Οι απαρχές της γλυπτικής: Αρχαιολογικά ευρήματα από τον Παλαιό Κόσμο και τη Λέσβο στο Μουσείο Μπενάκη
Η έκθεση «Οι απαρχές της γλυπτικής», στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, περιλαμβάνει λίθινα εργαλεία αλλά και «μορφές σε λίθο» που προέρχονται από διάφορες θέσεις της Ευρώπης, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Η έκθεση «Οι απαρχές της γλυπτικής. Αρχαιολογικά ευρήματα από τον Παλαιό Κόσμο και τη Λέσβο 2,5 εκατομμύρια έως 50.000 χρόνια πριν από σήμερα» διοργανώνεται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Μουσείο Μπενάκη και την Περιφέρεια Κρήτης, με τη συμβολή της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και του Δήμου Δυτικής Λέσβου.
Την έκθεση επιμελούνται επιστημονικά η Νένα Γαλανίδου, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και ο Τhomas Wynn, Καθηγητής Γνωσιακής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, και καλλιτεχνικά ο Tony Berlant, εικαστικός καλλιτέχνης. Παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού (Κουμπάρη 1), ανοίγει για το κοινό την Τετάρτη 27 Σεπτεμβρίου 2023 και θα διαρκέσει έως την Κυριακή 7 Ιανουαρίου 2024.
*Την έκθεση θα εγκαινιάσει η Α.Ε. η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου.
«Οι απαρχές της γλυπτικής»: Λίγα λόγια για την έκθεση
Η έκθεση περιλαμβάνει λίθινα εργαλεία αλλά και «μορφές σε λίθο» που εικονίζουν πτηνά, πρόσωπα και σώματα και προέρχονται από διάφορες θέσεις της Ευρώπης, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Το αρχαιότερο έχει ηλικία γύρω στα 2,5 εκατ. χρόνια και το πιο πρόσφατο είναι μόλις 50.000 ετών.
Η έκθεση βασίζεται στην αντίστοιχη με τίτλο «First Sculpture: From Handaxe to Figure Stone» που διοργανώθηκε από το Nasher Sculpture Center στο Ντάλας το 2018 και στην αθηναϊκή εκδοχή της έχει εμπλουτιστεί με παλαιολιθικά ευρήματα από τη Λέσβο, την Αφρική και την Ευρασία. Στα εκθέματα περιλαμβάνονται σπάνια παλαιολιθικά εργαλεία και μορφές σε λίθο από τη συλλογή του Tony Berlant στο Ντάλας, το Ινστιτούτο Ανθρώπινης Παλαιοντολογίας στο Παρίσι, το Μουσείο της Άνω Γαλιλαίας και την αρχαιολογική συλλογή του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ στο Ισραήλ, το Μουσείο Ανθρωπολογίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Προϊστορικής Έρευνας στο Τοταβέλ και το Μουσείο του Βιτβάτερσραντ στο Γιοχάνεσμπουργκ, στη Νότια Αφρική. Δίπλα σε αυτά παρουσιάζονται, για πρώτη φορά στο ελληνικό και παγκόσμιο κοινό, εργαλεία από τη σημαντική θέση στα Ροδαφνίδια της Λέσβου, που ανασκάπτει συστηματικά το Πανεπιστήμιο Κρήτης από το 2012.
Η συνομιλία των ελληνικών ευρημάτων με ευρήματα από άλλα μέρη της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής αναδεικνύει τη σημασία του Αιγαίου ως πύλης εισόδου των πρώτων κατοίκων της Ευρώπης. Ταυτόχρονα, τεκμηριώνει το ειδικό βάρος της ατελώς γνωστής παλαιολιθικής κληρονομιάς του Αιγαιακού Αρχιπελάγους στην ιστορία της τέχνης, του πολιτισμού και των ανθρώπινων ροών στα βάθη της προϊστορίας, σε μια περίοδο πριν από τη γραφή, κατά τη διάρκεια της οποίας τα τεχνολογικά επιτεύγματα και οι αισθητικές αναζητήσεις εγγράφονται στον λίθο.
Ο μέχρι τώρα κανόνας της ιστορίας της τέχνης αναγνωρίζει ως αρχαιότερα καλλιτεχνικά δείγματα τα γλυπτά των παλαιολιθικών «Αφροδιτών», τη ζωγραφική, τα χαράγματα και τα ανάγλυφα στις παρειές των σπηλαίων, με πιο γνωστά τα σπήλαια του Λασκώ και της Αλταμίρα, όλα έργα του είδους μας, Homo sapiens.
Η έκθεση «Οι απαρχές της γλυπτικής. Αρχαιολογικά ευρήματα από τον Παλαιό Κόσμο και τη Λέσβο 2,5 εκατομμύρια έως 50.000 χρόνια πριν από σήμερα» υποστηρίζει ότι η αισθητική αφύπνιση εμφανίζεται στην ιστορία του πολιτισμού πολύ νωρίτερα από ό,τι ήταν μέχρι σήμερα αποδεκτό.
Αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν από την εμφάνιση των Homo sapiens, προγονικά είδη κατασκεύαζαν εργαλεία ακολουθώντας την Αχελαία τεχνική παράδοση και επεδίωκαν τη συμμετρία δημιουργώντας δακρυόσχημα και σφαιρικά σχήματα. Κάποιες φορές επέλεγαν εντυπωσιακά πετρώματα, ενίοτε δημιουργούσαν κοφτερές ακμές γύρω από ένα κεντρικό σημείο αναφοράς, εγγενές στην πρώτη ύλη, για παράδειγμα ένα απολίθωμα ή μια κρυσταλλική ατέλεια ή επεδίωκαν τον γιγαντισμό των εργαλείων. Άλλα είδη αναγνώριζαν ανθρωπόμορφες ή ζωόμορφες απεικονίσεις σε πετρώματα και τα μετέφεραν στους καταυλισμούς τους.
Η έκθεση συνοδεύεται από κατάλογο σε δύο γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά), ξεναγήσεις για το κοινό, ομιλίες ειδικών από όλο τον κόσμο, εκπαιδευτικά προγράμματα απευθυνόμενα σε σχολικά και ειδικά ακροατήρια, παραγωγή φιλμογραφικού υλικού και μια πρωτότυπη απτική εμπειρία για τη διάχυση της γνώσης στο ευρύ κοινό.
Α. ΞεναγήσειςΞεναγήσεις θα πραγματοποιηθούν από την καθηγήτρια Νένα Γαλανίδου, επιμελήτρια της έκθεσης, και την δρα Πένυ Τσακανίκου, τις παρακάτω μέρες και ώρες:
- Κυριακή 01/10/2023, ώρα 12:00
Δρ Πένυ Τσακανίκου, Πανεπιστήμιο Κρήτης - Κυριακή 29/10/2023, ώρα 12:00
Καθηγήτρια Νένα Γαλανίδου, Πανεπιστήμιο Κρήτης - Κυριακή 19/11/2023, ώρα 12:00
Καθηγήτρια Νένα Γαλανίδου, Πανεπιστήμιο Κρήτης - Κυριακή 10/12/2023, ώρα 12:00
Καθηγήτρια Νένα Γαλανίδου, Πανεπιστήμιο Κρήτης - Κυριακή 17/12/2023, ώρα 12:00
Δρ Πένυ Τσακανίκου, Πανεπιστήμιο Κρήτης - Πέμπτη 21/12/2023, ώρα 18:00
Δρ Πένυ Τσακανίκου, Πανεπιστήμιο Κρήτης - Πέμπτη 04/01/2024, ώρα 18:00
Δρ Πένυ Τσακανίκου, Πανεπιστήμιο Κρήτης - Κυριακή 07/01/2024, ώρα 12:00
Καθηγήτρια Νένα Γαλανίδου, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Οι διαλέξεις που οργανώνονται στο πλαίσιο της έκθεσης θα αναπτύξουν τους θεματικούς άξονες πάνω στους οποίους οργανώνονται τα εκθέματα. Ομιλητές από όλο τον κόσμο, με ειδίκευση στην αρχαιολογία, την παλαιοντολογία και τη γνωστική επιστήμη, θα παρουσιάσουν την περιπέτεια της γλυπτικής στον αρχαίο κόσμο, ξεκινώντας από τα πρώτα της βήματα κατά την παλαιολιθική εποχή.
Οι καθηγητές Thomas Wynn και Γιώργος Παπαδόπουλος θα ιχνηλατήσουν τα πεδία στα οποία συναντά η αρχαιολογική τη γνωστική επιστήμη. Η καθηγήτρια Naama Gonen-Inbar, ο καθηγητής Gonen Sharon και ο δρ Bernhard Zipfel, θα μιλήσουν για τις αρχαιολογικές θέσεις στις οποίες ανακαλύφθηκαν ορισμένα από τα εντυπωσιακότερα και παλαιότερα αντικείμενα της έκθεσης. Οι διαλέξεις αυτές δεν θα προσφέρουν μόνο τροφή για σκέψη σχετικά με την πανάρχαιη κληρονομιά της παλαιολιθικής περιόδου από το Αιγαίο, τη δυτική Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, αλλά θα αποτελέσουν και αφορμή για αναστοχασμό των απαρχών του ανθρώπινου πολιτισμού. Πραγματοποιούνται σε συνεργασία με το Παλαιολιθικό Σεμινάριο, που ξεκινά καινούριο κύκλο με αφορμή την έκθεση.
- Πέμπτη 12/10/2023, ώρα 19:00
Καθηγήτρια Naama Gonen-Inbar, Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ
«Human behavior at the Acheulian site of Gesher Benot Ya’aqov, Israel»
Σε συνεργασία με το Παλαιολιθικό Σεμινάριο - Πέμπτη 26/10/2023, ώρα 19:00
Καθηγητής Thomas Wynn, Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, επιμελητής της έκθεσης
«The handaxe aesthetic»
Σε συνεργασία με το Παλαιολιθικό Σεμινάριο - Πέμπτη 09/11/2023, ώρα 19:00
Καθηγήτρια Νένα Γαλανίδου, Πανεπιστήμιο Κρήτης, επιμελήτρια της έκθεσης
«Από τα πρώτα εργαλεία στη συμβολική έκφραση και την κοινωνική διάκριση»
Σε συνεργασία με το Παλαιολιθικό Σεμινάριο - Πέμπτη 23/11/2023, ώρα 19:00
Καθηγητής Πέτρος Θέμελης, Πανεπιστήμιο Κρήτης
«Ένα ταξίδι στην αρχαία ελληνική γλυπτική από το 3000 π.Χ. ως το 31 π.Χ.» - Πέμπτη 07/12/2023, ώρα 19:00
Καθηγητής Gonen Sharon, Πανεπιστήμιο Τελ-Χάι, Ισραήλ
«What’s new with the old Levant? Advances in the study of the Israel Paleolithic»
Σε συνεργασία με το Παλαιολιθικό Σεμινάριο - Πέμπτη 14/12/2023, ώρα 19:00
Καθηγητής Γιώργος Χ. Παπαδόπουλος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκη
«Ο εγκέφαλος ως έργο και εργαλείο πολιτισμού»
Σε συνεργασία με το Παλαιολιθικό Σεμινάριο - Πέμπτη 11/01/2024, ώρα 19:00
Δρ Bernhard Zipfel, Πανεπιστήμιο του Βιτβάτερσραντ, Νότια Αφρική
«The “australopithecine pebble of many faces” and its place in the Cradle of Humankind, South Africa»
Σε συνεργασία με το Παλαιολιθικό Σεμινάριο
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης το Τμήμα Εκπαίδευσης του Μουσείου Μπενάκη οργανώνει κάθε Δευτέρα το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Δίνοντας μορφή στην πέτρα» που απευθύνεται σε μαθητές Γ΄ έως ΣΤ΄ Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου. Για τη συμμετοχή στο πρόγραμμα είναι απαραίτητη η προαγορά εισιτηρίου online στο tickets.benaki.org.
Επίσης, μια ειδικά σχεδιασμένη πολυαισθητηριακή περιήγηση στο πλαίσιο του τακτικού προγράμματος «Βλέποντας με τις αισθήσεις» προσκαλεί στην έκθεση επισκέπτες τυφλούς ή με μειωμένη όραση. Η ημερομηνία αυτής της συνάντησης θα ανακοινωθεί σύντομα.
