Εικαστικό φθινόπωρο: Δέκα εκθέσεις που δεν πρέπει να χάσετε

Μήνας επιστροφής ο Σεπτέμβρης, στα θρανία για τους μικρότερους, στη δουλειά για τους τυχερούς που παρέτειναν τις διακοπές, στους συνήθεις ρυθμούς για την πόλη και, μεταξύ άλλων, για την εικαστική της σκηνή. Μουσεία και αίθουσες τέχνης ανασκουμπώνονται, καρφώνουν το τελευταίο καρφί στον τοίχο, κολλούν την τελευταία λεζάντα και ετοιμάζονται για εγκαίνια, που αυτό τον μήνα πραγματοποιούνται τη μια μέρα μετά την άλλη.

Μεγάλες και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες εκθέσεις ετοιμάζονται να υποδεχθούν το κοινό, ενώ για άλλες το «στοίχημα» είναι να επαναδραστηριοποιήσουν μέσα από την τέχνη και τη δημόσια παρέμβαση αναπάντεχους χώρους. Από αυτές τις εκθέσεις που ετοιμάζονται να ξεκινήσουν τις επόμενες εβδομάδες επιλέξαμε δέκα, κατά τη γνώμη μας σημαντικές, ενώ θυμίζουμε στον αναγνώστη και κάποιες εκθέσεις που συνεχίζονται για λίγο ακόμη, προσφέροντάς μας μια τελευταία ευκαιρία να τις επισκεφθούμε.

Ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της γενιάς του, ο Γιώργος Χατζημιχάλης στο έργο του, που συνήθως συγκροτείται σε μεγάλες ενότητες, διερευνά τη μνήμη, τη σημασία του αρχείου και τη σχέση μεταξύ του παρελθόντος και της σύγχρονης εικαστικής πραγματικότητας. Στα έργα του χρησιμοποιεί πολλά και διαφορετικά μέσα, παράλληλα με τη ζωγραφική (βίντεο, φωτογραφίες, κείμενα, εκτυπώσεις κ.ά.), προκειμένου να προσδώσει σε αυτήν μια τρίτη διάσταση, από την οποία προκύπτουν χώροι που επιτρέπουν στον θεατή να βιώσει την εικόνα όπως αυτή διαμορφώνεται από την εμπειρία της ζωής στη μεταμοντέρνα συνθήκη. Η μεγάλη αναδρομική έκθεση με έργα από το 1966 έως το 2022 θα φιλοξενηθεί σε όλους τους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου Μπενάκη της οδού Πειραιώς, σε δύο μέρη, το πρώτο από 21 Σεπτεμβρίου έως 5 Νοεμβρίου 2023 και το δεύτερο από 23 Νοεμβρίου 2023 έως τις 14 Ιανουαρίου 2024.

Έναρξη: 20 Σεπτεμβρίου 2023 (Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138)

Πρώιμα έργα ζωγραφικής που δημιούργησε στην Ύδρα, αλλά και πρόσφατες δημιουργίες που θυμίζουν θαλασσινά και στεριανά τοπία της Ελλάδας, αν και φιλοτεχνήθηκαν στη Νέα Υόρκη ή την Ιταλία, παρουσιάζει στην πρώτη της έκθεση στην Αθήνα, με τίτλο «Agape/Αγάπη», η Helen Marden, που φιλοξενείται στην γκαλερί Gagosian. Πρόκειται για μια σειρά έργων που αναδεικνύουν την αγάπη της για τη θαρραλέα κίνηση και το χρώμα, καθώς η τολμηρή παλέτα της Marden αποτελεί κεντρικό χαρακτηριστικό της δουλειάς της. Οι πίνακές της τροφοδοτούνται από τη στενή της σχέση με τη σύγχρονη αφαίρεση, τη βύθισή της μέσα στη φύση, και τη μαγεία που ασκούν η ελληνική αλλά και άλλες πολιτιστικές παραδόσεις. Ο τίτλος της έκθεσης δηλώνει την αγάπη που διαρκεί άνευ όρων, και εκφράζει την αφοσίωσή της στη σχέση της με τον πρόσφατα εκλιπόντα καλλιτέχνη Brice Marden, με τον οποίο ήταν παντρεμένη για πενήντα πέντε χρόνια.

Έναρξη: 21 Σεπτεμβρίου 2023 (Gagosian Athens, Αναπήρων Πολέμου 22)

Έκθεση σύγχρονης τέχνης με τίτλο «Το Φαινόμενο της Πεταλούδας» (The Butterfly Effect) πραγματοποιείται στους χώρους του συγκροτήματος της ιστορικής κλωστοϋφαντουργίας «Κλωσταί Πεταλούδα – Μουζάκης», που ιδρύθηκε από τον Ελευθέριο Μουζάκη το 1944 και λειτουργεί αδιάκοπα μέχρι σήμερα. Ο επιμελητής της έκθεσης Κώστας Πράπογλου προσκάλεσε σαράντα έναν καλλιτέχνες να παρουσιάσουν έργα που ανταποκρίνονται στον χώρο και στο εννοιολογικό πλαίσιο, δημιουργώντας με το οπτικό, πολυμεσικό λεξιλόγιό τους εγκαταστάσεις χώρου, βίντεο, γλυπτά, ηχοτοπία και ζωγραφική. Ο θεατής θα ταξιδέψει σε έναν κόσμο όπου αρχιτεκτονική, μηχανές, κλωστές και πολυμεσικά έργα τέχνης συνυπάρχουν αρμονικά και αναπτύσσουν ενεργό διάλογο με τον χωροχρόνο. Ακόμη, λαμβάνοντας υπόψη το γεωγραφικό στίγμα της ευρύτερης περιοχής των εγκαταστάσεων, που ταυτίζεται με τον άξονα της αρχαίας πομπής των Ελευσινίων Μυστηρίων επί της Ιεράς Οδού, η έκθεση θα φέρει το φιλότεχνο κοινό κοντά σε νοήματα εσωτερικής διερεύνησης, υπαρξιακών αναζητήσεων και συναισθηματικής ανάτασης.

Έναρξη: 21 Σεπτεμβρίου 2023 (Λεωφόρος Κηφισού 41)

Το έργο «A Summer Evening» παρουσιάζει η εικαστικός Ιωάννα Πανταζοπούλου, στην τρίτη ανάθεση του προγράμματος «The Artist on The Composer», που αναπτύχθηκε από τον ΝΕΟΝ και την Εθνική Λυρική Σκηνή με σκοπό να διερευνήσει τη σχέση των εικαστικών τεχνών με την κλασική μουσική και την όπερα. Πρόκειται για μια εγκατάσταση αποτελούμενη από 135 γλυπτά, η οποία εξαφανίζεται και επανεμφανίζεται σε μια σχολαστικά χορογραφημένη σκηνική αλληλουχία, με τη ζωντανή εκτέλεση του 36 λεπτών έργου του σύγχρονου αμερικανού συνθέτη George Crumb «Music for a Summer Evening (Makrokosmos III)», από τους Νίκο Κυριόσογλου, Στέφανο Θωμόπουλο (πιάνο) και τους Καζούγιο Τσουνεχίρο, Κώστα Αργυρόπουλο (κρουστά), σε δύο ενισχυμένα πιάνα και κρουστά. Το έργο χορογραφείται προοδευτικά, άρρηκτα συνδεδεμένο με τη μουσική, και αποκαλύπτεται ένα παιγνιώδες και ταυτόχρονα δυστοπικό περιβάλλον.

22, 23, 24 Σεπτεμβρίου 2023 (Αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος», ΕΛΣ)

Μια σπονδυλωτή έκθεση, που εξετάζει τη γυναικεία συμβολή στην τέχνη του ελληνικού 20ού αιώνα, παρουσιάζει ο ΟΠΑΝΔΑ στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων. Στην έκθεση με τίτλο «Στη σκιά» περιλαμβάνονται έργα από 120 συνολικά γυναίκες ζωγράφους και γλύπτριες, γεννημένες μεταξύ 1871 και 1941, από τη Θάλεια Φλωρά-Καραβία έως την Όπυ Ζούνη. Τα έργα ανήκουν στη συλλογή της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων και την έκθεσή τους επιμελήθηκαν ο ιστορικός τέχνης Χριστόφορος Μαρίνος και η εικαστικός και έφορος της Πινακοθήκης Κάλλη Πετροχείλου. Το πρώτο μέρος του εκθεσιακού τρίπτυχου θα παρουσιάζεται για δυο μήνες και περιλαμβάνει έργα από καλλιτέχνιδες οι οποίες γεννήθηκαν μεταξύ 1871 και 1910 και δεν βρίσκονται εν ζωή.

Έναρξη: 26 Σεπτεμβρίου 2023 (Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων)

Λίθινα εργαλεία και «μορφές σε λίθο» που εικονίζουν πτηνά, πρόσωπα και σώματα, προέρχονται από διάφορες θέσεις της Ευρώπης, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα περιλαμβάνει η έκθεση «Οι απαρχές της γλυπτικής», που διοργανώνεται από το Μουσείου Μπενάκη , μαζί με την Περιφέρεια και το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Το αρχαιότερο από τα εκθέματα έχει ηλικία γύρω στα 2,5 εκατ. χρόνια και το πιο πρόσφατο μόλις 50.000 ετών, ενώ στο κοινό παρουσιάζονται για πρώτη φορά και εργαλεία από τη σημαντική παλαιολιθική θέση στα Ροδαφνίδια της Λέσβου.

Έναρξη: 27 Σεπτεμβρίου (Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού)

Φιλοξενώντας τα έργα 41 καλλιτεχνών, καθώς και ένα πλούσιο δημόσιο πρόγραμμα, performances και άλλες δράσεις, η έκθεση «Ελαιώνας ’23: Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος» απλώνεται σε μια σειρά ανοιχτών και κλειστών μεταβιομηχανικών χώρων στην περιοχή γύρω από τον σταθμό «Ελαιώνας» του μετρό. Η εικαστική έκθεση, που επιμελείται ο μουσειολόγος Δημήτρης Τρίκας, εστιάζει στο χθόνιο στοιχείο και την Ανθρωπόκαινο Εποχή, την εποχή, δηλαδή, που η ανθρώπινη δραστηριότητα μετατρέπεται σε γεωλογικό παράγοντα αλλαγής του πλανήτη, αλλά και στη συνομιλία τους, με την περιοχή του Ελαιώνα να αποτελεί το πεδίο μελέτης και το σημείο τέλεσης και αναφοράς. Στόχος να αναδειχθούν το στρωματογραφικό υπόβαθρο της αθηναϊκής μητρόπολης και το ανθρωπογενές αποτύπωμα στην αίσθηση και στο σώμα της πόλης, εκεί που συναντήθηκε το εύφορο έδαφος της αγροτικής Αθήνας και η «νεκρή γη» που άφησαν πίσω τους οι βιομηχανικές χρήσεις με τον επερχόμενο «εξευγενισμό» της περιοχής.

Έναρξη: 29 Σεπτεμβρίου (Σταθμός μετρό Ελαιώνας κ.α.)

Παρουσία του ίδιου του καλλιτέχνη, εγκαινιάζεται στις 12 Οκτωβρίου 2023, στη γκαλερί Bernier/Eliades, η ατομική έκθεση του Robert Wilson, με τίτλο «Owls and Chairs». Είναι η τέταρτη ατομική έκθεση που πραγματοποιεί ο καλλιτέχνης στη γκαλερί και, με την ευκαιρία αυτή, ο Robert Wilson θα δημιουργήσει ένα περιβάλλον αναπαριστώντας σχέδια από την παραγωγή τού 1998 «The White Raven», του 1999 «The Days Before: death, destruction & detroit III» και του 2006 «Kool». Όπως και στη δουλειά του επί σκηνής, ο Wilson θα μετατρέψει τη γκαλερί σε έναν χώρο για τη φαντασία, προκαλώντας τον θεατή να προσεγγίσει συνειρμικά την εμπειρία.

Έναρξη: 12 Οκτωβρίου 2023 (Γκαλερί Bernier/Eliades)

Εξήντα χρόνια συμπληρώνονται στις 24 Οκτωβρίου από την ανακοίνωση, το 1963, της βράβευσης του ποιητή Γιώργου Σεφέρη με το Νόμπελ Λογοτεχνίας από τη Σουηδική Ακαδημία. Ακριβώς την ημέρα της επετείου, στην Πινακοθήκη Γκίκα του Μουσείου Μπενάκη εγκαινιάζεται έκθεση σχετικών τεκμηρίων και φωτογραφικού υλικού, με κεντρικό έκθεμα, φυσικά, το ίδιο το βραβείο, που ανήκει στη μόνιμη συλλογή της Πινακοθήκης Γκίκα. Η έκθεση αναπτύσσεται σε τρεις ενότητες, που αφορούν την ημέρα της ανακοίνωσης, τη βραδιά της απονομής και, τέλος, τον απόηχό της, με τα σχετικά δημοσιεύματα, συγχαρητήριες επιστολές και τηλεγραφήματα, ενώ περιλαμβάνει ακόμη αφίσες, εφημερίδες της εποχής, οπτικά και ηχητικά ντοκουμέντα, καθώς και προσωπικά αντικείμενα του ποιητή.

Έναρξη: 25 Οκτωβρίου 2023 (Πινακοθήκη Γκίκα)

Την εικαστική διαδρομή δύο φίλων καλλιτεχνών, με πολλές αντιθέσεις αλλά και κοινή ματιά στην ουσία των εικαστικών τους αναζητήσεων, εξερευνά μέσα από 50 ζωγραφικά έργα των Δημοσθένη Σκουλάκη και Θανάση Μακρή η έκθεση με τίτλο «Αντιθέσεις και διάλογοι φίλων», που σε επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Ελένης Αθανασίου φιλοξενείται μέχρι τις 12 Νοεμβρίου 2023 στο Μητροπολιτικό Πάρκο «Αντώνης Τρίτσης». Ο Δημοσθένης Σκουλάκης υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της γενιάς του ’70 και η έκθεση συμπεριλαμβάνει αντιπροσωπευτικά δείγματα από το ευρύ φάσμα της καλλιτεχνικής του πορείας, πολλά από τα οποία δεν είχαν εκτεθεί στη μεγάλη αναδρομική του, το 2019, στο Μουσείο Μπενάκη. Από την άλλη, η θεματολογία του Θανάση Μακρή πραγματεύεται τα ιστορικά πλοία Liberty, που στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σήκωσαν όλο το βάρος των μεταφορών. Ο καλλιτέχνης, μέσα από τα θαλασσινά του τοπία, δεν αποσκοπεί στην  αναπαράσταση της οπτικής πραγματικότητας αλλά στη προσέγγιση της τραγικής μοίρας του ανθρώπου.

Έως 12 Νοεμβρίου 2023 (Μητροπολιτικό Πάρκο «Αντώνης Τρίτσης»)

Γαΐτης: Έως τις 31 Οκτωβρίου 2023 παρατείνεται η μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων του Γιάννη Γαΐτη, που πραγματοποιείται με την ευκαιρία των 100 χρόνων από τη γέννησή του. Εκτός από το εικαστικό σύμπαν του, με χαρακτηριστικό του το ανθρωπάκι, ο επισκέπτης μπορεί να έρθει σε επαφή και με τα ευφάνταστα γλυπτά και κολλάζ της γλύπτριας Γαβριέλλας Σίμωσι, που παρουσιάζονται σε συνεργασία με την κόρη τους, Λορέττα Γαΐτη, στο Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη.

Μαρία Παπανικολάου: Με μινιμαλιστικές in situ παρεμβάσεις, γλυπτικές εγκαταστάσεις και βιντεοεγκαταστάσεις, δημιουργεί ένα χαμηλόφωνο ποιητικό σύμπαν η Μαρία Παπανικολάου στην πρώτη ατομική της έκθεση στην Ελλάδα, με τίτλο «Free from what». Έργα φτιαγμένα ειδικά για τον βιομηχανικό χώρο της Υπηρεσιακής Αυλής του Μεγάρου Μουσικής, διερευνούν τον περιορισμό της ελευθερίας, τη φυλάκιση, τον εγκλεισμό, αλλά και τη δυνατότητα απόδρασης και υπέρβασης των ορίων. Η έκθεση, που επιμελείται η διευθύντρια του annexM, Άννα Καφέτση, ολοκληρώνεται στις 29 Οκτωβρίου 2023.