Η εμπειρία του Samos Young Artists Festival: Μουσική από τη γη μέχρι τ’ αστέρια

Το βραδινό, δροσερό αεράκι λίγο πριν ξεκινήσει η συναυλία στο αρχαίο θέατρο Πυθαγορείου στη Σάμο κατευνάζει λίγο τις ταλαιπωρημένες ψυχές αυτού του πολύπαθου καλοκαιριού. Αλλά αυτό που ακολουθεί, κάθε βράδυ, για μια εβδομάδα του Αυγούστου, τις απογειώνει! Το ταπεραμέντο της Νίνας Πάπα που τραγουδά μπόσα νόβα και βραζιλιάνικη τζαζ, τα μαγικά δάχτυλα του Τζορτζ Φου στο πιάνο, τα ισπανικά παραδοσιακά τραγούδια της Έλενα Περόνι, το εκφραστικό τσέλο του Τιμόθεου Γαβριηλίδη Πέτριν και η θεατρική σχεδόν διάδρασή του με τη βιολονίστα Άνι Σόφι Μπουκούτζιαν, η θεϊκή φωνή της σοπράνο Σιβόν Σταγκ σε όπερα και μιούζικαλ, δυνατή σαν ατσάλι και συγκινητική σαν πούπουλο, με την υπέροχη συνοδεία του Μαρτσέλο Αμαράλ στο πιάνο, η μαεστρία και το πάθος στο βιολί του Αντρέα Ομπίσο, ο Λεονέλ Καπιτάνο να τραγουδά αργεντίνικο τάγκο είναι μερικές από τις στιγμές που έζησα τις μέρες του Samos Young Artists Festival 7-13 Αυγούστου 2023.

Αντρέα Ομπίσο, Τζορτζ Σιαογιούαν Φου ©Charis_Akriviadis

Και η εμπειρία ήταν συλλογική. Γιατί άνθρωποι κάθε ηλικίας και εθνικότητας ήρθαν στο θέατρο αυτές τις μέρες όχι με τα καλά τους, όχι για να δουν και να τους δουν, όχι για να βγάλουν φωτογραφίες και να τις ανεβάσουν στα social media, αλλά για να απολαύσουν τη μουσική. Κανένα κινητό δεν χτύπησε, κανείς δεν έτρωγε πατατάκια, κανείς δεν χρειάστηκε να φωνάξει στα παιδιά, κανείς δεν έπιανε ψιλοκουβέντα με τον διπλανό του την ώρα της παράστασης. Ίσως γιατί η μουσική μίλαγε κατευθείαν στις ψυχές μας, ίσως γιατί ήταν τέτοια η ορμή, μαζί με σεβασμό και χαρά, των μουσικών που φιλοξενήθηκαν στο θέατρο, που δεν μπορούσαν παρά να σε παρασύρουν.

Λεονέλ Καπιτάνο ©Charis_Akriviadis

Το φεστιβάλ τιμά τ’ όνομά του, οι μουσικοί είναι νέοι, στην πλειοψηφία τους μεταξύ 20-35 ετών, ταλαντούχοι και πετυχημένοι στον τομέα τους. Έρχονται από κάθε γωνιά της γης, ενώ ζουν κι εργάζονται σε διαφορετικές χώρες. Το φεστιβάλ το αγαπάνε, αγαπάνε και την τέχνη τους και δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό, είτε έχουν εκατοντάδες είτε δεκάδες ακροατές. Στο ξενοδοχείο που μέναμε, μπορούσες κάποιες στιγμές να τους ακούσεις να εξασκούν τη φωνή τους ή να δοκιμάζουν κάποιες χορδές.

Τιμόθεος Γαβριηλίδης Πέτριν, Άνι Σόφι Μπουκούτζιαν ©Charis_Akriviadis

Το βράδυ επέστρεφαν νωρίς για να μπορούν να αποδώσουν. Πρόσεχαν τι έτρωγαν και τι έπιναν. Καθώς όλοι οι μουσικοί έχουν την ευκαιρία να μείνουν ολόκληρη την εβδομάδα στο νησί, γνωρίζονταν και διαδρούσαν μεταξύ τους, το οποίο άλλωστε είναι και ο σκοπός, αστειεύονταν, στήριζαν αν κάποιος χρειαζόταν κάτι, συνεργάζονταν μουσικά.

Σιβόν Σταγκ, Μαρτσέλο Αμαράλ ©Charis_Akriviadis

Βλέποντας για παράδειγμα την Σιβόν στη σκηνή και μετά, καθώς μεταμορφώνεται από ντίβα της όπερας σε ένα απλό κορίτσι που θέλει να κοιμηθεί για να ξεκουράσει τη φωνή του, σκεφτόμουν πόσες θυσίες χρειάζεται η ενασχόληση (και) με τη μουσική – κι αυτό από μικρή συνήθως ηλικία. Πόσος χρόνος, πόση δουλειά, πόση πειθαρχία, πόση αυτοκυριαρχία, πόση αγωνία ή και πόση ματαίωση για μια λάθος νότα, αλλά και πόση αφοσίωση και αγάπη υπάρχει εκεί μέσα. Και πόση ελπίδα. Αυτό κυρίως ένιωσα αυτές τις μέρες. Αυτό ένιωσα, όταν αρρώστησε ένας τενόρος και άλλοι μουσικοί έτρεξαν να προβάρουν για να παίξουν και να τον αντικαταστήσουν, με θαυμάσιο μάλιστα αποτέλεσμα: Ότι ο κόσμος μπορεί και να είναι τελικά στη θέση του και να υπάρχει ελπίδα!

Νίνα Πάπα ©Charis_Akriviadis

Είναι η 13^η χρονιά που πραγματοποιείται το φεστιβάλ με πρωτοβουλία και διοργάνωση του Ιδρύματος Schwarz και φέτος ήταν μάλλον μια ιδιαίτερα διεθνής χρονιά. Όπως μας είπε η καλλιτεχνική διευθύντρια και διεθνούς εμβέλειας πιανίστα Masha Ilyashov: «Φέτος ήταν εντυπωσιακό το ότι είχαμε κόσμο από πολλές ηπείρους, Αυστραλία, Αργεντινή, Βραζιλία, ΗΠΑ, Κίνα και φυσικά Ευρώπη. Για πολλούς είναι η πρώτη φορά στην Ελλάδα, την οποία θεωρούν ρίζα του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η δημιουργικότητα είναι αυτό που κυριαρχεί αυτές τις μέρες στο νησί. Μερικοί καλλιτέχνες δεν γνωρίζονταν και δεν είχαν κάνει πρόβες μαζί. Μερικοί μάλιστα αποφασίζουν εδώ για κάποια κομμάτια στο ρεπερτόριο τους. Συναντώνται και συνεργάζονται, είναι ευέλικτοι και δημιουργούν υπό πολύ καλές συνθήκες και με μια οργανωτική ομάδα δεμένη και αποτελεσματική. Μέχρι τώρα όλοι ήταν ευτυχισμένοι και θα ήθελαν να ξανάρθουν».

From France to Iberia. A perpetual journey ©Charis_Akriviadis

Όσο για το πώς ανακαλύπτουν τόσα νέα ταλέντα, η Masha μας εξήγησε ότι: «Παρακολουθούμε διαρκώς μουσικούς διαγωνισμούς, ταξιδεύουμε, γνωρίζουμε μέσα από την καλλιτεχνική δουλειά μας, αξιοποιούμε κάθε δυνατή διασύνδεση και γνωριμία και βέβαια σημαντικό ρόλο παίζει πλέον και το διαδίκτυο και κυρίως το YouTube. Ο κόσμος της κλασικής μουσικής δεν είναι τόσο μεγάλος και μπορείς να ξεχωρίσεις την καλή ποιότητα».

Τιμόθεος Γαβριηλίδης-Πέτριν και Masha Ilyashov ©Charis_Akriviadis

Ο Τιμόθεος Γαβριηλίδης Πέτριν, που ξεκίνησε φέτος επίσης στην καλλιτεχνική διεύθυνση μαζί με τη Masha, μας είπε στη λήξη του φεστιβάλ: «Είμαι πάρα πολύ ευχαριστημένος. Πιστεύω ότι το φεστιβάλ δεν θα μπορούσε να πάει καλύτερα. Οι μουσικοί έδωσαν όλον τους τον εαυτό στις πολύωρες πρόβες και συναυλίες και το αποτέλεσμα ήταν εξωπραγματικό. Καθ’ όλη τη διάρκεια του φεστιβάλ υπήρχε μια απόλυτη αίσθηση αλληλοεκτίμησης και σεβασμού μεταξύ όλων, ένδειξη ότι ήμασταν μια ομάδα με ένα σκοπό. Αυτός ήταν και ένας από τους στόχους μου. Να περάσουμε στο κοινό την αίσθηση της συλλογικότητας και αγάπης προς τον άνθρωπο και την τέχνη”.

Αλέξανδρος Γαβριηλίδης Πέτριν, Τζορτζ Φου ©Charis_Akriviadis

“Παρά την ομορφιά του τόπου και των μοναδικών καλοκαιρινών στιγμών που περνούσαμε, ανυπομονούσαμε όλοι να έρθει η επόμενη μέρα για να ξανακάνουμε πρόβα, πράγμα που, πιστέψτε με, δεν συμβαίνει συχνά σε φεστιβάλ μουσικής! Ο κόσμος ήταν ενθουσιασμένος μετά από κάθε συναυλία και η προσέλευσή του ανέβηκε σημαντικά σε σύγκριση με προηγούμενες χρονιές. Αυτό θαρρώ πως δείχνει, ότι τα βήματα που πήραμε κατά την προετοιμασία της φετινής διοργάνωσης ήταν σωστά και μας φανερώνουν σταδιακά το δρόμο που πρέπει να συνεχίσουμε να ακολουθούμε στο μέλλον. Δημιουργήσαμε αναμνήσεις που θα μείνουν στο πέρασμα του χρόνου».

Άρης Αλέξανδρος Μπλέτενμπεργκ ©Charis_Akriviadis

Τα χρόνια που παρακολουθώ την πορεία του φεστιβάλ βλέπω μια τακτική αλλαγή στους καλλιτεχνικούς διευθυντές, γεγονός αρκετά ασυνήθιστο και ίσως κάπως αγχωτικό, αλλά που πιθανόν προφυλάσσει το φεστιβάλ από την κούραση, αλλά και την ανακύκλωση των συμμετεχόντων καλλιτεχνών. Όταν λέμε καλλιτεχνικοί διευθυντές, μην φανταστείτε τίποτε κοστουμάτους στα γραφεία τους. Είναι όλοι νέοι και όλοι μουσικοί. Η Μάσα κι ο Τιμόθεος ήταν πάντα μαζί με τους μουσικούς στο ξενοδοχείο, στις πρόβες, στο πούλμαν, στο φαγητό, και συχνά επάνω στη σκηνή επίσης.

Μουσικό δωμάτιο ©Costas Vergas

Η δουλειά των καλλιτεχνών στη Σάμο διευκολύνεται αφάνταστα από τα δύο νέα «μουσικά δωμάτια» που έχουν δημιουργηθεί στη Χώρα, την παλιά πρωτεύουσα του νησιού, λίγο έξω από το Πυθαγόρειο. Ένας παλιός φούρνος και τα παλιά γραφεία του συνεταιρισμού οινοπαραγωγών Χώρας αγοράστηκαν από το Ίδρυμα Schwarz, ανακαινίστηκαν από τα θεμέλια και πλέον αποτελούν δύο από τους πιο σύγχρονους χώρους προβών και στούντιο που έχω δει. Όπως μου είπε ο Μαρτσέλο, που τον διέκοψα από την πρόβα του στο εντυπωσιακό πιάνο με ουρά, «είναι ένας από τους ωραιότερους χώρους που έχω βρεθεί. Δεν είναι απλά εφάμιλλος ευρωπαϊκών, αλλά τους ξεπερνά. Είναι σπάνιο μέρος κι αισθάνομαι πολύ τυχερός που παίζω εδώ».

Μουσικό δωμάτιο

Οι χώροι αυτοί, όχι απλά διευκολύνουν τις πρόβες των μουσικών κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ, αλλά δίνουν στη διοργάνωση μια άλλη διάσταση, καθώς τη βγάζουν από το στενό χρονικό όριο του Αυγούστου και δημιουργούν μια υποδομή στο νησί, που μπορεί να αποτελέσει τη βάση για παραγωγές και ηχογραφήσεις όλον το χρόνο.

Μουσικό δωμάτιο ©Costas Vergas

Ανοίγει επίσης ένα παράθυρο στο σχεδιασμό προγραμμάτων residency κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Πολύ καλή όμως είναι η ποιότητα του ήχου και στο χώρο των συναυλιών, στο αρχαίο θέατρο Πυθαγορείου, ένα μικρό θέατρο ρωμαϊκής εποχής του 4^ου αιώνα πΧ, που πιθανολογείται, λόγω του μικρού μεγέθους του, να ήταν ιδιωτικό. Η ξύλινη πρόσθετη κατασκευή του θεάτρου μπορεί να φιλοξενήσει περίπου 750 θεατές και έχει χαρακτηριστεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς από την UNESCO.

Το Ίδρυμα Schwarz έχει στηρίξει την αναστήλωση και τη συντήρησή του, αλλά και τον σχεδιασμό της ακουστικής του ήχου με σύγχρονο εξοπλισμό, γεγονός που όπως διαπίστωσα, πολλές φορές εκπλήσσει ευχάριστα τους μουσικούς, αλλά και το κοινό. Στο θέατρο συναντά κανείς ντόπιους, εξυπηρετικούς κι ευγενικούς εθελοντές από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πυθαγορείου ‘Ο Λυκούργος’, στον οποίο και διατίθενται τα έσοδα από τα εισιτήρια του φεστιβάλ (5 ευρώ).

Αρχαίο θέατρο Πυθαγορείου από περσινή παράσταση

Φέτος καθοριστική ήταν η συμμετοχή στο φεστιβάλ αποφοίτων του Curtis Institute of Music, μιας από τις σπουδαιότερες μουσικές ακαδημίες του κόσμου, στην οποία φοίτησε και ο νέος καλλιτεχνικός συν-διευθυντής Τιμόθεος Γαβριηλίδης Πέτριν, αλλά και πολλοί ακόμα φετινοί καλεσμένοι. Άλλωστε το Ίδρυμα Schwarz σε συνεργασία με τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών παρουσιάζουν από το 2015 και κάθε Σεπτέμβρη στην Αθήνα τις Νύχτες Κλασικής Μουσικής από το Curtis on Tour, την παγκόσμια περιοδεία του Ινστιτούτου, που ξεκινά κάθε χρόνο την ευρωπαϊκή της διαδρομή από την Αθήνα. Στις περιοδείες συμμετέχουν ανερχόμενοι μουσικοί, σπουδαστές, μαζί με καταξιωμένους αποφοίτους και μέλη του διδακτικού προσωπικού, προσφέροντας έτσι όχι μόνο μια συναρπαστική εμπειρία περιοδείας, αλλά και την ευκαιρία σε νέους στην Ελλάδα να απολαύσουν ζωντανά μουσική δωματίου και μάλιστα με ελεύθερη είσοδο.

Ελένα Περόνι, Άλεκ Χόλκομπ ©Charis_Akriviadis

Αυτή η αίσθηση της ανθρώπινης κλίμακας, του γήινου, του χειροποίητου, αυτό το “The way we were” αποτυπώνεται και στην έκθεση που από το 2012 ξεκινά παράλληλα με το φεστιβάλ και διαρκεί ως το φθινόπωρο, στο Art Space Pythagorion, ένα παλιό ξενοδοχείο και μετά ντίσκο που έμεινε εγκαταλειμμένο και τη ριζική ανακαίνισή του ανέλαβε το Ίδρυμα Schwarz. «The way we were / Όπως ήμασταν τότε» λοιπόν ο τίτλος της φετινής έκθεσης του εικαστικού καλλιτέχνη και φωτογραφιστή Γιώργου Σαλαμέ με συμβούλους επιμέλειας την Κατερίνα Γρέγου και την Ιόλη Τζανετάκη, σε οργάνωση του Ιδρύματος Schwarz σε συνεργασία με τη Φωτόνησο Τεχνών και Πολιτισμού, ψυχή της οποίας είναι ο εκπαιδευτικός Αποστόλης Γιαννακόπουλος.

Άποψη του εκθεσιακού χώρου

Το δε φθινόπωρο θα πραγματοποιηθεί για τους μαθητές της Σάμου το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Για μια στιγμή…» σε επιμέλεια και σχεδιασμό της Κατερίνας Ζαχαροπούλου. Η Φωτόνησος είχε αναλάβει την ψηφιοποίηση παλιών φωτογραφικών λευκωμάτων και τεκμηρίων από κατοίκους του Καρλοβασίου, των Κοντακέικων και των γύρω χωριών, τις οποίες ο Σαλαμέ φέρνει σε διάλογο με φωτογραφίες και κείμενά του του από το σήμερα. Το αποτέλεσμα είναι ένα κολλάζ μνήμης πανέξυπνα στημένο, μια υπενθύμιση ότι η ιστορία δεν είναι γραμμική, αλλά κάνει πολλούς κύκλους, είναι ένα ταξίδι στο άμεσο και στο απώτερο παρελθόν κι ένα νήμα που το συνδέει με το παρόν.

Φωτογραφία αρχείου

Ποια να είναι άραγε η ιστορία του κοριτσιού που καπνίζει αυθάδικα στο φακό, όπως δεν θα τόλμαγε κανείς να κάνει τώρα; Ή του άλλου κοριτσιού που για λίγες στιγμές υπήρξε γοργόνα στα βράχια του νησιού;

Φωτογραφία αρχείου

Η ιστορία της σύγχρονης μοναδικής βοσκοπούλας του νησιού ή του Αχμέτ που φωτογραφίζεται στην ακτή που τον ξέβρασε η βάρκα με τους πρόσφυγες ή του τρίτης γενιάς Άλμπι που είναι «πιο ριζωμένος εδώ από τα αμπέλια που καλλιεργεί στις πλαγιές γύρω από το Καρλόβασι»; Των Καρλοβασιλέων που στην πλειονότητά τους φωτογραφίζονταν στις Καρυάτιδες ή πόζαραν έξω από το ιστορικό ξενοδοχείο Μινέρβα;

Φωτογραφία αρχείου

Ποια θα είναι η ιστορία των παιδιών του δημοτικού σχολείου Κοντακέικων που φωτογραφίζουν με τόσο ζήλο τα ζώα του χωριού; Αφού, όπως γράφει ο Σαλαμέ «Μερικές φορές μια φωτογραφία είναι μια στιγμιαία συνάντηση, αλλά και μια εγγραφή πέραν της αρχικής εντύπωσης, που μπορεί να διαρκέσει για μια ζωή».

Φωτογραφία αρχείου

Καθώς κάθομαι κάτω από τα άστρα στο αρχαίο θέατρο Πυθαγορείου, δεν μπορώ να μη σκεφτώ τον Πυθαγόρα και τη Μουσική των Σφαιρών. Αφού οι πλανήτες μετρώνται με αριθμούς και η μουσική το ίδιο, έτσι και οι πλανήτες πρέπει να παράγουν μουσική. Το δε σύμπαν είναι ένα μονόχορδο, με τη χορδή του συνδεδεμένη από τη μια στο απόλυτο πνεύμα και από την άλλη στην απόλυτη ύλη. Αυτό πίστευε ο Πυθαγόρας και 2.500 χρόνια μετά η NASA με το Voyager επιβεβαίωσε τη θεωρία του: Η κίνηση των πλανητών μέσα στο σύμπαν ανάλογα με την ταχύτητα, τη μάζα και την απόστασή τους από τη γη δημιουργούν νότες. Μια απειροελάχιστη, αλλά ίσως καθοριστική νότα στον δικό μας πλανήτη είναι η μουσική του Samos Young Artists Festival.