Cycladic Identity: Πρόγραμμα δράσεων για την διαφύλαξη της κυκλαδίτικης κληρονομιάς

Φανταστείτε τις Κυκλάδες χωρίς ξερολιθιές, χωρίς παραδοσιακούς οργανοπαίχτες, χωρίς τις ανεξάντλητες κατασκευαστικές τους πρακτικές, χωρίς τις αφηγήσεις και τους θρύλους τους, χωρίς το φυσικό περιβάλλον, στη γη και τις θάλασσες τους. Θα μιλούσαμε ακόμα για τις Κυκλάδες ή για ένα, άλλο διαστρεβλωμένο τοπίο;

Ο κυκλαδίτικος πολιτισμός επιζεί εδώ και 5.000 χρόνια σ’ αυτές τις μικρές μα μαγικές νησίδες γης, στην καρδιά του Αιγαίου Πελάγους, ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία. Είναι αυτή η κληρονομιά – άϋλη και φυσική – που σήμερα απειλείται με σοβαρή αλλοίωση, αν όχι με εξαφάνιση στη σκιά της κλιματικής κατάρρευσης, της ανεξέλεγκτης τουριστικής επισκεψιμότητας, της, δίχως φραγμούς, δόμησης. Σε αυτό το εξαιρετικά κρίσιμο χρονικό σημείο παρεμβαίνει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και, από πυρήνας διάδοσης του κυκλαδίτικου πολιτισμού, επιχειρεί – με την βοήθεια στρατηγικών συνεργειών και υποστηρικτών – να σώσει ό,τι σώζεται. Προωθεί, λοιπόν, το πρόγραμμα «Cycladic Identity».

Το πληθωρικό αρχαιολογικό στίγμα των Κυκλάδων.

Πρόκειται για μια δράση χρηματοδότησης που δίνει αξία στον υγρό πλούτο, τη μαρματοτεχνική, την προφορική ιστορία, στους χάρτες των μονοπατιών που διατρέχουν τα νησιά απ’ άκρη σ’ άκρη και δεκάδες άλλα χαρακτηριστικά που συνθέτουν την κυκλαδίτικη ταυτότητα. Στοχεύει, δηλαδή, στην προστασία της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς των Κυκλάδων, στην διατήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη της μοναδικής τους φυσιογνωμίας.

Με άξονες προτεραιότητας τον Πολιτισμό, τη Βιοποικιλότητα και την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, η πρωτοβουλία λειτουργεί ως πλατφόρμα προσέλκυσης και κατανομής πόρων σε προγράμματα, τα οποία υλοποιούνται από φορείς που δραστηριοποιούνται στα νησιά.

Οι Κυκλαδίτες τεχνίτες με την παράδοση αιώνων.

Στην πρώτη φάση του έργου που έχει μπει σε τροχιά υλοποίησης – και έχοντας λάβει αιτήματα συμμετοχής από 34 φορείς – έχουν εγκριθεί εννέα αιτήσεις σε οκτώ νησιά των Κυκλάδων: Αμοργός, Άνδρος, Δονούσα, Ίος, Κέα (2 προγράμματα), Μύκονος, Πάρος και Σίκινος. «Νιώθουμε την υποχρέωση να είμαστε μέρος των Κυκλάδων, να τις προστατεύσουμε, ώστε να διατηρηθεί η κυκλαδική τους ταυτότητα. Στόχος μας είναι να είμαστε κοντά στις τοπικές κοινωνίες και να ανακαλύπτουμε τις ανάγκες τους. Να είμαστε υποστηρικτές και συνεργάτες. Σε μια εποχή που οι τοπικές κοινωνίες στέκονται ευάλωτες και ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε φαινόμενα της σύγχρονης καθημερινότητας όπως ο αυξημένος τουρισμός, η εγκατάλειψη των παραδοσιακών πρακτικών, η κλιματική αλλαγή, το Cycladic Identity επιδιώκει να παρέχει τα μέσα αλλά και το κίνητρο στα νησιά να συμμετέχουν ενεργά στη διατήρηση της κληρονομιάς τους, στοιχεία της οποίας έφεραν τις τοπικές κοινωνίες από το χθες στο σήμερα και διαθέτουν τη δύναμη να τις οδηγήσουν βιώσιμα και στο μέλλον» υπερθεματίζει η πρόεδρος της και διευθύνουσα σύμβουλος του μουσείου, Σάντρα Μαρινοπούλου.

Μελισσοκόμοι στον κύκλο διατήρησης της βιοποικιλότητας των νησιών.

Έτσι στην Αμοργό ξεκινά το πρόγραμμα για την «Άυλη πολιτιστική κληρονομιά -Καταγραφή Παραδόσεων» της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης Αμοργού, στην Άνδρο οι «Παραδοσιακές πρακτικές διαχείρισης νερού στον κεντρικό ορεινό όγκο της Άνδρου: Δράσεις καταγραφής, διαφύλαξης ερμηνείας και ανάδειξης» του Ερευνητικού Κέντρου Άνδρου (EKA), στην Δονούσα η «Δημιουργία ιστότοπου για τη φιλοξενία, συντήρηση και ανάδειξη του αρχείου προφορικής ιστορίας» του Πολιτιστικού Περιβαλλοντικού Συλλόγου Δονούσας «Ποσειδών», στην Ίο «Το βλέμμα της νεότητας στις Κυκλάδες» της Cinemathesis, στην Κέα η «Καταγραφή παραδοσιακών οργανοπαιχτών της Κέας για τη διάσωση, διατήρηση και ανάδειξη της παραδοσιακής μουσικής ως άϋλης πολιτιστικής κληρονομιάς» της Κοινωφελούς Επιχείρησης Δήμου Κέας καθώς και το πρόγραμμα «Ακούστε την ιστορία..» του Κέντρου Μελέτης και Διάδοσης Μύθων και Παραμυθιών.

Στη Μύκονο, η «Εξιστόρηση και καταγραφή της τέχνης της ξερολιθιάς» της Κοινωφελούς Δημοτικής Επιχείρησης Περιβάλλοντος, Παιδείας και Ανάπτυξης Μυκόνου, στην Πάρο η μελέτη για τα «Αρχαία Λατομεία Πάρου- Ευστάθεια και επισκεψιμότητα υπογείων στοών» του φορέα ΑΜΚΕ «Πάρκο Αρχαίων Λατομείων Μαρμάρου Πάρου» και τέλος στη Σίκινο η ψηφιακή καταγραφή για τα «Μονοπάτια Πολιτισμού στη Σίκινο: Δημιουργία εφαρμογής πλοήγησης και πληροφόρησης» της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.

Η επιστημονική επιτροπή του Cycladic Identity.

Η αξιολόγηση των προτάσεων έγινε από Επιστημονική Επιτροπή του Cycladic Identity που έχουν συνδεθεί επί μακρόν με την δράση και μελέτη στο κυκλαδίτικο πεδίο: Τον Διευθυντή Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Δημήτρη Αθανασούλη, τον Senior Research Affiliate, Science and Technology in Archaeology and Culture Research Center Michael Boyd, τον Γενικό Διευθυντή της WWF Ελλάς, Δημήτρη Καραβέλλα και την Αρχαιολόγο και Εκτελεστική Διευθύντρια του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, Αγγελική Κοσμοπούλου. «Έχουμε έναν πολύ σημαντικό πολιτισμό και συνάμα πολύ εύθραυστο. Είναι η στιγμή όπου πρέπει να βρούμε μια σύνθεση ανάμεσα στον πολιτισμό που ήδη υπάρχει και στο νέο παραγωγικό μοντέλο. Όμως, οι δράσεις του κράτους δεν φτάνουν», τόνιζε νωρίτερα ο κ. Αθανασούλης, σχεδόν για μια δεκαετία διευθυντής της Εφορίας Κυκλάδων που επανέλαβε την αναγκαιότητα ώστε η επέλαση του τουρισμού να μην καταστρέψει το τοπικό κεφάλαιο.

Οι δράσεις του κράτους δεν φτάνουν: Δημήτρης Αθανασούλης, Διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων

Γι’ αυτό και όπως σημείωνε η κ. Κοσμοπούλου το «Cycladic Identity» δεν δίνει παρά μια περαιτέρω ώθηση στις τοπικές πρωτοβουλίες, «πράγμα που αφενός αποδεικνύει ότι υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι ζωντανού δημιουργικού κόσμου με την ίδια έγνοια κι αφετέρου σηματοδοτεί μια προσπάθεια ώστε οι ίδιοι αυτοί τοπικοί φορείς να βελτιώσουν τις δυνατότητες τους» συν τω χρόνο.

Παραδοσιακός οικισμός των Κυκλάδων από ψηλά.

Μοιάζει να μπορεί να εξελιχθεί σε καταλυτική η παρουσία του προγράμματος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ακόμα και στον τομέα της βιοποικιλότητας. Ο κ. Καραβέλας τόνισε πως μέσα σε μια μικρή κλίμακα – όπως αυτή που συνιστούν οι Κυκλάδες – αναπτύσσεται μια τεράστια ποικιλία ζώων και φυτών, 200 από τα οποία είναι μοναδικά στον κόσμο. «Συνεπώς δεν μιλάμε για τη διάσωση μόνο της κυκλαδίτικης κληρονομιάς αλλά και της παγκόσμιας» εξηγούσε χαρακτηριστικά, καλώντας μας να φανταστούμε το άμεσο μέλλον του νησιωτικού αυτού θησαυρού με τα σημερινά δεδομένα: Με την γεωργική γη να έχει εξαφανιστεί κάτω από την έκρηξη δόμησης, με τις στέρνες να έχουν γίνει πισίνες και άλλα τέτοια πιθανά σενάρια που ήδη συντελούνται στις Κυκλάδες. Ο κ. Καραβέλας τόνισε πως ήδη η αύξηση της δομημένης επιφάνειας στα νησιά, ο μαζικός τουρισμός που συνεπάγεται την αύξηση της κατανάλωσης νερού και της εκτόξευσης κατανάλωσης πλαστικού, η υπεραλίευση για να ικανοποιηθούν τα γαστριμαργικά αιτήματα της τοπικής εστίασης, έχουν ήδη φέρει πολλά νησιά στα όρια τους.

Δεν μιλάμε για τη διάσωση μόνο της κυκλαδίτικης κληρονομιάς αλλά και της παγκόσμιας, Δημήτρης Καραβέλλας, Γενικός Διευθυντής WWF Ελλάς

Όμως, όπως φρόντισε να υπενθυμίσει ο κ. Μπόϊντ, παρών από το 2003 σε ερευνητικά προγράμματα που ξεκίνησαν στη Μήλο, «η κυκλαδίτικη κοινωνία, παρά την σκληρότητα των συνθηκών, καιρικών και άλλων, έβρισκε πάντα τρόπο να τα καταφέρνει. Ήταν μια πλούσια κοινωνία. Κι αυτό είναι αρκετό για δούμε τι μαθήματα μπορούμε να πάρουμε από αυτή την εμπειρία και να την εφαρμόσουμε στον 21ο αιώνα».

Το πρόγραμμα «Cycladic Identity θα δέχεται δύο φορές το χρόνο προτάσεις από τοπικούς φορείς των Κυκλάδων με την ανακοίνωση των δεύτερων να δρομολογείται στις αρχές της νέας χρονιάς. Η επόμενη περίοδος χρηματοδότησης, δηλαδή, θα καλύψει το έτος 2024 και κάθε πρόγραμμα θα έχει ορίζοντα υλοποίησης περί τους 12 μήνες.