήματα αξιών, αλλιώς θα είσαι ένας τραγικός και αφυδατωμένος ηγέτης. Φανταζόμουν τις νεότερες γενιές πιο εξελιγμένες, αλλά ενώ έχουν σπουδάσει, είναι στεγνοί, τεχνοκράτες και γελάνε ψεύτικα. Καταθέτουν τις ψυχές τους ψεύτικα!».

Τα μέλη του Residency 2022 με τον Σωτήρη Μπαχτσετζή και την Γιώτα Δημητρίου, μπροστά από το έργο της Κλίτσας Αντωνίου “Χαμένες επιθυμίες”

Παράλληλα με τα φετινά βραβεία έγινε και μια παρουσίαση των καρπών του πρώτου Residency – Προγράμματος Καλλιτεχνικής Έρευνας & Φιλοξενίας με θέμα «Φροντίδα: Οικονομίες Ευδαιμονίας», που διοργάνωσε το Ίδρυμα Μαμιδάκη τον περασμένο Οκτώβριο. Οι εννέα νέοι άνθρωποι που φιλοξενήθηκαν προέρχονται από το χώρο της τέχνης, της γραφιστικής, της επιμέλειας, της ιστορίας, του βιβλίου και δούλεψαν στη θεματική της Φροντίδας με καλεσμένους εισηγητές από Ελλάδα και εξωτερικό. Έχει φτιαχτεί πλέον μια ομάδα πολύ δυνατή, που μας συγκίνησε με το δέσιμο και την κρίσιμη σημασία που φαίνεται ότι είχε η εμπειρία αυτή για τη ζωή και τη δουλειά τους. «Αυτό που φαίνεται σαν μια παρέα που περνάνε καλά, είναι ο πρώτος σπόρος για πράγματα που μπορεί να γίνουν, είναι η φροντίδα», όπως χαρακτηριστικά είπε η Τζίνα Μαμιδάκη στην παρουσίαση της έκδοσης που ετοίμασαν. «Παίρνουμε έμπνευση, φροντίδα και θάρρος όταν συνυπάρχουμε, δρούμε σε δίκτυα και μπορούμε με τη σειρά μας έχουμε μια άλλη απεύθυνση και ίσως να επηρεάσουμε σε βαθύτερο επίπεδο αλλαγές», είπαν τα μέλη του Residency. «Ανοίγει ο κόσμος μας και βλέπουμε και πόσο ανοικτοί πρέπει να είμαστε στους άλλους. Γίνεσαι πιο ταπεινός, μετατοπίζεται ο τρόπος που γράφεις, μιλάς, ενεργείς. Κάνεις λίγο πίσω για να δεις πιο καθαρά το σύνολο».

Οι residents κατά την παρουσίαση της έκδοσης

Το Ίδρυμα εξακολουθεί να στηρίζει τμήματα από τη δουλειά των residents ή των καλλιτεχνών, προσδοκώντας σε μακροχρόνιες και ουσιαστικές σχέσεις όπως έγινε πρόσφατα με τη συνεργασία με το Atopos και την επιμελήτρια Ελένη Ρήγα για το «Γραφείο Υδάτινων Πόρων», όπου συμμετείχαν και οι περσινές νικήτριες του Βραβείου Τέχνης. Στηρίζει επίσης το έργο άλλων πολιτιστικών θεσμών, όπως το Μουσείο Μπενάκη στο πλαίσιο τριετούς συνεργασίας που φέτος εκδηλώθηκε με τη στήριξη στην έκθεση Nelly’s. Έχει επίσης δημιουργήσει εκτός των άλλων στο πλαίσιο του προγράμματος Creative Europe ένα δίκτυο με τον οργανισμό WHW της Κροατίας (μια κολεκτίβα γυναικών επιμελητριών που είχε αναλάβει και την Kunsthalle της Βιέννης), το Idensitat της Βαρκελώνης, καθώς και το State of Concept Athens και το Κέντρο Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών στο Δημόσιο Χώρο . Η θεματική είναι οι Οικολογίες της Φροντίδας (Care Ecologies) και σε αυτό το πρόγραμμα εντάσσεται και το Residency. Όπως μας λέει ο ιστορικός τέχνης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Ιδρύματος, Σωτήρης Μπαχτσετζής, στόχος είναι να ενισχυθεί η κινητικότητα, η καλλιτεχνική δημιουργία, η φιλοξενία, ο καλλιτεχνικός διάλογος, η ομαδική δουλειά. Θα υπάρξει μια συλλογική έκδοση  που θα αναλάβει το Κέντρο Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών στο Δημόσιο Χώρο, καθώς και μια έκθεση στο State of Concept στην Αθήνα.

Πολύ σύντομα θα ανακοινωθεί η πρόσκληση για το Residency 2023, ενώ το φθινόπωρο θα ανακοινωθεί η πρόσκληση για το Βραβείο Τέχνης 2024.