Ντοροθέα Λανγκ: Η φωτογράφος που έβγαλε μία από τις σπουδαιότερες φωτογραφίες στην ιστορία

Στις 11 Οκτωβρίου του 1965, άφησε την τελευταία της πνοή η Ντοροθέα Λανγκ, η φωτογράφος που με ένα μόνο κλικ κατάφερε να διαμορφώσει την ιστορία του φωτογραφικού ρεπορτάζ αλλά και να μεταφέρει την πραγματική εικόνα της Μεγάλης Ύφεσης, που ταλάνιζε την Αμερική την δεκαετία του ’30.

Η Ντοροθέα Μαργκαρέτα Νούτσχορν γεννήθηκε στις 26 Μαΐου 1895, στο Νιου Τζέρσεϊ. Οι γονείς της ήταν μετανάστες από την Γερμανία και την οικογένεια συμπλήρωνε ο μικρότερος αδερφός της, ο Μάρτιν. Σε ηλικία 7 ετών μία μεγάλη δυσκολία χτύπησε την πόρτα της οικογένειας και προκάλεσε στην Ντοροθέα ένα από τα μεγαλύτερα πλήγματα της ζωής της.

Η πολιομυελίτιδα την είχε προσβάλει και το αντίκτυπο αυτής της ασθένειας ήταν κάποια κινητικά προβλήματα που την ακολουθούσαν και την βασάνιζαν για την υπόλοιπη ζωή της, όμως όπως η ίδια είχε τονίσει, ταυτόχρονα την σχημάτισαν και την βοήθησαν να γίνει αυτό που ήθελε.

Η Ντοροθέα Λανγκ. Photo Credits: The Dorothea Lange Collection, the Oakland Museum of California

Ένα ακόμα τραύμα που την σημάδεψε ήταν η εγκατάλειψη της από τον πατέρα της, όταν η ίδια ήταν μόλις 12 ετών. Η Ντοροθέα τότε έλαβε το επίθετο της μητέρας της και έμεινε στην ιστορία ως Λανγκ. Όταν αποφοίτησε από το Λύκειο θηλέων Wadleigh, ήξερε ήδη τι σταδιοδρομία ήθελε να ακολουθήσει. Φωτογραφική κάμερα δεν είχε χρησιμοποιήσει ποτέ, όμως ήξερε πως έχει φωτογραφικό ταλέντο, και δεν είχε άδικο.

Το πάθος της για την φωτογραφία μεταφράστηκε γρήγορα σε ακατάπαυστη θέληση να μάθει την τέχνη της φωτογραφίας, όσο καλύτερα μπορούσε. Η Λανγκ σπούδασε φωτογραφία στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια στη Νέα Υόρκη και τα επόμενα χρόνια τα πέρασε δίπλα σε καταξιωμένους φωτογράφους και στα πιο γνωστά στούντιο φωτογραφίας της Νέας Υόρκης.

Η δουλειά του φωτογράφου απαιτούσε αρκετά ταξίδια, τα οποία η Λανγκ έκανε με χαρά. Το 1918, έφυγε από τη Νέα Υόρκη με σκοπό να ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο, αλλά αναγκάστηκε να τερματίσει την διαδρομή της στο Σαν Φρανσίσκο, λόγω ληστείας. Εκεί επέλεξε και να εγκατασταθεί για τα επόμενα χρόνια και να εργαστεί σε ένα κατάστημα φωτογραφικών προμηθειών.

Η επιλογή της αυτή αποδείχτηκε σωτήρια για το μέλλον της, καθώς στο κατάστημα αυτό γνώρισε έναν επενδυτή που της άλλαξε την ζωή. Μαζί δημιούργησαν το στούντιο πορτρέτων της Λανγκ, που επί 15 χρόνια η επιτυχία του στήριζε την ταλαντούχα φωτογράφο και την οικογένειά της.

Το Σαν Φρανσίσκο του 1933. Photo Credits: The Dorothea Lange Collection, the Oakland Museum of California

Η Λανγκ αρχικά φωτογράφιζε κυρίως πορτρέτα της κοινωνικής ελίτ του Σαν Φρανσίσκο. Εκείνα τα χρόνια όμως είχε αρχίσει να γυρίζει μία κάπως πιο σκοτεινή σελίδα στην ιστορία της Αμερικής. Το 1929 είχε κάνει το ξέσπασμά του το τραγικό κραχ που στοίχειωσε την δεκαετία του ’30 και πυροδότησε την Μεγάλη Ύφεση, όπως ονομάστηκε. Όπως κάθε φωτογράφος που έχει μέσα του το πάθος της απεικόνισης της αλήθειας, η Λανγκ έφυγε από την ασφάλεια των πορτρέτων της και έψαξε να βρει πιο αληθινά “μοντέλα”.

Αυτά τα βρήκε στα μάτια των καταδυναστευμένων πολιτών, που έψαχναν να βρουν το τέλος της οικονομικής κακουχίας που τους είχε χτυπήσει. Η Μεγάλη Ύφεση της εποχής είχε αφήσει χιλιάδες επιχειρήσεις κλειστές και ακόμα περισσότερους ανθρώπους άνεργους. Η φτώχεια και η κακουχία της εποχής ήταν ζωγραφισμένη στα πρόσωπα των άτυχων πολιτών και η Λανγκ κατάφερνε με λίγα μόνο κλικ να την απαθανατίσει. Αυτό της το ταλέντο της χάρισε μία θέση στην Υπηρεσία Γεωργικής Ασφάλειας και στον υπόλοιπο κόσμο τις πραγματικές και θλιβερές εικόνες της εποχής.

Το 1935, ο καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ και οικονομολόγος δεύτερος σύζυγός της, Πολ Σούστερ Τέιλορ, έγινε ο συνοδοιπόρος της σε ένα από τα μεγαλύτερα και πιο σημαντικά φωτογραφικά ταξίδια της ζωής της, στα οποία αιχμαλώτισε εικόνες που έγραψαν την δική τους δυναμική ιστορία.

Για τα επόμενα πέντε χρόνια, φωτογράφιζε τη φτώχεια της υπαίθρου και την εκμετάλλευση που βίωναν οι αγρότες και οι μετανάστες εργαζόμενοι. Ο Τέιλορ έπαιρνε συνεντεύξεις και συγκέντρωσε οικονομικά δεδομένα, ενώ η Λανγκ φωτογράφιζε. Και οι φωτογραφίες της έλεγαν πάντα την αλήθεια της εποχής.

Μητέρα Μετανάστης της Ντοροθέα Λανγκ, Καλιφόρνια 1936. Photo Credits: The Dorothea Lange Collection, the Oakland Museum of California

Την δική της αλήθεια μπόρεσε να μοιραστεί μέσω του φωτογραφικού φακού της Ντοροθέα Λανγκ και μία γυναίκα που μέχρι πριν έμοιαζε ξεχασμένη από όλους. Η άγνωστη χήρα μετανάστης μητέρα, που πάλευε να μεγαλώσει τα παιδιά της μέσα στην φτώχεια, άκουγε στο όνομα Φλόρενς Όουεν Τόμσον και ήταν στην πραγματικότητα γηγενής, από την φυλή Τσερόκι.

Κυρίως η αξιοπρέπεια ήταν αυτό που της είχε μείνει, καθώς όπως δήλωσε στην Λανγκ, κατάφερναν να φάνε τα λίγα λαχανικά που υπήρχαν στα γύρω χωράφια και όσα πουλιά κατάφερναν να σκοτώσουν τα παιδιά της. Αυτή η αξιοπρέπεια στο βλέμμα της και η απάθεια στο πρόσωπό της ήταν τα δύο χαρακτηριστικά που έκαναν την φωτογραφία της να ταξιδέψει γρήγορα στις περισσότερες γωνιές του κόσμου και να γεννηθούν σε όλους αισθήματα συμπόνιας και αλληλεγγύης.

«Είδα και πλησίασα την πεινασμένη και απελπισμένη μητέρα, σαν να με τράβηξε κάποιος μαγνήτης.» είχε δηλώσει η Λανγκ στο περιοδικό Popular Photography το 1960. Είχε εντοπίσει μια πινακίδα για το στρατόπεδο μεταναστών εργαζομένων καθώς οδηγούσε και αποφάσισε να το επισκεφτεί.

Ο κακός καιρός είχε καταστρέψει την τοπική καλλιέργεια μπιζελιών και οι εργαζόμενοι είχαν μείνει χωρίς δουλειά, με πολλούς από αυτούς να βρίσκονται στα πρόθυρα λιμοκτονίας. Πράγματι, λίγες μέρες μετά την κυκλοφορία του σπαρακτικού στιγμιότυπου σε εφημερίδες υπό δωρεάν διανομή, η κυβέρνηση έστειλε βοήθεια στο στρατόπεδο για να αποτρέψει τη λιμοκτονία.

Ο φωτογραφικός μύθος της Ντοροθέα Λανγκ γεννήθηκε μία μέρα του 1936 στην ύπαιθρο του Νίπομο της Καλιφόρνια. Εκεί είχε βρει την μούσα της, την Φλόρενς και τράβηξε το μοιραίο στιγμιότυπο, που ακόμα και σήμερα αποτελεί το απόλυτο σύμβολο κακουχίας και ταυτόχρονα αξιοπρέπειας.

Η φωτογράφος δεν ρώτησε το όνομα της γυναίκας και δεν έμαθε ποτέ την ιστορία της. Ισχυρίστηκε πως η γυναίκα της είπε ότι ήταν 32 ετών, ότι εκείνη και τα παιδιά της ζούσαν με λαχανικά και πουλιά που είχαν σκοτώσει τα παιδιά και ότι μόλις πούλησε τα ελαστικά από το αυτοκίνητό της για να αγοράσει τρόφιμα. Αυτή ήταν η ιστορία που ξέραμε για την μητέρα που αποτέλεσε το ισχυρότερο σύμβολο δύναμης και αξιοπρέπειας του πλανήτη. Δεν είναι όμως η αληθινή ιστορία.

Η Φλόρενς δεν ζούσε στο στρατόπεδο μεταναστών εργαζομένων. Εκείνη την ημέρα είχε αναγκαστεί να κάνει εκεί μία στάση, καθώς τα λάστιχα του αυτοκινήτου της είχαν σκάσει στον δρόμο για την δουλειά. Ο σύντροφός της και οι δύο μεγαλύτεροι γιοί της είχαν πάει στην πόλη για να ζητήσουν βοήθεια. Έτσι, είχε μείνει η ίδια με τα τέσσερα μικρότερα παιδιά της, την στιγμή που εμφανίστηκε η Λανγκ και την έκανε μία από τις πιο γνωστές φιγούρες της ιστορίας.

Σύμφωνα με τον μεγαλύτερο γιο της Φλόρενς, η Λανγκ δεν είχε πει ψέματα φυσικά, απλά είχε πει την αλήθεια που νόμιζε πως ξέρει, καθώς ποτέ δεν ζήτησε να μάθει την πραγματική. Το γεγονός πως η Φλόρενς και η οικογένειά της δεν ζούσαν πράγματι στο στρατόπεδο, δεν κάνει σε καμία περίπτωση την εικόνα λιγότερο σημαντική, αλλά αντιθέτως την κάνει διαχρονική και άκρως αληθινή. Μπορεί να μην ήταν μετανάστρια, ήταν όμως κυνηγημένη ως Ινδιάνα, μητέρα και υπέφερε και αυτή από την θλιβερή οικονομική ταπείνωση της εποχής.

Αριζόνα, 1940. Photo Credits: The Dorothea Lange Collection, the Oakland Museum of California

Το έργο της Λανγκ απέδειξε πως την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης οι κακουχίες ήταν για όλους τους αδύναμους πολίτες ίδιες, και πως όλοι πάλευαν να συντηρήσουν τις οικογένειές τους. Η Φλόρενς όμως διατήρησε την αξιοπρέπεια και τον δυναμισμό της, γι’ αυτό και έμεινε στην ιστορία ως το σύμβολο της εποχής, το οποίο τελικά διατηρεί πάντα έναν επίκαιρο χαρακτήρα.

Το 1941, στη Λανγκ απονεμήθηκε η υποτροφία Γκουκενχάιμ για τα επιτεύγματά της στη φωτογραφία. Εκείνη την χρονιά, η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, μπήκε εμπόδιο στην ολοκλήρωση της υποτροφίας της. Έκανε ένα ακόμα φωτογραφικό ταξίδι για να καταγράψει την αναγκαστική εκκένωση των Ιαπώνων Αμερικανών από τη Δυτική Ακτή. Κάλυψε τον εγκλεισμό των Ιαπώνων Αμερικανών και την επακόλουθη φυλάκισή τους, ταξιδεύοντας σε όλη την αστική και αγροτική Καλιφόρνια, φωτογραφίζοντας τις οικογένειες που προετοιμάζονταν να φύγουν από τα σπίτια τους.

Οι εικόνες της εκείνες θεωρήθηκαν επικριτικές και λογοκρίθηκαν από τον στρατό. Η αλήθεια του πολέμου ήταν πάντα ωμή και ο φωτογραφικός φακός της δεν μπορούσε να την κρύψει.

Παιδιά στο στρατόπεδο εγκλεισμού των Ιαπώνων Αμερικανών, Ντοροθέα Λανγκ, 1942. Photo Credits: Wikimedia Commons

Η Λανγκ πέθανε από καρκίνο του οισοφάγου στις 11 Οκτωβρίου 1965, στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας. Στα 70 της χρόνια ήξερε πως έχει αφήσει ως αθάνατη παρακαταθήκη φωτογραφίες τεράστιας σημασίας. Φωτογραφίες που έδειχναν το πραγματικό πρόσωπο της εποχής της, χωρίς κανένα φίλτρο και με όλη την άδικη ανισότητα, που την ενοχλούσε όσο τίποτα άλλο στη γη, ευδιάκριτη.

Τρεις μήνες αργότερα, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης παρουσίασε μια αναδρομική έκθεση της δουλειάς της, την οποία η ίδια η Lange είχε επιμεληθεί. Ήταν η πρώτη αναδρομική έκθεση γυναίκας φωτογράφου που φιλοξένησε το MoMA.

Ο εμβληματικός φωτογραφικός φακός και η ασυμβίβαστη φύση της Λανγκ άλλαξαν για πάντα την τέχνη του φωτορεπορτάζ και της φωτογραφίας γενικότερα. Οι φωτογραφίες της, που αιχμαλώτισαν την ανθρώπινη απόγνωση και φτώχεια, με κάποιες αναλαμπές δυναμισμού και αξιοπρέπειας, θεωρούνται μέχρι και σήμερα επίκαιρες και δεν θα σταματήσουν να είναι διαχρονικές, μέχρι να πάψει να υπάρχει η φτώχεια, ο πόλεμος και οι διωγμοί ανθρώπινων ζωών.