Σίγκμουντ Φρόιντ: Έκθεση στο Λονδίνο αφιερώνεται στην καταλυτική για τη σκέψη του επίσκεψη στην Ακρόπολη

Τον Σεπτέμβριο του 1904, ο Σίγκμουντ Φρόιντ ξεκίνησε τις ετήσιες “μεσογειακές διακοπές” του με τον αδερφό του Αλεξάντερ. Σκόπευαν να πάνε στην Κέρκυρα, ωστόσο, λόγω της έντονης ζέστης πήραν τελικά το πλοίο από την Τεργέστη για Αθήνα. Οι δύο άντρες επισκέφτηκαν τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Εκεί ο Φρόιντ κυριεύθηκε από ένα παράξενο και περίπλοκο συναίσθημα: «Οι αισθήσεις μου λένε πως τώρα στέκομαι στην Ακρόπολη», θα έγραφε αργότερα, «Αλλά δεν μπορώ να το πιστέψω».

Δεν επρόκειτο απλώς για μια “τουριστική” έκφραση θαυμασμού του τύπου «Εδώ είμαστε στο Μάτσου Πίτσου, στην Πέτρα, στις Πυραμίδες – και μοιάζει εξωπραγματικό!». Ο Φρόιντ βίωσε μια συνταρακτική αμφιβολία για το αν η Ακρόπολη υπήρξε ποτέ. Είχε διαβάσει γι’ αυτήν ως παιδί, είχε μελετήσει χαρακτικά και δαγκεροτυπίες για τον Παρθενώνα, τον τόσο κομψό, πολυσήμαντο και στωικό, όμως τώρα που στεκόταν εκεί αισθανόταν ενοχή και τεράστια δυσπιστία. Η εμπειρία θα τον ταλανίσει για δεκαετίες.

Ο Φρόιντ με τον αδερφό του Αλεξάντερ το 1936. Φωτογραφία: Freud Museum London

Αυτό είναι το θέμα μιας μικρής αλλά συναρπαστικής έκθεσης, στον αριθμό 20 της οδού Maresfield Gardens, στο Βόρειο Λονδίνο, εκεί που ο Φρόιντ με την οικογένεια του κατέφυγαν για να γλιτώσουν από τους Ναζί το 1938. Τώρα έχει μετατραπεί στο Μουσείο Φρόιντ. Η έκθεση επικεντρώνεται στο διάσημο δοκίμιο που εκείνος έγραψε σε ηλικία 80 ετών, το «Μια Διαταραχή της Μνήμης στην Ακρόπολη». Πρόκειται για μια απόπειρα να “ψυχαναλύσει” τον εαυτό του και το συγκεκριμένο βίωμα του, κατόπιν 32 χρόνων συνεχούς σκέψης. Μια από τις σπουδαιότερες πραγματείες για την περίεργη, μερικές φορές, “ανικανότητα” μας να χαρούμε.

Το περιστατικό εξιστορείται μέσα από καρτ-ποστάλ, γράμματα, έγγραφα, όλων των ειδών τις εικόνες, καθώς και μέσα από αντικείμενα και γλυπτά που συνέλεξε ο ίδιος ο Φρόιντ. Το πρώτο έκθεμα που “καλωσορίζει” τον επισκέπτη αποτελεί μια μεγάλου μεγέθους “φωτογραφία σε σέπια” της Ακρόπολης στη δύση του ηλίου, από τον Ελβετό φωτογράφο François-Frédéric Boissonnas το 1907. Περιλαμβάνει και άλλες αποτυπώσεις του Παρθενώνα με φόντο “σκοτεινά” σύννεφα που προμηνύουν καταιγίδα ή κάποιο “μυστηριώδες” σούρουπο.

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ γνώριζε τις γκραβούρες της Ακρόπολης των Γερμανών Ρομαντικών καλλιτεχνών που εκτίθενται στο Μουσείο και είχε εμβαθύνει από νεαρή ηλικία στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Μελέτησε τη γλώσσα στο Δημοτικό, κρατούσε ημερολόγιο στα αρχαία ελληνικά και πρότεινε ο μικρός του αδερφός να πάρει το όνομα του από τον Μέγα Αλέξανδρο.

Ο Φρόιντ με τον πατέρα του το 1864 | Φωτογραφία: Freud Museum London

Η επιμελήτρια της έκθεσης, Marina Maniadaki, μεγάλωσε στην Αθήνα, κοντά στην Ακρόπολη, με την αίσθηση της επιβλητικής παρουσίας να καταλαμβάνει ολόκληρη την έκθεση. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει μια στούντιο-φωτογραφία του Φρόιντ γύρω στην ηλικία των δέκα με τον πατέρα του, η οποία αποκτά καινούριο νόημα καθώς  ο επισκέπτης περιηγείται παρακάτω.

Το ταξίδι στην Ακρόπολη πραγματοποιήθηκε από καθαρή τύχη, καθώς προορισμός των δύο αδερφών ήταν η Κέρκυρα. Ο Φρόιντ έβλεπε συνέχεια τους αριθμούς 61 και 62 σε όλη τη διαδρομή, γεγονός που τον παρακίνησε σε σκέψεις για τη δική του θνητότητα («Θα πεθάνει σε αυτή την ηλικία»;). Φόρεσε το καλύτερο πουκάμισο του για να ανέβει στον Ιερό Βράχο. Τα πάντα ήταν σημειολογικά φορτισμένα.

Η σοκαριστική δυσπιστία της άφιξης του παρομοιάζεται, στο δοκίμιο, με το να βλέπεις το τέρας του Λοχ Νες να στέκεται στις όχθες της Λίμνης και να συνειδητοποιείς ότι όλα όσα σου είπαν στο σχολείο αποδείχθηκαν τελικά αληθινά. Πολλά “οφιοειδή” αντικείμενα εκτίθενται σε προθήκες -βραχιόλια, αγάλματα, τάματα- ωστόσο μπορεί να είχαν διαφορετική ερμηνεία για τον “Πατέρα” της Ψυχανάλυσης.

Την ημέρα που επισκέφτηκε τον Παρθενώνα το Μουσείο ήταν κλειστό και έτσι δεν είδε ποτέ τα αγάλματα της Αθηνάς που τον “στοίχειωναν” -η θεά που ξεπήδησε σαν ιδέα από το κεφάλι του Δία. Στην έκθεση παρουσιάζεται το χάλκινο αγαλματίδιο της Αθηνάς που υψώνει το ένα χέρι εμφατικά: Το αγαπημένο του απόκτημα.

Το αγαπημένο απόκτημα το Φρόιντ: Ένα χάλκινο αγαλματίδιο της Θεάς Αθηνάς. | Φωτογραφία: Freud Museum London

Αυτό που όμως ο Σίγκμουντ Φρόιντ συνειδητοποίησε αργά στη ζωή του είναι πως η ανταπόκριση του αποτέλεσε ένα είδος άρνησης σχετικά με τον πατέρα του: «Μου φαίνεται εξωπραγματικό ότι έφτασα πιο “μακριά” από εκείνον». Ο Jakob Freud ήταν έμπορος μαλλιού και αυτοδίδακτος. Στη φωτογραφία της έκθεσης κάθεται με ένα βιβλίο στα γόνατα του, σαν ένα προσόν, ενώ το μικρός Σίγκμουντ στέκεται πίσω του με ένα σκεπτικό συνοφρύωμα.

Η δυσπιστία του Φρόιντ ότι έχει φτάσει τόσο μακριά ήταν ψυχολογικής και γεωγραφικής φύσεως. Σε καμία φάση της ζωής του δεν είχε φανταστεί ότι θα ταξίδευε μέχρι την Ελλάδα, ή ότι θα ξεπερνούσε τον πατέρα του με τόσους πολλούς τρόπους. Η σύγχυση ως προς αυτά τα δύο επεκτεινόταν έως τις αμφιβολίες για την ίδια την ύπαρξη της Ακρόπολης.

Στο τέλος της έκθεσης, βρίσκεται το πρωτότυπο δοκίμιο, γραμμένο ως επιστολή στον Γάλλο συγγραφέα Romain Rolland. Ο γραφικός χαρακτήρας του Φρόιντ, στο τελευταίο στάδιο της ζωής του, παραπέμπει σε επαναλαμβανόμενα κύματα. Του πήρε τριάντα χρόνια να το σκεφτεί διεξοδικά το όλο γεγονός και η συνειδητοποίηση του αυτή ήταν αιφνίδια και αδιαχώριστη από ολόκληρη την ύπαρξη του. Τρία χρόνια αργότερα θα πεθάνει από καρκίνο στο σπίτι που τώρα παρουσιάζεται το γράμμα.

Η έκθεση με τίτλο «Tracing Freud on the Acropolis» θα διαρκέσει έως τις 7 Ιανουαρίου 2024.

Πηγή: Guardian