Στο “Σπίτι” που ο Δημήτρης Καραντζάς γίνεται (και) συγγραφέας

Ο Δημήτρης Καραντζάς κάθεται στο τραπέζι του σκηνοθέτη παρακολουθώντας την Αλεξία Καλτσίκη να καθαρίζει με μανία ένα ξεχαρβαλωμένο συρτάρι και τον Φιντέλ Ταλαμπούκα να βάφει με τρελό ρυθμό το σώμα ενός καλοριφέρ. Ρίχνει κλεφτές ματιές στις σελίδες του κειμένου που είναι ανοιχτές μπροστά του. Τίποτα περίεργο έως εδώ, αν έχεις ξαναβρεθεί σε πρόβα παράστασης του. Μόνο που αυτή τη φορά, «Το Σπίτι» η νέα του σκηνοθεσία σε ανάθεση της Στέγης, βασίζεται σε ένα δικό του έργο. Ο Δημήτρης Καραντζάς, δηλαδή, συστήνεται και ως συγγραφέας.

Η αλήθεια είναι πως δεν το επιχειρεί για πρώτη φορά αφού στο απόλυτο ξεκίνημα του είχε επιχειρήσει το ίδιο στο «Αμόρε» με το «Χιόνι στο στόμα» (2008) και λίγα χρόνια αργότερα – ακόμα άγουρος – είχε γράψει τη «Γυναίκα που κάθεται». Πολλά χρόνια, πολλά έργα και σκηνοθεσίες μετά, είναι η πρώτη φορά που δοκιμάζει να γράψει ένα δικό του κείμενο και σε τέτοια κλίμακα. Αν τον ρωτήσεις πού βρίσκεται η διαφορά για τον ίδιο θα απαντήσει, με σχετική συστολή, πως «σε όλες τις άλλες σκηνοθεσίες ήξερα τα έργα απ’ έξω κι ανακατωτά. Εδώ δεν μπορώ να θυμηθώ, παρά ελάχιστα λόγια». Για τους εξωτερικούς παρατηρητές, ωστόσο, ο Δημήτρης Καραντζάς εγκιβωτίζει όλη την αγωνία της ενηλικίωσης του (και της ενηλικίωσης της γενιάς του) σε ένα όλο πιο ζοφερό, όλο και πιο ασφυκτικό, βίαιο και παράλογο κόσμο. ‘Ισως «Το Σπίτι» να αποτελέσει και την δημιουργική του στιγμή ενηλικίωσης.

Αλεξία Καλτσίκη και Φιντέλ Ταλαμπούκας στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Όλα ξεκίνησαν το προηγούμενο καλοκαίρι όταν ήρθε σε συζητήσεις με την Στέγη για μια νέα συνεργασία, που ενδεχομένως θα ήταν ευέλικτη να ταξιδέψει και εκτός Ελλάδος. Εκείνη την περίοδο, η σκέψη του στριφογύριζε γύρω από την «Παρέλαση» της Λούλας Αναγνωστάκη και το ομώνυμο διήγημα του Χούλιο Κορτάσαρ. Δεν είχε γράψει ούτε μια λέξη, μέχρι τη στιγμή που βρέθηκε μέσα στον κύκλο των συνεργατών του: Την πολλαπλών καθηκόντων (δραματουργό, βοηθό σκηνοθέτη, φωτογράφο, video maker) Γκέλυ Καλαμπάκα, τον χορογράφο Τάσο Καραχάλιο, τους ηθοποιούς του Αλεξία Καλτσίκη και Φιντέλ Ταλαμπούκα (με τους οποίους έχει δουλέψει ξανά), την σκηνογράφο Κλειώ Μπομπότη, την ενδυματολόγο Ιωάννα Τσάμη και τον συνθέτη Γιώργο Ραμαντάνη.

Δημήτρης Καραντζάς: Καθώς διανύουμε μια στιγμή ακραίας ματαίωσης, το κείμενο γεννήθηκε για να αποτυπώσει όλη τη βία που ζούμε μέσα από ένα δαίδαλο σκέψεων

«Ήταν σαν να μετασχηματίστηκε η ιδέα της ‘Παρέλασης’ και πλέον θα κοιτούσαμε δύο 50άρηδες να ξαναζούν τον τρόμο του ‘έξω’ που, όμως, πλέον εισέβαλε μέσα. Άρχισε να προκύπτει μια νέα δραματουργία και καθώς διανύουμε μια στιγμή ακραίας ματαίωσης, το κείμενο γεννήθηκε για να αποτυπώσει όλη τη βία που ζούμε μέσα από ένα δαίδαλο σκέψεων. Λες κι έχει ανοίξει ένας διακόπτης και ξερνάς λόγια, χωρίς τελείες, χωρίς στίξεις, λόγια που σε πνίγουν: Όλα είναι μέσα· οι πόλεμοι, οι φωτιές, οι πλημμύρες, η κλιματική κρίση, η πατριαρχία, ο σεξισμός, ο φασισμός» εξηγεί ο Δημήτρης Καραντζάς, καθώς η ταινία της Γκέλυς Καλαμπάκα παίζει στην απέναντι οθόνη, συμφωνώντας με την περιγραφή του.

Αλλοιωμένες, πιξελαρισμένες εικόνες ‘λιώνουν’ η μια μέσα στην άλλη μα προλαβαίνεις να διακρίνεις από την φιγούρα της Μέρκελ, του Πούτιν, του Χίτλερ και της Θάτσερ, μέχρι και πλάνα από τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα, από πάγους που λιώνουν στην Ανταρκτική, τις ισοπεδωμένες πόλεις της Συρίας, το εκτροχιασμένο τρένο στα Τέμπη, από πλημμύρες και λαίλαπες· ένα βίντεο που θαρρείς και συμπυκνώνει όλη την οδύνη του σύγχρονου κόσμου. «Είναι ένα οπτικό υλικό που ακόμα δημιουργείται. Ακριβώς, γιατί δεν ξέρω τι να πρωτοσυμπεριλάβω· κάθε μέρα κάτι τραγικό συμβαίνει που πυροδοτεί μια ατελείωτη ανάσυρση τρομακτικών αναμνήσεων», παρατηρεί η Γκέλυ Καλαμπάκα.

Γκέλυ Καλαμπάκα: Κάθε μέρα κάτι τραγικό συμβαίνει που πυροδοτεί μια ατελείωτη ανάσυρση τρομακτικών αναμνήσεων

Η οθόνη της σηματοδοτεί το παράθυρο του σπιτιού των δύο ηρώων και συγκάτοικων. Είναι η θλιβερή, βάρβαρη, αιματηρή πραγματικότητα που εκπέμπει από τον έξω κόσμο. Ωστόσο, για ώρα, η γυναίκα και ο άνδρας παριστάνουν ότι τίποτα δεν συμβαίνει. Κάνουν δουλειές του σπιτιού, βάζουν πλυντήριο, διαλέγουν τα λουλούδια που θα φυτέψουν στο μπαλκόνι, διαβάζουν βιβλία και η θέα από τα παράθυρο μοιάζει σχεδόν γαλήνια· ένα συνηθισμένο αστικό κάδρο. Τίποτα δεν προμηνύει τα αλλεπάλληλα χτυπήματα της καταστροφής. «Σωπαίνουν, τακτοποιούν εντός τη ζωή τους, αρνούνται δηλαδή την πραγματικότητα που συμβαίνει στο δρόμο, στον κόσμο, γιατί επιμένουν να μην βγουν από την περίκλειστη ρουτίνα τους, επιμένουν να ανέχονται» προσθέτει ο σκηνοθέτης και συγγραφέας της παράστασης.

Αλεξία Καλτσίκη και Φιντέλ Ταλαμπούκας στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Ο Δημήτρης Καραντζάς, βέβαια, τονίζει πως έχει γράψει μόνο τα λόγια των ηθοποιών και πως «Το σπίτι» είναι μια συλλογική δραματουργική σύνθεση με την υπογραφή όλης της ομάδας. Δεν θα μπορούσε, για παράδειγμα, να φανταστεί την παράσταση χωρίς την… δικτατορία της εικόνας. «Ζούμε τον εφιάλτη του εθισμού της εικόνας, που μας τρέφει μόνο με βία. Κι αυτό παίζει με την ψυχολογία μας, μας ρίχνει διαρκώς σε αντιφάσεις, από το φόνο, τον πνιγμό, την περιβαλλοντική καταστροφή, στην κατανάλωση και πάλι πίσω. Η εικόνα μας υποδεικνύει τον τρόπο που θα ζήσουμε» συμπληρώνει, υπογραμμίζοντας την συμβολή της Καλαμπάκα στη δραματουργία. Αντίστοιχα, ο Τάσος Καραχάλιος σχεδιάζει την κινησιολογία ως μια παράλληλη αφήγηση όπου «δανειζόμαστε από το τυχαίο. Χτίζουμε τη σχέση δύο ανθρώπων προσπαθώντας να ανακαλύψουμε πως διαχειρίζονται την ύπαρξη τους· αφού οι κινήσεις τους δεν έχουν σημασία, αλλά τα σώματα τους πρέπει να συνταχθούν στη βία και στο ρυθμό του λόγου, της εικόνας, της μουσικής».

Η μουσική του Γιώργου Ραμαντάνη, με τη σειρά της, γράφτηκε με σημείο εκκίνησης το βόμβο ενός πλυντηρίου. Η αγωνία των ηρώων να διατηρήσουν το περιβάλλον τους καθαρό είναι διάχυτη μέχρι την τελευταία στιγμή – ακόμα κι αν οι ζωές τους βουλιάζουν στη λάσπη. Ωστόσο, η ‘μουσική’ του πλυντηρίου, «ο τρόπος που γκαζώνει, όταν η πλύση προχωράει είναι ένας ήχος που συνηθίζεις, παρότι προκαλεί μεγάλο θόρυβο. Γι’ αυτό και η σύνθεση κορυφώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να ενισχύσει το αίσθημα του άγχους και του πανικού» εξηγεί ο ίδιος.

Σε αυτό το περιβάλλον συναφηγήσεων μπαίνουν τα πρόσωπα: Οι ερμηνευτές Αλεξία Καλτσίκη και Φιντέλ Ταλαμπούκας. Η Καλτσίκη ομολογεί πως το «Σπίτι» είναι μια από τις σπάνιες φορές που έχει βρεθεί στο θέατρο με το υλικό της παράστασης να διαμορφώνεται επί τόπου, ενώπιον της. «Είναι μια καινούργια εμπειρία, αλλά έχει αλλάξει, έτσι κι αλλιώς, ριζικά η λειτουργία μας, όχι μόνο ο τρόπος που κάνουμε θέατρο αλλά και η αντίληψη μας για τον εαυτό μας και τον κόσμο. Μπήκα, επομένως, χωρίς ερωτήματα, αφέθηκα και δεν είχα την αξίωση να ρωτήσω που πάμε. Πέραν από το ότι αισθάνθηκα συγκινημένη που ο Δημήτρης (Καραντζάς) μοιράστηκε με όλους εμάς μια προσωπική του στιγμή να εκτεθεί ως συγγραφέας».

Φιντέλ Ταλαμπούκας: Πρέπει, πιστεύω, να κρατήσεις ένα μέτρο, ένα φίλτρο και να μην ενδώσεις ολοκληρωτικά στο εξωτερικό χάος

Την ίδια ώρα, οι ηθοποιοί είναι φορείς μιας πραγματικότητας ασφυκτικής. Έρχονται από τον αμείλικτο έξω κόσμο για να μπουν στο προστατευμένο θεατρικό ‘σπίτι’ κι εκεί να εκτεθούν με ποιητικά εργαλεία στον κίνδυνο. Κουβαλούν, άραγε, το βαρύ φορτίο του έξω κόσμου ως υλικό στη δική τους αφήγηση; «Είναι αλήθεια πως τα διαρκή ερεθίσματα είναι συνεχώς μπροστά σου και ο,τιδήποτε κι αν κάνεις δεν σε αφήνουν να ησυχάσεις· ακόμα κι αν, απλώς, ανοίξεις το παράθυρο του σπιτιού σου. Είναι, επομένως, δύσκολο να διαχειριστείς το πόσο θα επιτρέψεις στον εαυτό σου να επηρεαστεί ή όχι. Πρέπει, πιστεύω, να κρατήσεις ένα μέτρο, ένα φίλτρο και να μην ενδώσεις ολοκληρωτικά στο εξωτερικό χάος» παρατηρεί ο Φιντέλ Ταλαμπούκας. Η συμπρωταγωνίστρια του είναι ακόμα πιο μπερδεμένη. «Είναι στιγμές που η τόση πληροφορία φρίκης με κάνει να αναρωτιέμαι αν σταμάτησα να νιώθω, αν έχω αναισθητοποιηθεί. Διαρκώς ρωτάω τον εαυτό μου πως στέκομαι σαν άνθρωπος σε αυτό που μας συμβαίνει. Έχω σταματήσει να έχω συναισθήματα; Έχω παγώσει; Είμαι αμήχανη για το αν πρέπει να πω ναι ή όχι».

Γκέλυ Καλαμπάκα

Το «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά γκρεμίζεται. Και γκρεμίζει την ψευδαίσθηση πως στα σπίτια μας είμαστε αλώβητοι, προστατευμένοι. Τα γεγονότα των τελευταίων μηνών όπου οι ανθρώπινες τραγωδίες έδωσαν την θέση τους στον περιβαλλοντικό όλεθρο τον οδήγησαν να αναθεωρήσει μέρος του έργου. Η τελική πλοκή του τοποθετείται σε μια πόλη, όπου η θερμοκρασία έχει σταθεροποιηθεί στους 47 βαθμούς Κελσίου, όπου οι άνθρωποι πεθαίνουν, τα νεκροταφεία έχουν καταργηθεί ώστε οι εκτάσεις τους να αξιοποιηθούν με όρους «ανάπτυξης» και οι νεκροί μένουν άταφοι. Ύβρις και Νέμεσις. «Έχουμε κάνει τα πάντα για να χτίσουμε πόλεις όπου θα ζήσουμε, καταργώντας την πραγματική ζωή, τη φύση. Κι αυτή είναι μια ωρολογιακή βόμβα που θα εκραγεί» λέει.

Αλεξία Καλτσίκη: Είναι στιγμές που η τόση πληροφορία φρίκης με κάνει να αναρωτιέμαι αν σταμάτησα να νιώθω, αν έχω αναισθητοποιηθεί

Αν και αφηγητής μιας δυστοπίας, σ’ αυτό το «Σπίτι» ίσως να κουρνιάζει κάπου και η ευτοπία. Ειδικά όταν ακούς προς το φινάλε την ηρωίδα του να λέει: «Το απέναντι σπίτι, όταν πέθαναν αυτοί που μένανε, έγινε δάσος, φύτρωσαν ρίζες και χορτάρια και όλες οι πρασινάδες και τα δέντρα άρχισαν να πνίγουν το κτίριο. Έφυγαν οι άνθρωποι, ήρθε η φύση και ίσως, τελικά, πάντα δάσος να έπρεπε να είναι εκεί κι όχι άνθρωποι».