Ένας χρόνος χωρίς τον Ζαν-Λυκ Γκοντάρ: Ο “βασιλιάς” του Νέου Κύματος που άλλαξε για πάντα τον κινηματογράφο

O Ζαν-Λυκ Γκοντάρ έφυγε σαν σήμερα από τη ζωή, σε ηλικία 91 ετών. Ήταν ο τελευταίος από τους πρωτοπόρους του Γαλλικού Νέου Κύματος -γνωστού και ως Νουβέλ Βαγκ – που άνθισε τη δεκαετία του 1960.

Προς τιμήν της τεράστιας προσφοράς του στον κινηματογράφο, ακολουθεί μία καταγραφή των σημαντικότερων σταθμών του έργου του.

Ο Γκοντάρ ξεκίνησε, αρχικά, να πηγαίνει στις κινηματογραφικές λέσχες του Παρισιού. Πιο συγκεκριμένα, πήγαινε στις Cinémathèque Française, Ciné-Club du Quartier Latin (CCQL) και Work and Culture ciné club. Εκεί ήρθε σε επαφή με τις ταινίες της εποχής και, ταυτόχρονα, γνώρισε άτομα που αργότερα θα ακολουθούσαν κοινή πορεία, όπως τον Φρανσουά Τρυφώ, τον Ζακ Ριβέτ και τον Κλοντ Σαμπρόλ. Με την βαθιά γνώση που εισέπραξε από τις κινηματογραφικές λέσχες, ίδρυσε με τον Ερίκ Ρομέρ το περιοδικό Gazette du cinéma.

Το 1951, όμως, ο Αντρέ Μπαζέν ίδρυσε το επιδραστικότατο περιοδικό Cahiers du Cinema, στο οποίο ο Γκοντάρ πήρε αμέσως μέρος. Έτσι, ξεκίνησε μια καριέρα στην κινηματογραφική κριτική που πήγαζε από την εις βάθος κινηματογραφική γνώση που είχε εισπράξει. Μάλιστα, το 1952 δημοσιεύτηκε το άρθρο με τίτλο “Υπεράσπιση και παρουσίαση του κλασικού ντεκουπάζ” (“Defence and Illustration of Classical Découpage”), στο οποίο ασκούσε κριτική σε παλαιότερο άρθρο του Μπαζέν. Στο ίδιο άρθρο υπερασπίζεται και την τεχνική του shot-reverse shot. Χάρη στην εμπεριστατωμένη ματιά του, αυτό το άρθρο μένει στην ιστορία ως μια από τις σημαντικότερες συνεισφορές του στην κινηματογραφική κριτική.

Το Γαλλικό Νέο Κύμα, το σημαντικότερο κίνημα στην ιστορία του κινηματογράφου, ξεκίνησε ουσιαστικά από κριτικούς του Cahiers du Cinema. Πιο συγκεκριμένα, μιλάμε για τον Γκοντάρ και τους Φρανσουά Τρυφώ, Ερίκ Ρομέρ, Ζακ Ριβέτ και Κλοντ Σαμπρόλ. Το βασικό πρόβλημα των πέντε αυτών ανδρών ήταν η απουσία καινοτομίας από τις γαλλικές ταινίες της εποχής. Κάπως έτσι, αποφάσισαν να αναλάβουν εκείνοι τον ρόλο του σκηνοθέτη, φτιάχνοντας δικές τους ταινίες.

Ζαν-Λυκ Γκοντάρ

Βασική θέση αυτού του κινήματος ήταν η εναντίωση στην εμπορευματοποίηση του κινηματογράφου. Με στόχο την φυσικότητα στις ταινίες, επέλεγαν να γυρίζουν σε εξωτερικούς χώρους με φυσικό φωτισμό. Ακόμη, σύστησαν την “Θεωρία του Auteur”, του δημιουργού-σκηνοθέτη δηλαδή, που είναι υπεύθυνος για όλα στο έργο του, όπως κι ένας συγγραφέας. Είναι πια γεγονός πως το Γαλλικό Νέο Κύμα είχε τεράστια επίδραση στην συνέχεια του κινηματογράφου, εισάγοντας ριζοσπαστικές καινοτομίες και γεννώντας μεγάλους σκηνοθέτες. Και με πρωτοπόρο, φυσικά, τον Γκοντάρ…

Η ταινία του Γκοντάρ “Με κομμένη την ανάσα” του 1960, είναι από τις πρώτες για το Γαλλικό Νέο Κύμα. Από τις πρώτες μαζί της είναι και οι δύο ταινίες του 1959, “Τα 400 χτυπήματα” του Φρανσουά Τρυφώ και το “Χιροσίμα Αγάπη μου” του Αλέν Ρενέ. Η ταινία αυτή του Γκοντάρ ήταν η πρώτη του μεγάλου μήκους και έχει ως πρωταγωνιστές τον Ζαν Πολ Μπελμοντό -στο ντεμπούτο του- και την Τζιν Σίμπεργκ.

Με κομμένη την ανάσα

Από τις μεγάλες καινοτομίες του φιλμ ήταν η χρήση των jump cut και η ευρεία χρήση διάφορων αναφορών σε άλλα έργα. Αυτά μπορεί να ήταν από άλλες ταινίες -είτε με αφίσες που φαίνονταν στον χώρο, είτε με παράθεση φράσεων- ή και από την λογοτεχνία. Αξιοσημείωτα παραδείγματα είναι οι Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, Σάμιουελ Φούλερ και Φριτς Λανγκ, από τον κινηματογράφο. Από την λογοτεχνία υπήρξαν αναφορές στους Ντίλαν Τόμας, Λουί Αραγκόν και άλλους. Ακόμη, έκανε λόγο και για καλλιτέχνες όπως ο Πικάσο, ο Κλέε και για μουσικούς όπως ο Μπαχ και ο Μότσαρτ.

Άλλες -αλλά όχι όλες- σημαντικές ταινίες του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ για το Γαλλικό Νέο Κύμα: “Ζούσε τη Ζωή της”, “Η Περιφρόνηση”, “Αλφαβίλ”, “Ο Τρελός Πιερό” και “Η Κινέζα”.

Η τελευταία ταινία του Γκοντάρ με τίτλο “Το Βιβλίο της Εικόνας” ολοκληρώθηκε το 2018 και κυκλοφόρησε στις αίθουσες μόλις το περασμένο έτος. Γυρίστηκε σε διάφορες αραβικές χώρες με σκοπό να εξετάσει τον μοντέρνο αραβικό κόσμο. Ανήκει στο είδος του avant-garde και σύμφωνα με τον ίδιο, σκοπός είναι να προβάλλεται σε τηλεοράσεις με μακρινά ηχεία, παρά σε σινεμά. Το 2018 συμμετείχε στις Κάννες για το βραβείο του Χρυσού Φοίνικα. Τελικά δεν το κέρδισε αλλά του απονεμήθηκε ο πρώτος Ειδικός Χρυσός Φοίνικας στην ιστορία του Φεστιβάλ!