Ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την προστασία των ελληνικών δασών από το WWF

Έξω έχει ξεσπάσει δυνατή καταιγίδα, μέσα μιλάμε για τις, δίχως προηγούμενο, πυρκαγιές στην ελληνική επικράτεια. Η αλληλουχία προφανώς και δεν είναι ασύνδετη. Εν μέσω κλιματικής κρίσης, η Ελλάδα αποκαλύπτεται εντελώς ανοχύρωτη στο μέγα κεφάλαιο της δασοπροστασίας και η προσπάθεια διαχείρισης των πυρκαγιών – παρά τον ηρωϊσμό των πυροσβεστών – στέφεται με απόλυτη αποτυχία. Αυτός ήταν και ο ακριβής ορισμός των επικεφαλής της ομάδας του WWF Ελλάς σε μια πρώτη, ακροθιγή οικολογική αποτίμηση για την καμένη γη που αφήνει πίσω του το καλοκαίρι του 2023 και τις επιπτώσεις που έχει αυτός ο όλεθρος.

Τα στατιστικά που αποτυπώνουν το μέγεθος της καταστροφής είναι αποκαλυπτικά:

• Τα στρέμματα καμένης δασικής έκτασης υπερβαίνουν τα 1.6 εκατομμύρια, με τα 935.000 από αυτά τα εντοπίζονται στην περιοχή του Έβρου τα οικοσυστήματα του οποίου (Δαδιάς – Λευκίμης – Σουφλίου, Δέλτα Εβρου και Χελμού Βουραϊκού) επηρεάστηκαν στο σύνολο τους.
• Την ίδια ώρα, πάνω από 700.000 στρέμματα δασών αφορούν σε 23 προστατευόμενες περιοχές. Από αυτές οι 18 είναι περιοχές χαρακτηρισμένες ως Natura, 5 είναι καταφύγια Άγριας Ζωής (ΚΑΖ) και 3 είναι Εθνικά Πάρκα (τα προαναφερθέντα στον Έβρο καθώς και ο Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας).
• Παράλληλα, από τα 1.6 εκατομμύρια στρέμματα τα 200.000 κάηκαν για πολλοστή φορά, γεγονός το οποίο μεταφράζεται στην εξάντληση των μηχανισμών φυσικής αναγέννησης του δάσους – καθώς οι αλλεπάλληλες πυρκαγιές έχουν συμβεί σε διάστημα μικρότερο των 20 ετών – και στην πιθανή συνδρομή της επιστημονικά τεκμηριωμένης ανθρώπινης παρέμβασης για την ανάκαμψη τους.

Πάνω από 700.000 στρέμματα δασών που κάηκαν αυτό το καλοκαίρι στην Ελλάδα αφορούν σε 23 προστατευόμενες περιοχές και 5 σε καταφύγια άγριας ζωής. @Siska Vrijburg/Unsplash

Και μπορεί το καλοκαίρι που δεν έχει ακόμα τελειώσει (όπως και η αντιπυρική περίοδος) να μην ήταν το χειρότερο (σε απόλυτους αριθμούς) της νεότερης ελληνικής ιστορίας – καθώς δεν πρέπει να ξεχνάμε την ασύλληπτη καταστροφή του 2007 όπου κάηκαν 2.7 εκατομμύρια στρέμματα – αλλά επέφερε συγκριτικά μεγαλύτερες πληγές στο δασικό απόθεμα της χώρας. Κι αυτό, γιατί καταγράφηκε μεγαλύτερη γεωγραφική διασπορά των πυρκαγιών, την ώρα δε που οι καταστροφές σημειώθηκαν αρχέγονα, απάτητα δάση. «Πρόκειται για οικοσυστήματα μη προσαρμοσμένα σε πυρκαγιές, η αποκατάσταση των οποίων είναι αμφίβολη» υπογράμμιζε ο υπεύθυνος των δασικών προγραμμάτων της WWF, Νίκος Γεωργιάδης. Επιπλέον, για πρώτη φορά πλήγηκαν σε τέτοιο βαθμό τόσες πολλές προστατευόμενες περιοχές διεθνούς σημασίας, καθώς αποτελούν ενδιαιτήματα σημαντικών ειδών της πανίδας και της χλωρίδας.

Και δεν είναι μόνο αυτά τα στοιχεία που αναζωπυρώνουν τους εφιάλτες για το μέλλον μας. Χωρίς να συνυπολογιστεί η επιβάρυνση που έχει επιφέρει η μεγα- πυρκαγιά στην περιοχή του Έβρου, οι φωτιές των τελευταίων δύο μηνών έχουν απελευθερώσει στην ελληνική ατμόσφαιρα 2 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα CO2! Μια τάξη μεγέθους για το τι σημαίνει αυτό για τον αέρα που αναπνέουμε είναι η αδιάλειπτη λειτουργία 24 ώρες την ημέρα, επτά ημέρες την εβδομάδα, επί έναν ολόκληρο χρόνο 450.000 αυτοκινήτων!

Οι φωτιές των τελευταίων δύο μηνών έχουν απελευθερώσει στην ελληνική ατμόσφαιρα 2 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα CO2. @Anasmaister/Unsplash

Στις ανυπολόγιστες οικολογικές συνέπειες πρέπει να συμπεριληφθεί η σπουδαία ρυθμιστική αξία του κλίματος που εξασφάλιζαν αυτά τα οικοσυστήματα, η καταστροφή των οποίων απειλεί όχι μόνο τις τοπικές κοινωνίες (πλημμυρικά φαινόμενα, απώλεια συγκράτησης στερεών ρίπων, εσωτερική μετανάστευση) αλλά και τις ευρύτερες περιφέρειες τους. Όσο για τον οικονομικό αντίκτυπο – εξαιρώντας και πάλι το τίμημα στις πολιτιστικές και τουριστικές δραστηριότητες που αποφέρουν σημαντικά έσοδα – χθεσινή έκθεση που δημοσίευσε το Bloomberg υπολογίζει τη ζημιά σε δασικά αγαθά σε 1.76 δισεκατομμύρια ευρώ. Κι αυτός σίγουρα είναι ένας αριθμός που ίσως απασχολήσει την κυβέρνηση, αφού το περιβαλλοντικό κόστος στις ζωές των πολιτών της χώρας δεν μοιάζει να την συγκινεί.

Στο πλαίσιο της πρόληψης συμπεριλαμβάνεται και η ελεγχόμενη υλοτομία στη διάρκεια του χειμώνα και η οικονομία γύρω από αυτήν. @Markus Spiske/Unsplash

Με αυτά τα αποκαρδιωτικά δεδομένα για το σύνολο των απωλειών στη χώρα και ειδικότερα για το, ανεκτίμητης αξίας, οικοσύστημα του Έβρου – με το οποίο η WWF συνέδεσε τη δράση της επί 30 χρόνια – η οργάνωση καταθέτει ένα επείγον πλαίσιο προτάσεων και αξόνων δράσης αναφορικά με τους τομείς πρόληψης και αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών σε μια χώρα όπου τα σχετικά νομοσχέδια δεν ψηφίζονται, όταν ψηφίζονται είναι εξόχως προβληματικά ή δεν εφαρμόζονται καν. Το πλαίσιο αυτό που, έχει ήδη κοινοποιηθεί στον Πρωθυπουργό από την προηγούμενη εβδομάδα, έχει πέντε βασικούς και αυτονόητους άξονες:

1. Την επένδυση στην πρόληψη των πυρκαγιών
2. Τον έγκαιρο στρατηγικό αντιπυρικό σχεδιασμό
3. Την ενίσχυση της κλιματικής ανθεκτικότητας των πιο ευάλωτων δασών
4. Την ίδρυση ενός εξειδικευμένου σώματος δασοπυρόσβεσης
5. Την ενίσχυση και ενθάρρυνση της κοινωνίας των ενεργών πολιτών για τα έργα προστασίας, πρόληψης και δασοπυρόσβεσης

«Το ερώτημα είναι αν θα τολμήσει η κυβέρνηση να προχωρήσει στις γενναίες αλλαγές που απαιτούνται. Το βέβαιο είναι πως το σύστημα που εφαρμόζεται είναι ξεπερασμένο και αποτυχημένο» τόνιζε, νωρίτερα, ο γενικός διευθυντής της WWF Ελλάς, Δημήτρης Καραβέλας, εκφράζοντας παράλληλα τη θλίψη και την οργή του ίδιου και των συνεργατών του – που απηχεί το συλλογικό αίσθημα των τελευταίων μηνών – αν όχι χρόνων.

H ελεύθερη βόσκηση μπορεί να συμβάλλει στην προστασία των δασών. @Ambitious Studio, Rick Barrett/Unsplash.

Συγκεκριμένα, η WWF αφομοιώνοντας τρία επιστημονικά πορίσματα διακομματικής αποδοχής που έχουν κατατεθεί από το 1993 μέχρι σήμερα και παραμένουν – οποία έκπληξη – κλειδωμένα στο συρτάρι των υπουργείων καλεί την κυβέρνηση να αλλάξει κατ΄ελάχιστο το ισοζύγιο μεταξύ πρόληψης και καταστολής, διαθέτοντας το 40% στην πρόληψη και το 60% στην κατάσβεση (αντί της σχέσης 20-80% που ισχύει μέχρι σήμερα). Αυτό θα σημάνει την συμμόρφωση της Ελλάδας με την συστάσεις του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ που, όπως τόνισε και ο επικεφαλής του τμήματος ανάπτυξης του WWF, Κωνσταντίνος Λιαρίκος εφαρμόζει με μεγάλη επιτυχία η Πορτογαλία από το 2017, έχοντας προηγουμένως πληγεί επίσης από μεγα-πυρκαγιές. «Κι όμως στην Ελλάδα, έχουν περάσει 30 χρόνια και ο ελέφαντας δεν κουνιέται» σχολίαζε ο κ. Λιαρίκος.

Στον τομέα της πρόληψης, η WWF εισηγείται την ενίσχυση με πόρους, προσωπικό και μέσα της Δασικής Υπηρεσίας ως μοναδική αρμόδια υπηρεσία επόπτευσης και πρόληψης στα δάση, διαρκή διαχείριση της δασικής βλάστησης με σκοπό την στοχευμένη μείωση της καύσιμης ύλης (μέσα από την ελεγχόμενη βόσκηση, υλοτομία και ρητινοσυλλογή ή ακόμα και τα μέσα προδιαγεγραμμένης καύσης κατά τους χειμερινούς μήνες) και φυσικά την δημιουργία μιας νέας οικονομίας γύρω από τη μεταποίηση των δασικών προϊόντων που θα βοηθήσει την τοπική ευημερία αλλά την εθνική παραγωγή – δραστηριότητες, ακόμα και βιομηχανικής κλίμακας, που έχουν συστηματικά απαξιωθεί όπως παρατηρεί ο Νίκος Γεωργιάδης.

To προβληματικό δίκτυο ηελκτροδότησης αποτελεί το μεγαλύτερο καταγεγγραμμένο κίνδυνο έναρξης πυρκαγιών στην Ελλάδα. @Theo Thomaidis/Unsplash

Ακολούθως, η WWF ζητεί την κατάρτιση ενός μακροπρόθεσμου Σχεδίου Αντιπυρικής Προστασίας, προσαρμοσμένου στις ανάγκες κάθε δήμου, περιφέρειας και περιοχής. Ο σχεδιασμός αυτός οφείλει να εμπλέκει πρωτίστως την Δασική Υπηρεσία προκειμένου να μειωθούν οι ενάρξεις των πυρκαγιών, οι οποίες απαντώνται συχνότερα στην Ελλάδα από κάθε άλλη χώρα της Μεσογείου. «Δεν υπάρχει καμία έγνοια για την αναζήτηση των αιτιών των πυρκαγιών, οι οποίες στην πλειονότητα τους προκαλούνται από καύση, αμέλεια ενώ ο μεγαλύτερος εμπρηστής της χώρας είναι το δίκτυο της ΔΕΗ» τόνισε, χωρίς περιστροφές, ο κ. Λιαρίκος, απαντώντας ευθέως στις κυβερνητικές υπεκφυγές που προτιμούν να ανακαλύπτουν εντεταλμένους εχθρούς αντί να ελέγχουν τα ελλείμματα των υπηρεσιών τους.

Όπως τονίστηκε, ο χάρτης επικινδυνότητας πυρκαγιών στην Ελλάδα έχει να επικαιροποιηθεί κοντά μισό αιώνα, από το 1980, τη στιγμή που τα κλιματικά δεδομένα έχουν αλλάξει άρδην, λόγω της κλιματικής κρίσης που εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς. Μάλιστα, έγινε αναφορά στην εισήγηση του σημερινού Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη ως  τότε Πρόεδρος της Επιτροπής Περιβάλλοντος προ 13ετίας να ενισχυθεί η πυροπροστασία της Δαδιάς, κάτι που όχι μόνο δεν συνέβη αλλά επί πρωθυπουργίας του το δάσος καταστράφηκε ολοσχερώς.

Στα χέρια του Πρωθυπουργού από την WWF έχει κατατεθεί πρόταση και για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των ευάλωτων δασών. Αυτό προϋποθέτει την χαρτογράφηση και αναγνώριση των πιο ευαίσθητων δασικών περιοχών (δάση που φιλοξενούν σπάνια είδη ή δεν έχουν μηχανισμούς μεταπυρικής αναγέννησης), τον ειδικό σχεδιασμό πρόληψης ειδικά γι’ αυτά και την ολοκλήρωση της θεσμικής τους προστασίας αφού τα περισσότερα από αυτά δεν έχουν κατοχυρωθεί βάσει Προεδρικού Διατάγματος.

Ειδικού σχεδιασμού χρήζει η προστασία των ευάλωτων ελληνικών δασών. @Χρήστος Βασιλείου/Unsplash

Ακόμα, το πλαίσιο δράσης της WWF στέκεται σε ένα υψίστης σημασίας πυλώνα, για τον οποίο γίνεται λόγος από την επιστημονική κοινότητα εδώ και δεκαετίες: Τη δημιουργία εξειδικευμένου σώματος Δασοπυρόσβεσης, «μιας διακριτής οντότητας, με στόχους, ιεραρχία, κατάρτιση και την συνδρομή επιστημονικών στελεχών, η οποία το χειμώνα θα εργάζεται για την πρόληψη και την ενημέρωση του κοινού» σημείωνε ο Κωνσταντίνος Λιαρίκος.

Την ίδια ώρα, το νέο σώμα θα πρέπει να έχει την συνδρομή της κοινωνίας των πολιτών και του εθελοντικού σώματος δασοπυρόσβεσης το οποίο ενώ έχει συστηθεί από το 2002 και έχει εκπαιδευτεί κατάλληλα, δεν έχει πιστοποιηθεί ως τέτοιο για να μπορεί να δρα ενισχυτικά.

Απολύτως αναγκαία κρίνεται η ίδρυση ενός σώματος δασοπυρόσβεσης στην χώρα. @Courtney Wentz/Unsplash

Για την ακρίβεια, μετά από μια τέτοια βιβλική καταστροφή το σύστημα εθελοντισμού πολιτικής προστασίας που προβλέπεται στο ν.4662/2020 δεν έχει ακόμα εφαρμοστεί ακινητοποιώντας ένα πολύτιμο σώμα βοήθειας που μετρά μερικές χιλιάδες ανθρώπων σε όλη την Ελλάδα. Η ενεργή και ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών και ειδικότερα των τοπικών κοινωνιών στα σχέδια πρόληψης και αντιπυρικών σχεδιασμών, όχι μόνο είναι απαραίτητη, αλλά έρχεται και σε σύγκρουση και την πολιτική των εκκενώσεων που εφαρμόζει συστηματικά η κυβέρνηση. «Αυτό αυτομάτως σημαίνει ότι η τοπική κοινωνία εκτοπίζεται από το ζήτημα των δασικών πυρκαγιών, αλλά οι πυρκαγιές δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν χωρίς τη συμμετοχή, την περιφρούρηση, την πρόληψη της κοινωνίας» σημειώνουν από την WWF.

Εξάλλου, για όλες τις παραπάνω προτάσεις, η WWF Ελλάς εισηγείται την τακτική απολογιστική διατύπωση τους, ώστε οι αρμόδιοι φορείς να είναι κοινωνικά υπόλογοι και όχι να πράττουν κατά το δοκούν ή να αυτοσχεδιάζουν σε κρίσιμες στιγμές. Όπως χαρακτηριστικά, αναφέρθηκε από το πάνελ της WWF η φωτιά της Δαδιάς ξεκίνησε από έναν κεραυνό, αντιμετωπίστηκε σε πρώτη φάση αλλά στη διάρκεια της αναζωπύρωσης υπήρξαν τέτοιες επιχειρησιακές αστοχίες που κόστισαν ένα άθικτο από την αρχαιότητα οικοσύστημα.

“Η κλιματική κρίση δεν προκαλεί πυρκαγιές”, ξεκαθαρίζουν από την WWF. @Φίλιππος Σδραλιάς/ Unsplash

Η ενημέρωση και οι εισηγήσεις της περιβαλλοντικής οργάνωσης έρχονται να καταρρίψουν το επαναλαμβανόμενο αφήγημα της κυβέρνησης που αποδίδει τα πάντα στην κλιματική κρίση. «Η κρίση δεν προκαλεί πυρκαγιές, ούτε πρέπει να λειτουργεί ως πρόσχημα και δικαιολογία για να μην γίνουν οι αναγκαίες αλλαγές. Κι ας μην ξεχνάμε πως η κλιματική κρίση τώρα προέκυψε στο αφήγημα πολλών. Εκείνο που οφείλουμε να κάνουμε είναι να ακούσουμε τους επιστήμονες, να χαράξουμε μια συνεκτική εθνική πολιτική προστασίας των δασών και των ειδών. Κι αν θέλουμε να μιλάμε για κλιματική κρίση, καλό θα ήταν να αναγνωρίζουμε πως η εξόρυξη των υδρογοναθράκων την εντείνει» κατέληγε ο γενικός διευθυντής της WWF, χωρίς να αποκλείει και τα έσχατα μέσα της προσφυγής στα εθνικά και ευρωπαϊκά δικαστήρια, όπως έχει πράξει στο παρελθόν, δημιουργώντας επιπλέον μοχλούς πίεσης.

Για την ώρα, από το μεσημέρι η WWF έχει ενεργοποιήσει την εκστρατεία συλλογής ηλεκτρονικών υπογραφών για την προστασία των δασών (https://www.wwf.gr/ti_mporeis_na_kaneis/ekstrateies/prostasia_gia_ta_dasi/) κάνοντας μας όλους και άμεσα συμμέτοχους στο αίτημα ενός καλύτερου μέλλοντος.