Σάιμον ΜακΜπέρνι: Τα εγκλήματα κατά της φύσης έχουν χαρακτήρα γενοκτονίας

Γνέφει με κατανόηση στην πληροφορία ότι μια τεράστια αγροτική περιφέρεια στην καρδιά της Ελλάδας βυθίστηκε κάτω από τόνους νερού και λάσπης πριν από μερικές εβδομάδες. Μοιάζει να γνωρίζει ήδη τα γεγονότα. Όπως και να κατανοεί ότι ο τίτλος της παράστασης με την οποία επισκέπτεται ξανά την Αθήνα και τη Στέγη, το«Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών», δεν είναι μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, αλλά μια ενεργή, τραγική πραγματικότητα για τους κατοίκους της Θεσσαλίας· όπως και για κάθε τόπο που πέφτει θύμα παρόμοιων σαρωτικών φαινομένων.

Ο Σάιμον ΜακΜπέρνι, ο διανοητής της διεθνούς θεατρικής σκηνής, ιδρυτικό μέλος των Complicite και ακτιβιστικά ένθερμος υπερασπιστής του φυσικού περιβάλλοντος ξέρει πολύ καλά που τελειώνει το θέατρο και που αρχίζει η αλήθεια, που τελειώνει το μυθιστόρημα και που αρχίζει η ζωή. Εξάλλου, το, βραβευμένο με Νόμπελ, έργο της Όλγα Τοκάρτσουκ, πάνω στο οποίο στηρίζεται η σκηνοθεσία του, λογοκρίθηκε στην Πολωνία όχι ως προϊόν φαντασίας, αλλά πραγματικότητας. «Προσωπικά, δεν ξέρω πλέον, ποια είναι η διαφορά μεταξύ των δύο εννοιών. Ακόμα και η Οδύσσεια είναι ένα μυθικό υλικό που, ωστόσο, μεταφέρει με βαθιά ψυχολογικό τρόπο όσα βιώνει ο άνθρωπος. Το βιβλίο της Όλγα αγγίζει την ελληνική και την παγκόσμια πραγματικότητα. Απλώς, οι άνθρωποι δυσκολεύονται συχνά να δουν τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας κι αυτό είναι ένα όπλο για τις ηγεσίες: Επενδύουν στην σύγχυση των πολιτών προκειμένου να τους πείσουν πως κάτι άλλο συμβαίνει. Αλλά όχι· δεν υπάρχει κανένα άλλο debate πέραν από την κλιματική κρίση. Η μόνη διαπραγμάτευση είναι για το πως θα δράσουμε, πόσο γρήγορα θα δράσουμε και πως θα προστατεύσουμε τον επόμενο τόπο που θα πληγεί» τονίζει, θαρρείς και έχει ακούσει τις φαιδρές δικαιολογίες των Ελλήνων πολιτικών που ακούγονται ανέξοδα εδώ και μήνες, από την καταστροφή του δάσους της Δαδιάς και της Ρόδου έως τις πρόσφατες τρομακτικές πλημμύρες στην θεσσαλική περιφέρεια, αφήνοντας φύση και ανθρώπους ανυπεράσπιστους.

Σκηνή της παράστασης με την κεντρική ηρωίδα του έργου Γιανίνα Ντουσέϊκο ως η μόνη φωνή αντίστασης απέναντι στο πατριαρχικό σύστημα. @Marc Brenner

Έχουν περάσει μόλις μερικοί μήνες από την επίσημη πρεμιέρα της παράστασης στην Αγγλία, αλλά πολύ περισσότερος καιρός από την στιγμή που ο ΜακΜπέρνι άρχισε να επεξεργάζεται την ιδέα θεατροποίησης του βιβλίου της Τοκάρτσουκ. Η σκέψη του αυτή ενισχύθηκε όταν συνάντησε τη συγγραφέα το 2021 στην πατρίδα της την Πολωνία, συνειδητοποιώντας «τα επείγοντα και συναρπαστικά που αφηγείται αυτό το μυθιστόρημα, την στάση ζωής που εισηγείται». Κεντρική ηρωϊδα του βιβλίου είναι η Γιανίνα Ντουσέϊκο, μια 66χρονη γυναίκα, κάτοικος μιας επαρχιακής κοιλάδας, που περνά τα χρόνια της εκφράζοντας την τρυφερότητα και την αγάπη της προς τα ζώα. Η αθόρυβη ζωή της πολωνικής επαρχίας διαταράσσεται με μια σειρά από φόνους ανδρών – όπου τα θύματα είναι μέλη της τοπικής κυνηγετικής λέσχης.

Oι άνθρωποι δυσκολεύονται συχνά να δουν τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας κι αυτό είναι ένα όπλο για τις ηγεσίες: Επενδύουν στην σύγχυση των πολιτών προκειμένου να τους πείσουν πως κάτι άλλο συμβαίνει. Αλλά όχι· δεν υπάρχει κανένα άλλο debate πέραν από την κλιματική κρίση

«Στο πρώτο επίπεδο αντιμετωπίζεις ένα βιβλίο μυστηρίου, αλλά όσο πιο βαθιά προχωρείς σε παρασύρει το μυθικό στοιχείο. Τα θύματα της πλοκής είναι όλα άνδρες, εκπρόσωποι της τοπικής ιεραρχίας – ένας επιχειρηματίας, ένας σερίφης, ένας πολιτικός, ένας ιερέας. Όλοι τους σχηματίζουν μια αλυσίδα εξουσίας στην πατριαρχική κοινωνία όπου ζούμε, εκπροσωπούν τα πρόσωπα του καπιταλιστικού συστήματος που μας ελέγχει, μας εκμεταλλεύεται, μας χειραγωγεί και μας έχει φέρει έως εδώ, στην άκρη του γκρεμού. Κι από την άλλη, έχουμε την Γιανίνα, μιαν άλλη οπτική του κόσμου. Μια γυναίκα που όλοι θεωρούν τρελή σύμφωνα με τον δικό τους κώδικα, η οποία αναζητεί παντού στη φύση, ακόμα και στα άστρα, το νόημα· και αναγνωρίζει το πόσο είμαστε συνδεδεμένοι με το περιβάλλον και τα ζώα. Η Γιανίνα είναι ένας φορέας της ένωσης» εξηγεί ο Σάιμον ΜακΜπέρνι και παραδέχεται, χωρίς φόβο και πάθος, ότι κάνει μια πολιτική παράσταση αφηγούμενος μια πράξη αντίστασης.

«Είναι αντισυμβατικός ο τρόπος ζωής που προτείνει η Γιανίνα. Όμως, είναι ο τρόπος που πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά και τα εγγόνια μας. Έχει σημασία με ποιο βλέμμα κοιτάζουμε τον κόσμο, τι αναγνωρίζουμε στη φύση και τελικά πως αντιστεκόμαστε στο, φαινομενικά, αμετακίνητο σύστημα. Η ίδια μας υπενθυμίζει πως δεν μπορούμε να αποφύγουμε τον πλανήτη, πόσο μάλλον όταν οι άνθρωποι ήδη υποφέρουμε, όταν ο κόσμος μας φτάνει στο τέλος του. Κι όλα αυτά ενώ κανείς ηγέτης και πολιτικός δεν ενεργεί, απεναντίας συνεχίζουν να ζουν σαν να βρίσκονται όλα, τακτοποιημένα, στη θέση τους».

Πολυμέσα για την αφήγηση του Σάιμον ΜακΜπέρνι. @Marc Brenner

Στο «Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών» η γυναικεία φωνή δεν μπαίνει τυχαία στο επίκεντρο. Ο συμβολισμός της φωνής της Μητέρας – Φύσης στο πρόσωπο μιας γηραιάς κυρίας είναι ορατός και ο Σάιμον ΜακΜπέρνι μοιάζει να απολαμβάνει την ερμηνεία πως οι φόνοι της πλοκής είναι πράξη αντεκδίκησης της στην διαχρονική κακοποίηση της. Ο ίδιος ανήκει, άλλωστε, στην οργάνωση Stop Ecocide International που, όπως προδίδει και το όνομα της, είναι ένας παγκόσμιος φορέας που ισχυρίζεται πως τα εγκλήματα κατά της φύσης έχουν χαρακτήρα γενοκτονίας. Και ως τέτοια πρέπει να τιμωρούνται.

«Υπό αυτήν την έννοια, διεκδικούμε τη θέσπιση ενός νομοθετικού πλαισίου, σύμφωνα με το οποίο ο καθένας που πλήττει τη φύση πρέπει να κρίνεται ένοχος και να φυλακίζεται» εξηγεί. «Συμφωνώ, λοιπόν, πολύ με την ιδέα ‘εκδίκησης’ της φύσης. Και είναι κάτι που επιβεβαιώνεται πρακτικά. Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί κάτω από ένα δικό του, τρομακτικά περίπλοκο και χαοτικό σύστημα. Και ως τέτοιο είναι απρόβλεπτο. Είναι αδύνατον, πλέον, να προβλέψουμε τις συνέπειες των πράξεων μας καθώς οι αλλαγές είναι ραγδαίες. Για ένα είμαι σίγουρος: Η φύση θα τα καταφέρει, εμείς όχι. Γι’ αυτό το μόνο που μας απομένει είναι να δείξουμε μετριοφροσύνη απέναντι σε αυτό το μεγαλείο και να συνειδητοποιήσουμε πως είμαστε μόνο ένα είδος μέσα σε ένα ζωϊκό βασίλειο. Τα ζώα και τα φυτά είναι το κέντρο του κόσμου, αυτοί είναι οι φύλακες του μυστικού που μας συνδέει με την Τάξη των Πραγμάτων», λέει ο Σάιμον ΜακΜπέρνι και προστίθεται με τα, γεμάτα ποίηση λόγια του, στην κατηγορία των προσωπικοτήτων παγκοσμίως που μάχονται για την αφύπνιση της οικολογικής συνείδησης των ανθρώπων.

“Για ένα είμαι σίγουρος: Η φύση θα τα καταφέρει, εμείς όχι. Γι’ αυτό το μόνο που μας απομένει είναι να δείξουμε μετριοφροσύνη απέναντι σε αυτό το μεγαλείο και να συνειδητοποιήσουμε πως είμαστε μόνο ένα είδος μέσα σε ένα ζωϊκό βασίλειο” τονίζει ο Βρετανός σκηνοθέτης. @Jorri Kristjánsson

Η θέση του Βρετανού σκηνοθέτη δεν είναι πρόσφατη, αλλά μετράει τουλάχιστον μια δυναμική δεκαετία, κατά την οποία προσπαθεί να διασπείρει σε όσους περισσότερους θεατές μπορεί το αίσθημα πως ο πλανήτης είναι το σπίτι μας και, πάση θυσία, πρέπει να το προστατεύσουμε. Κατά την τελευταία του επίσκεψη στη Στέγη το 2016 με το μυστικιστικό αριστούργημα του «Encounter» αφηγούνταν την πραγματική περιπέτεια του φωτορεπόρτερ του National Geographic, Λόρεν Μακιντάϊρ, ο οποίος χάθηκε στα τροπικά δάση του Αμαζονίου, αλλά διασώθηκε από τους ιθαγενείς μιας άγνωστης φυλής. Βασισμένη στο βιβλίο του Πέτρου Πουπέσκου, το «Encounter» σηματοδότησε μια παράσταση-ύμνο στη φύση και στην ανάγκη επαναπροσδιορισμού του σύγχρονου ανθρώπου. Έτσι και στη συνομιλία μαζί του, θα ακούσει κανείς πολλές φορές την προτροπή «αντισταθείτε». Άλλωστε, το θέατρο για τον ΜακΜπέρνι μοιάζει με μια διαρκής πράξη αντίστασης. «Ξέρουμε πως δουλεύουμε για τους λίγους» παραδέχεται. «Θα αγγίξουμε τους λίγους αυτού του κόσμου. Αλλά, όπως μας έλεγε και ο Πίτερ Μπρουκ, ένα έργο τέχνης δεν οφείλει τίποτα περισσότερο παρά να είναι ζωντανό. Γι’ αυτό και στις παραστάσεις της Αθήνας θα δείτε μια ανανεωμένη εκδοχή του. Το έργο μας μοιάζει με ένα ζώο, πρέπει να το θρέφεις, να το νοιάζεσαι, να το αντιμετωπίζεις με τρυφερότητα».

Στον πρωταγωνιστικό ρόλο της Γιανίνα θα δούμε την Αμάντα Χάντινγκ – αν και βάσει του αρχικού σχεδιασμού, ο ρόλος ανήκε στην κορυφαία ηθοποιό, την «δική μας» Κάθριν Χάντερ. Όμως, ο θάνατος του άνδρα της και ιδρυτικού στελέχους των Complicite Μαρτσέλο Μάνι, την βύθισε στο πένθος οπότε και αποφάσισε να αποσυρθεί από τη σκηνή για ένα διάστημα.

Η Κάθριν Χάντερ και ο Μαρτσέλο Μάνι, ιδρυτικά μέλη των Complicite. Η Χάντερ επρόκειτο να ερμηνεύσει τον κεντρικό χαρακτήτα στο “Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών” αλλά ο αναπάντεχος θάνατος του Μάνι, την ανάγκασε να αποσυρθεί.

Ο Σάιμον ΜακΜπέρνι μιλάει με μεγάλη αγάπη για την ομάδα του, της οποίας το αποτύπωμα (κι όχι μόνο το οικολογικό) ελπίζει πως εδώ και 40 χρόνια δημιουργίας εγγράφεται ως «ελαφρύ».

Δεν είμαι καθόλου οπαδός της εθνικής κουλτούρας, κάτι το οποίο είναι πολύ έντονο στην χώρα μου. Δείτε την παράλογη στάση τους με τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Η Αγγλία έχει μετατραπεί σε ένα βίαιο, καταθλιπτικό, ματαιόδοξο, δυσανεκτικό μέρος στην Ευρώπη, που καλπάζει προς τις ακροδεξιές αντιλήψεις

«Στην δουλειά αυτή δεν μπήκα ποτέ στη διαδικασία να αθροίσω επιτεύγματα, νιώθω σαν να έχω μόλις ξεκινήσει και πως είμαι ακόμα στην αρχή. Oι Complicite είναι μια ομάδα που βασίστηκε πολύ στην ανάγκη να συνδεθεί. Καταρχάς, έφερε πολλά στοιχεία πίσω, που είχαν πάψει να βρίσκονται στο κέντρο της θεατρικής τέχνης. Στην ομάδα έχουν εργαστεί άνθρωποι πολύ διαφορετικοί, από διαφορετικές χώρες, κουλτούρες και καταβολές. Δεν είμαι καθόλου οπαδός της εθνικής κουλτούρας, κάτι το οποίο είναι πολύ έντονο στην χώρα μου και οι Βρετανοί το υποστηρίζουν παθιασμένα – παρότι ούτε και οι ίδιοι καταλαβαίνουν το γιατί. Δείτε την παράλογη στάση τους με τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Η Αγγλία έχει μετατραπεί σε ένα βίαιο, καταθλιπτικό, ματαιόδοξο, δυσανεκτικό μέρος στην Ευρώπη, που καλπάζει προς τις ακροδεξιές αντιλήψεις, έχει μια σκληρά ακροδεξιά κυβέρνηση για την οποία οι μετανάστες αποτελούν αηδιαστικά όντα. Και η εύλογη απορία είναι γιατί μένω εδώ; Γιατί εδώ είναι η οικογένεια μου και κάποιοι σπουδαίοι άνθρωποι που αντιστέκονται επίσης· και γιατί ολόκληρη η Ευρώπη είναι σε μεγάλη κρίση. Σε ολόκληρη την ήπειρο επικρατεί η πρακτική του ‘διαίρει και βασίλευε’. Έτσι επιμένουμε εδώ, μέσα από την ένωση και την σύνδεση να κοιτάζουμε τα πράγματα αλλιώς και να τα κάνουμε εφικτά. Το ίδιο συμβαίνει και με τους Complicite» τονίζει.

Φαίνεται, δηλαδή, πως εδώ και πολλά χρόνια, ο Σάιμον ΜακΜπέρνι ακολουθεί το όραμα της τωρινής ηρωίδας του, Γιανίνα Ντουσέϊκο.