Γιώργος Χατζημιχάλης, βίος ζωγραφικός: Μεγάλη αναδρομική στο Μουσείο Μπενάκη

Η έκθεση «Γιώργος Χατζημιχάλης: Έργα από το 1966 έως το 2022» απλώνεται και στους τρεις ορόφους του Μουσείου Μπενάκη της οδού Πειραιώς, παρουσιάζοντας στους επισκέπτες ενότητες και έργα που δεν έχουν εκτεθεί ποτέ. Επιπλέον, μέχρι τις 5 Νοεμβρίου θα παρουσιάζεται το πρώτο μέρος της έκθεσης, για να ακολουθήσει, στις 23 του ίδιου μήνα το δεύτερο μέρος, ολοκληρώνοντας την ρετροσπεκτίβα στο έργο του. Στα δύο ενδιάμεσα σαββατοκύριακα, το μουσείο δίνει την ευκαιρία στο κοινό να επισκεφθεί την «κουζίνα» του, όπως είπε χαρακτηριστικά ο επιστημονικός διευθυντής του, Γιώργης Μαγγίνης, καθώς τα παρασκήνια της μετάβασης από τη μια έκθεση στο στήσιμο της άλλης θα είναι ανοιχτά, για πρώτη φορά, στους επισκέπτες.

Ο ζωγράφος Α.Κ Ένα μυθιστόρημα

Αν κανείς αναρωτηθεί προς τι αυτή η «πολυτέλεια» χώρου και χρόνου, την απάντηση την δίνει ο ίδιος ο καλλιτέχνης: «Η δουλειά μου έχει όγκο, γιατί φτιάχνω μεγάλους χώρους που ορίζει η ζωγραφική μου, οι οποίοι έχουν ανάγκη μια ανάλογα μεγάλη έκταση για να εκτεθούν», ενώ ο Γιώργης Μαγγίνης συμπληρώνει πως πρόκειται για μια έκθεση που απαιτεί από τον επισκέπτη της «χρόνο, ησυχία και συγκέντρωση».

Μολονότι στο έργο του ο Γιώργος Χατζημιχάλης χρησιμοποιεί ποικίλα μέσα (φωτογραφίες, βίντεο, κατασκευές, γλυπτική κ.λπ.), ο ίδιος δεν παύει να ορίζει τον εαυτό του ως ζωγράφο: «Είμαι ζωγράφος γιατί βλέπω τα πράγματα με τον τρόπο της ζωγραφικής· γιατί πιστεύω ότι η ζωγραφική είναι ένα μέσο τόσο ελεύθερο που σου επιτρέπει να δείξεις πράγματα τα οποία δεν υπάρχουν· γιατί με ενδιαφέρει η κατασκευή της ζωγραφικής και τη χρησιμοποιώ κατά το δοκούν, χωρίς να δεσμεύομαι από κανένα στυλ», λέει και καταλήγει: «Χρησιμοποιώ τη ζωγραφική με τρόπους που εξυπηρετούν την ιδέα που έχω για το έργο».

Νοσοκομείο, 2004-2005

Τα έργα που παρουσιάζονται στο πρώτο μέρος της έκθεσης εκκινούν χρονολογικά, παρουσιάζοντας μερικές από τις πρώτες ζωγραφικές δοκιμές πάνω στον Λεονάρντο ή τον Ρενουάρ, όταν ο δωδεκάχρονος Χατζημιχάλης έπαιρνε μαθήματα από τον ζωγράφο και καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών Ανδρέα Γεωργιάδη τον Κρήτα, ενώ ακολουθούν έργα εξπρεσιονιστικής διάθεσης, επηρεασμένα από τον Γκόγια, υπό τον τίτλο «Πένθος», μια άηχη κραυγή για τον θάνατο του πατέρα του, το 1968.

Ακολουθούν ενότητες έντονα επηρεασμένες από το πνεύμα της εποχής, τη συνάντηση του ζωγράφου με την ομάδα των Νέων Ελλήνων Ρεαλιστών, τις σπουδές του στο Λονδίνο και την παγκόσμια αναταραχή που ακολούθησε την έκρηξη του Μάη του ’68. Η επιστροφή του στην Ελλάδα και οι πρώτες ατομικές εκθέσεις, έργα που εμπεριέχουν σε μεγάλο βαθμό την αναζήτηση και την ανάλυση του εαυτού, κλείνουν αυτήν τη βιογραφική αφήγηση, που βασίζεται αποκλειστικά σε επιτοίχιους πίνακες.

Τρίπτυχο 5, 2014

Ακολουθεί μια τομή που οδηγεί σε έργα πολύ μεγαλύτερης κλίμακας, βασισμένα στη λογική του αρχείου και την ενασχόληση με τη μνήμη – όχι τόσο ατομική όσο πολιτισμική, μνήμη που μεταβιβάζεται διαγενεακά, αλλά και συλλογικά. Έτσι, βλέπουμε την εμμονή του καλλιτέχνη για τη δημιουργία μιας «αρχειακής κιβωτού» για να φιλοξενήσει τη μνήμη του Αϊβαλιού (απ’ όπου καταγόταν ο πατέρας του) ή της Σμύρνης («Περιγραφή και ερμηνεία των απέναντι σημείων 1» και «Οι 1.136 κάτοικοι του 1889», αντίστοιχα).

Παραδόξως, όσο απομακρυνόμαστε από τους πρώτους πίνακες και προχωράμε σε έργα στα οποία κυριαρχούν διαφορετικά μέσα, όπως η φωτογραφία ή οι εγκαταστάσεις, τόσο η ζωγραφική είναι διαρκώς παρούσα: αφενός, ως παρελθόν, ως αντικείμενο προβληματισμού για τους τρόπους κατασκευής της («Officinae pictorum I circa 1221», «Τάφος 1»), αφετέρου, ως απεικόνιση του τρόπου με τον οποίο γεωμετρείται ο χώρος και ο χρόνος («Οι 400 φάροι του Αιγαίου», «Η θερμοκρασία ανά ώρα το 1968 στην Αθήνα», «Μέρες και νύχτες στο Γιορκ», «Η μάχη του Ντιεν Μπιεν Φου» κ.ά.).

Το Μουσείο Μπενάκη, ειδικά για την παρουσίαση σε δύο μέρη της μεγάλης αναδρομικής έκθεσης του Γιώργου Χατζημιχάλη, προχώρησε στη θέσπιση ειδικού εισιτηρίου πολλαπλών επισκέψεων, που θα επιτρέπει στο κοινό να επισκέπτεται την έκθεση όσες φορές το επιθυμεί καθ’ όλη τη διάρκειά της.

Η διοργάνωση μιας τόσο φιλόδοξης έκθεσης έγινε δυνατή χάρη στη συνδρομή των μελών της Αστικής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας «2020», που συνέστησε και ενορχήστρωσε ο ίδιος ο καλλιτέχνης και η οποία κάλυψε το 75% του κόστους, ενώ το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, ο ΝΕΟΝ και το Outset υποστηρίζουν την έκθεση ως χορηγοί.

Την έκθεση, που επιμελήθηκε ο ίδιος ο καλλιτέχνης με βοηθό την ιστορικό τέχνης Σταλίνα Βουτσινά, συνοδεύει η έκδοση «Γιώργος Χατζημιχάλης: Έργα από το 1966 έως το 2019», το οποίο σχεδίασε ο ζωγράφος, επιμελήθηκε ο Σταύρος Πετσόπουλος και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα σε δύο γλώσσες (ελληνικά και αγγλικά).

Officinoe Pictorum

Στο πλαίσιο της μεγάλης αναδρομικής έκθεσης, ξεχωριστοί καλεσμένοι αναλαμβάνουν να ξεναγήσουν το κοινό στο έργο του Γιώργου Χατζημιχάλη, ενώ άλλοι θα πραγματοποιήσουν ομιλίες για θέματα που θίγουν έργα του.

Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια του πρώτου μέρους της έκθεσης, η εικαστικός Κατερίνα Ζαχαροπούλου συζητά με τον Γιώργο Χατζημιχάλη την Κυριακή 1.10.2023 (ώρα 12.00), ενώ θα ακολουθήσουν ο εικαστικός Κύριλλος Σαρρής (Σάββατο 7.10.2023, ώρα 17.00), ο ζωγράφος Ηλίας Παπαηλιάκης (Κυριακή 8.10.2023, ώρα 12.00), η ιστορικός τέχνης Άννα Καφέτση (Κυριακή 15.10.2023, ώρα 12.00), ο καθηγητής στην ΑΣΚΤ Νίκος Δασκαλοθανάσης (Σάββατο 21.10.2023, ώρα 17.00), ο συγγραφέας Διονύσης Καψάλης (Κυριακή 22.10.2023, ώρα 12.00), η ιστορικός τέχνης Σταλίνα Βουτσινά (Σάββατο 4.11.2023, ώρα 12.00) και, τέλος, ο ίδιος ο καλλιτέχνης θα ξεναγήσει το κοινό την Κυριακή 5.11.2023 (ώρα 12.00). Οι ίδιοι ομιλητές, με διαφορετική σειρά, θα ξεναγήσουν το κοινό και στο δεύτερο μέρος της έκθεσης.

Επιπλέον, θα πραγματοποιηθούν τέσσερις ομιλίες με αφορμή συγκεκριμένα έργα του ζωγράφου:

• «Κλίμα και βιοκλίμα στο σύγχρονο αστικό τοπίο και περιβάλλον»: Ο Γιάννης Τσίρος, καθηγητής Βιοκλιματολογίας και διευθυντής του Εργαστηρίου Μετεωρολογίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών μιλά με αφορμή το έργο «Η θερμοκρασία ανά ώρα το 1968 στην Αθήνα», 2018 (Παρασκευή 13.10.2023, ώρα 19.00).
• «Τα κωνσταντίνεια ψηφιδωτά της Ροτόντας: Η τέχνη του ιδανικού»: Ο Χαράλαμπος Μπακιρτζής, επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων, μιλά με αφορμή το έργο «Officinae Pictorum / circa 1221», 1985-87 (Παρασκευή 20.10.2023, ώρα 19.00).
• «Η νοσοκομειακή περίθαλψη στο Βυζάντιο»: Ο Στέφανος Γερουλάνος, καθηγητής Χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης και Ιστορίας της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων μιλά με αφορμή το έργο «Νοσοκομείο», 2004-2005 (Παρασκευή 24.11.2023, ώρα 19.00).
• «Οιδίπους Τύραννος»: Ο Παναγιώτης Αλούπης, ψυχίατρος – ψυχαναλυτής, η Ελένη Παπάζογλου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας, Θεωρίας και Πρόσληψης του Αρχαίου Δράματος στο ΑΠΘ και ο Διονύσης Καψάλης, συγγραφέας, μιλούν με αφορμή το έργο «Σχιστή οδός. Το τρίστρατο όπου ο Οιδίποδας φόνευσε τον Λάιο. Περιγραφή και ιστορία της διαδρομής Θηβών, Κορίνθου, Δελφών, Θηβών», 1990-95/1997 (Παρασκευή 15.12.2023, ώρα 19.00).

Εργαστήριο σχεδίων και εικόνων σε κρίση, 1996

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1954 και το 1966 πήρε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής από τον Ανδρέα Γεωργιάδη τον Κρήτα. Από το 1971 έως το 1977 έζησε στο Λονδίνο και παρακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής στο Hammersmith School of Art and Building και στο City and Guilds of London Art School, ενώ το 1975 αποφοίτησε από το προχωρημένο πρόγραμμα σπουδών St. Martin’s School of Art.

Έκανε τις πρώτες του ατομικές εκθέσεις στην γκαλερί Ώρα το 1977 και το 1981 και ακολούθησε η διπλή έκθεση στην Γκαλερί 3 το 1984-1985. Το 1991 παρουσίασε το έργο «Σύναξη Μαρωνείας», το οποίο αναφέρεται στην ομώνυμη ανασκαφή του αρχαιολόγου Χαράλαμπου Μπακιρτζή, στο Μέγαρο Τόκου, στην Καβάλα. Το 1992 συμμετείχε στην Documenta IX, στο Κάσσελ, καθώς και σε πολλές άλλες διεθνείς και εγχώριες ομαδικές εκθέσεις. Το 2001 οργάνωσε την έκθεση «Γιώργος Χατζημιχάλης, Έργα 1985-2000» στο ΕΜΣΤ, ενώ το 2002 παρουσίασε την έκθεση «George Hadjimichalis, Seven Works (1990-2000)» στο MoMA PS1 της Νέας Υόρκης. Το 2005 εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 51η Μπιενάλε της Βενετίας με το έργο «Νοσοκομείο».

Ανάμεσα στις σημαντικότερες εκθέσεις του είναι η εγκατάσταση «Η πείνα στην Αθήνα τον χειμώνα 1941-1942» σε συνεργασία με το ΕΜΣΤ (2009), που ταξίδεψε για οκτώ εβδομάδες σε διαφορετικά σημεία και γειτονιές της Αθήνας, η παρουσίαση του έργου «Ο ζωγράφος Α.Κ. Ένα μυθιστόρημα» στο ΕΜΣΤ (2011), η μόνιμη εγκατάσταση του έργου «1922» στο Βυζαντινό Μουσείο Διδυμοτείχου και η διοργάνωση της έκθεσης «Γιώργος Χατζημιχάλης, Officinae Pictorum c. 1221-1445, το ταξίδι» στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας (2014). Η πιο πρόσφατη έκθεσή του πραγματοποιήθηκε το 2022 στην Eleftheria Tseliou Gallery με το έργο «Μια έκθεση πορτραίτων αφιερωμένη στο έργο “Ο Άγιος Ιερώνυμος στο αναγνωστήριό του” (π. 1475) του Antonello da Messina».