Οι πέντε Μήδειες του Φρανκ Κάστορφ αποκαλύπτονται

Ποια είναι η Μήδεια του Φρανκ Κάστορφ; Ιδού το ερώτημα. Ένα κείμενο ιδιοσυγκρασιακό και αναρχικό, που γραφόταν μέχρι και λίγες εβδομάδες πριν την πρεμιέρα, αντλώντας εξίσου από την σύγχρονη λογοτεχνία, τη σύγχρονη δραματουργία, τη σύγχρονη ζωή.

Ποια θα είναι η ματιά του Κάστορφ στο μύθο της Μήδειας; Ένας εικονοκλαστικός, σφοδρός συναισθημάτων, κόσμος όπου γκρεμίζει ότι ξέρουμε για το αρχαίο δράμα, έτοιμος να εισπράξει δυσθυμίες και αντιδράσεις.

Ποιες είναι οι Μήδειες του Κάστορφ; Εδώ η απάντηση είναι σαφέστερη. Πέντε Ελληνίδες ηθοποιοί – η Στεφανία Γουλιώτη, η Σοφία Κόκαλη, η Μαρία Ναυπλιώτου, η Αγγελική Παπούλια και η Ευδοκία Ρουμελιώτη – με μικρότερη ή μεγαλύτερη εμπειρία στο αρχαίο δράμα, ψηλαφούν το αρχέτυπο για να οικοδομήσουν ένα καινούργιο ψηφιδωτό του που ουρλιάζει.

Όλες τους, ως εκδοχές ενός προσώπου επιχειρούν να ορίσουν τις δυναμικές που φωτίζει η ‘ηρωίδα’ τους και να περιγράψουν την εμπειρία να τις σκηνοθετεί ο εκρηκτικός Φρανκ Κάστορφ.

@Alex Kat

“Οι κόσμοι του Κάστορφ είναι τρομερά πολιτικοί, συναισθηματικοί, παρορμητικοί. Ο τρόπος που μετατρέπει σε χυλό όλο αυτό το υλικό, με οδηγό την τρομακτική του καλλιέργεια, τα προσωπικά του βιώματα και την εμπιστοσύνη που δείχνει στους εφιάλτες του είναι σοκαριστικός. Συνάμα, λειτουργεί ως ένας μεγάλος καθρέφτης για όσα έχουν συμβεί στην ανθρωπότητα μέχρι σήμερα. Ξεπηδούν όλα με ένταση από το συλλογικό ασυνείδητο, χωρίς γραμμικότητα, χωρίς λογική. Τον απασχολεί να ακουστεί ο λόγος, εκείνη τη στιγμή, από το συγκεκριμένο σώμα- κι ας μην βγαίνει νόημα. Γιατί και η ζωή η ίδια δεν έχει νόημα. Ο Κάστορφ παίρνει το θυμό του, τους δαίμονες και το ένστικτο του και φτιάχνει μιαν άλλη Γκουέρνικα.

Φαινομενικά, μοιάζει να αντιμετωπίζουμε ένα τέρας· μα αυτό το τέρας έχει έρθει για να μας αλλάξει, για να μας θυμίσει πως καταφέραμε να φτιάξουμε τη σημερινή πραγματικότητα, τη σημερινή ανθρωπότητα.

Έχει γεννηθεί ένα νέο έργο όπου αναγνωρίζεις τον Ευριπίδη, όπως αναγνωρίζεις τον Ρεμπώ, τον Χάινερ Μίλερ, τις εξόριστες γυναίκες της Μακρόνησου. Ήταν, στ’ αλήθεια, πολύ σαφής όταν είπε πως θα κατακερματίσει το κείμενο και μέσα από μια νέα σύνθεση θα προκαλέσει μια νέα ταραχή. Η παράσταση μοιάζει να έχει μυρωδιά από το Ανατολικό Βερολίνο. Κάποιος θα νιώσει πως βλέπει κάτι νεωτεριστικό, κάποιος θα νιώσει πως το έργο το έχει ξαναδεί. Τίποτα από όλα αυτά δεν έχει σημασία. Σημασία έχει να δεις την παράσταση μέσα από την ταραχή που θα επιτρέψεις να σου συμβεί. Εξάλλου, έχει νόημα η τέχνη, αν δεν σου προκαλεί σοκ;

Στεφανία Γουλιώτη: Στην Ελλάδα έχουμε εγκλωβιστεί σε έναν τρόπο σκέψης για το αρχαίο δράμα που πρέπει, πάση θυσία, να μιλάει για «μια καινούργια πρόταση». Συνειδητοποιώ τώρα πόσο είναι επείγον να αποδεσμευτούμε από κάτι τέτοιο.

Προσωπικά, η «Μήδεια» του Κάστορφ με παραπέμπει, μ’ έναν τρόπο, στο «Πεθαίνω σαν χώρα» του Δημητριάδη και τις κραυγές στα κείμενα του Αρτώ. Όσο κι αν ακούγεται οξύμωρο, αισθάνομαι πως η φλόγα που καίει στη σκέψη του Κάστορφ δεν θα άντεχε να μείνει μόνο στον Ευριπίδη. Ο άνθρωπος αυτός φλέγεται.

Ομολογώ πως στην πρώτη φάση των προβών, αισθανόμουν πως δεν μπορούσα να δουλέψω κάτω από αυτή τη λογική, για λίγο βρισκόμουν σε σοκ. Αναρωτιόμουν που είναι οι δυνατότητες του ηθοποιού να προτείνει, που είναι οι ελευθερίες του; Κι όμως, στην πορεία μπήκα σε ένα σχήμα δουλειάς απίστευτα απελευθερωτικό που, πλέον, νιώθω πως θα απενοχοποιήσει πάρα πολύ τις μελλοντικές επιλογές μου· θα πάψω να εξηγώ τα πράγματα στο θέατρο. Γιατί ο Κάστορφ μας έδειξε πως η προσπάθεια να εξηγήσεις σε νεκρώνει, σε στεγνώνει. Μοιραία, στην Ελλάδα έχουμε εγκλωβιστεί σε έναν τρόπο σκέψης για το αρχαίο δράμα που πρέπει, πάση θυσία, να μιλάει για «μια καινούργια πρόταση». Συνειδητοποιώ τώρα πόσο είναι επείγον να αποδεσμευτούμε από κάτι τέτοιο. Κι έτσι τώρα, θα υπηρετήσω τη «Μήδεια» όπως ακριβώς μου το ζητάει – δεν με νοιάζει αν θα είμαι καλή ή όχι.”

@Alex Kat

Η ιστορία της Μήδειας υπάρχει. Την αφηγούμαστε, ωστόσο, μέσα από αναπάντεχες δράσεις, την αφηγούμαστε στοχαζόμενοι ελεύθερα πάνω στον Ευριπίδη. Υπάρχει ακόμα το αρχέτυπο της Μήδειας. Αλλά δεν μένουμε στο πρόσωπο, αφού το πρόσωπο προϋποθέτει μια ψυχολογική ερμηνεία. Και η αρχαία τραγωδία δεν είναι ψυχολογικό θέατρο, είναι ένα θέατρο τελετουργικό, ένα κείμενο που εκφέρεις, τη συγκεκριμένη στιγμή. Τέλος, υπάρχουν και τα συναισθήματα της Μήδειας, συναισθήματα σφόδρα που συναντά κανείς και στο πρωτότυπο έργο: Υπάρχει ο έρωτας, η απελπισία, ο θυμός, η οργή, η διεκδίκηση, η απαίτηση, η προδοσία.

Εκείνο που, σίγουρα, δεν υπάρχει είναι ο κλασικός τρόπος απόδοσης της τραγωδίας. Δεν καλούμαστε να υπερασπιστούμε τίποτα από όσα ξέρουμε ή έχουμε εφαρμόσει, καμία από τις πολλές φόρμες με τις οποίες έχουμε ‘φορτώσει’ αυθαίρετα το αρχαίο δράμα, χωρίς να έχουμε καμία απόδειξη πως του ανήκουν. Ο Φρανκ Κάστορφ πίστευε και πιστεύει στην αποδόμηση και στην εκ νέου δυνατότητα της σύνθεσης. Επιτρέπει στη φαντασία του, στις γνώσεις, στις ιδέες του να συναντήσουν την ελευθερία ενός μικρού παιδιού που θα κατασκευάσει κάτι νέο από πολλά κομμάτια. Με αυτή τη σειρά, επιτρέπει και στον ηθοποιό του τη μη συνέπεια· του επιτρέπει να μην δώσει λογαριασμό σε τίποτα. Η διαδικασία αυτή προσωπικά με έχει απελευθερώσει απόλυτα.

Μαρία Ναυπλιώτου: Είμαι ευγνώμων γιατί είναι η πρώτη φορά που δεν έχω φόβο για το αποτέλεσμα· αφήνομαι μόνο να εξερευνήσω και να δημιουργήσω, όπως μας διδάσκει ο Φρανκ Κάστορφ.

Είμαι μέρος μιας ιστορίας κι όχι φορέας ενός ρόλου από την αρχή μέχρι το τέλος. Υπερασπίζομαι αυτό που κάνω, τη στιγμή που καλούμαι να το κάνω. Είμαι δοσμένη απόλυτα, αλλά για μια στιγμή. Κι εκεί συνειδητοποιώ πως στην δική μας «Μήδεια» δεν είναι ο ηθοποιός το θέμα. Είναι η δυνατότητα του να κολυμπήσει χωρίς αγωνία σε άγνωστα και τρικυμιώδη νερά.

Γι’ αυτό και από τότε που μπήκα σ’ αυτόν τον αχαρτογράφητο κόσμο, κάτω από τις οδηγίες του Φρανκ Κάστορφ, προσαρμόστηκα γρήγορα – ίσως βοήθησε και η πειθαρχία της χορεύτριας που με ακολουθεί πάντα. Τώρα μπορώ να πω ότι βιώνω μιαν ανεπανάληπτη εμπειρία και είμαι ευγνώμων γι’ αυτήν. Ευγνώμων και γιατί είναι η πρώτη φορά που δεν έχω φόβο για το αποτέλεσμα· αφήνομαι μόνο να εξερευνήσω και να δημιουργήσω, όπως μας διδάσκει ο Φρανκ Κάστορφ.

@Alex Kat

Η Μήδεια συντίθεται από πέντε (θα μπορούσαν να είναι δεκαπέντε) γυναίκες, μιας και η κάθε γυναίκα έχει εν δυνάμει τα χαρακτηριστικά της Μήδειας. Σε απόλυτες τιμές θα μπορούσαν να ανθίσουν, θα μπορούσαν να πλησιάσουν το σκληροπυρηνικό αρχέτυπο της Μήδειας.

Σοφία Κόκκαλή: Γινόμαστε αφηγητές της Ιστορίας. Της Ιστορίας του ανθρώπου.

Ο Φρανκ Κάστορφ ψάχνει να μεταφράσει σκηνικά την προσωπική του σύνδεση με το κείμενο και το έργο. Και έτσι η λειτουργία μας, είναι συνεχώς ένας διερευνητικός περίπατος και ταυτόχρονα μια έκρηξη που πυροδοτείται μέσω του λόγου. Του Ποιητικού λόγου, που ήδη μας εμπεριέχει. Και έτσι γινόμαστε αφηγητές της Ιστορίας. Της Ιστορίας του ανθρώπου. Που είτε την κοιτάξεις μικροσκοπικά μια μέρα του καιρού μας, είτε επισκεφτείς το παρελθόν τρομάζει με το πόσο παραμένει η ίδια.

@Alex Kat

Φανταστείτε ένα σκηνοθέτη που σπρώχνει τους ηθοποιούς του στα άκρα, στο όριο τους. Φανταστείτε τον να γράφει μια οριακή ιστορία και να ζητάει να την αφηγηθούν άλλοι για λογαριασμό του. Φανταστείτε τον παλμό μιας καρδιάς, το καρδιογράφημα λίγο πριν το έμφραγμα. Αυτή είναι η Μήδεια του Φρανκ Κάστορφ.

Για την σπουδαιότητα πολλών Ευρωπαίων σκηνοθετών έχουμε μιλήσει κι έχουμε ακούσει. Για τον Κάστορφ μπορώ να πω ότι είναι στ’ αλήθεια ένας μύθος· είναι δαιμονικά έξυπνος, είναι βαθιά γοητευτικός αλλά έχει έναν εντελώς δικό του δημιουργικό κόσμο. Εκεί έχεις δύο επιλογές: Είτε να φύγεις ή να τον ακολουθήσεις. Δεν υπάρχει τρίτος δρόμος. Και καθώς η εμπειρία προδιαγράφεται μοναδική, όχι δεν μπορείς να φύγεις, δεν χάνεις αυτή την ευκαιρία. Προσωπικά, ξέρω πως δεν θα ζήσω ξανά κάτι αντίστοιχο. Με όποια δυσκολία κι αν συνεπάγεται πως ακολουθώ ήδη τα βήματα του.

Ευδοκία Ρουμελιώτη: Για τον Κάστορφ μπορώ να πω ότι είναι στ’ αλήθεια ένας μύθος· είναι δαιμονικά έξυπνος, είναι βαθιά γοητευτικός αλλά έχει έναν εντελώς δικό του δημιουργικό κόσμο.

Το θέατρο του δεν θέλει καμία τακτοποίηση, το απαιτεί αυτό. Σου δίνει, λοιπόν, μια φαινομενική ελευθερία (μπορεί να είναι και ουσιαστική) που καταλήγει να ζητά από σένα μιαν αναρχία. Αυτή η σχέση άλλοτε με κινητοποιεί κι άλλοτε μου δημιουργεί μιαν ανασφάλεια. Καθώς η «Μήδεια» του Κάστορφ θα είναι η πρώτη μου εμφάνιση στην Επίδαυρο, χρειάζεται να διανύσω δύο και τρεις φορές τις αποστάσεις που μας ζητεί. Αναμετριέμαι με τον ίδιο μου τον εαυτό, αναμετριέμαι με το χώρο, με το κείμενο.

Εδώ ο Ευριπίδης είναι μόνο η αφορμή. Πριν τον Κάστορφ, η Μήδεια ήταν για μένα η γυναίκα που αντιστέκεται στην ανδροκρατούμενη κοινωνία, η γυναίκα που να παλεύει να βρει τη θέση της και τη δύναμη της, που προσπαθεί να επιβιώσει του διωγμού και της ξενιτιάς, που φτάνει στην τρέλα όχι μόνο από ερωτική εκδίκηση, αλλά γιατί και η ίδια είναι βαθιά προδομένη, άρα νεκρή. Όλες αυτές οι αρχικές μου εντυπώσεις επιβιώνουν στο νέο κείμενο, αλλά αλλιώς.

Η Μήδεια εδώ είναι η φωνή που μιλάει για τον εμφύλιο, για τους εξόριστους, για την περιβαλλοντική καταστροφή, για την πολεμική μανία, για τη μανία του καπιταλισμού, για την κακοποίηση των γυναικών. «Σας περιφρονώ άνδρες», λέει κάπου. Η ματαίωση του μεγάλου έρωτα της εκφράζεται μέσα από ένα εκπληκτικό του Ρεμπώ το οποίο αντανακλά την ψυχική της κατάσταση.

Αυτό που δημιουργεί ο Κάστορφ (και εμείς στα βήματα του) είναι, κατά την άποψη μου, ο λόγος για τον οποίο πρέπει να γίνεται το θέατρο: Ένα ερέθισμα διαλόγου, ακόμα κι αν διαφωνείς, ακόμα κι έχεις αντιρρήσεις. Το έργο του δεν μέλλει να ξεχαστεί, ούτε και το θέατρο του. Αυτή είναι μια επιτυχία που έχει κατοχυρώσει ήδη. Κι εγώ που πάντα αναρωτιόμουν αν όσα κάνω στο θέατρο θ’ αρέσουν, αυτή τη φορά δεν ανησυχώ για το τι θα πει το κοινό. Ο Φρανκ Κάστορφ δημιουργεί, χωρίς να σου δίνει την επιλογή του φόβου· ακόμα κι αν η αποδοχή του κοινού θα είναι για εμάς ένα ερωτηματικό μέχρι το τέλος της παράστασης.

@Alex Kat

Η παράσταση έχει συντεθεί από διαφορετικά κείμενα που συνθέτουν όλα μαζί το σύμπαν της Μήδειας. Μέσα από κείμενα του ποιητή Ρεμπώ, το «Υλικό Μήδειας» του Χάϊνερ Μίλλερ, την «Μήδεια» του Ευριπίδη και διάφορα άλλα κείμενα συντίθενται πολλά πρόσωπα της ηρωίδας, πολλές οπτικές και πτυχές του ίδιου προσώπου, πολλές εκδοχές του ίδιου μύθου. Μια γυναίκα που την εξορίζουν, ολομόναχη, απροστάτευτη, διωγμένη, προδομένη, εγκαταλελειμμένη δαιμονική, από-μαγεμένη. Έχει χάσει κάθε επαφή με τον τόπο από όπου προέρχεται και στο παρόν βρίσκεται εξαρθρωμένη σε ένα μη τόπο. Στο τίποτα. Δεν έχει κανέναν και δεν της συμπαραστέκεται κανένας.

Αγγελική Παπούλια: Μέσα από κείμενα του ποιητή Ρεμπώ, το «Υλικό Μήδειας» του Χάϊνερ Μίλλερ, την «Μήδεια» του Ευριπίδη και διάφορα άλλα κείμενα συντίθενται πολλά πρόσωπα της ηρωίδας

Η απέραντη μοναξιά της Μήδειας είναι κάτι που έχει φωτιστεί, για μένα, σε αυτή την εκδοχή που δουλεύουμε με τον Φρανκ Κάστορφ. Είναι έρημη, σε ένα έρημο νεκρό τοπίο, αβοήθητη, εγκλωβισμένη, μακριά από τους Θεούς της και τους δικούς της. Είναι σαν να ψάχνει απελπισμένα να ανασυνθέσει την ιερή της σχέση με την πραγματικότητα, αλλά δεν μπορεί, δεν τα καταφέρνει. Διαφωνεί με τον υπάρχοντα κόσμο, συγκρούεται μαζί του, τον αντιμάχεται. Η μουσική δεν αντηχεί πια στα αυτιά της και όλα απομένουν βουβά, απομονωμένα και δυσερμήνευτα. Μέσα σε αυτό το φυσικό κενό της πραγματικότητας ξαφνικά ακούγεται ένα δαιμονικό γέλιο, το δικό της γέλιο.