Συν & Πλην: «Σκηνές από ένα γάμο» στο Σύγχρονο Θέατρο

Από το 1972, δηλαδή 50 χρόνια μετά από την ολοκλήρωση του σεναρίου της ταινίας «Σκηνές από ένα γάμο» από τον ΄Ινγκμαρ Μπέργκμαν μέχρι σήμερα, εκατομμύρια χωρισμοί ανά τον κόσμο ανάμεσα σε ζευγάρια που μοιράζονταν την ψευδαίσθηση μιας καλοδομημένης ευτυχίας, έχουν συμβεί και ξανασυμβεί· επαληθεύοντας την ατελή φύση του ανθρώπου να αγαπά, να δεσμεύεται και να έχει την αυτογνωσία που θα τον βοηθήσει να συνδεθεί με τον άλλο χωρίς όρους. Ο Μπέργκμαν, στα ψυχαναλυτικά χνάρια του ΄Ιψεν και του Στρίντμπεργκ, μας γνωρίζει τον Γιόχαν και τη Μαριάννε, δύο αντιπροσωπευτικά μοντέλα δυτικών ανθρώπων που έχουν όλα τα εχέγγυα να ζήσουν μια καλή ζωή: Κατάγονται από εύπορες οικογένειες, έχουν την δυνατότητα να σπουδάσουν αυτό που επιθυμούν και να εξελιχθούν σε αξιόπιστους επαγγελματίες, γνωρίζονται στα φοιτητικά τους χρόνια, ερωτεύονται, παντρεύονται χωρίς να χάνουν χρόνο, αποκτούν δύο κόρες και επιδεικνύουν τον ευτυχισμένο τους γάμο σε μια δεξίωση που παραθέτουν για την επέτειο των 10 ετών κοινής ζωής. «Μας θεωρούν όλοι το τέλειο ζευγάρι» σχεδόν κομπάζουν.

Το ‘πραγματικό’ έργο ξεκινάει όταν η φωτογενής πλευρά του έγγαμου βίου τους κοπάζει και τη θέση της παίρνει η καθημερινότητα. Μια ομαλή, αρχικά, συνθήκη, χωρίς εξάρσεις που σταδιακά φανερώνει τις, από κοινού, εκπτώσεις στη σχέση· μέχρι που έρχεται η στιγμή μιας ελεύθερης πτώσης. Ο Γιόχαν παραδέχεται πως έχει ερωμένη – όχι μια επιπόλαιη σχέση – αλλά μια σχέση που του έχει κλέψει το μυαλό και δίχως να υπολογίζει τίποτα από όλα όσα τον κρατούσαν μέχρι στιγμής στο ασφαλές οικογενειακό περιβάλλον, αποχωρεί γκρεμίζοντας την Μαριάννε από τον εφησυχασμό της.

Είναι διάσημη, πλέον, η ρήση του Μπέργκμαν με την οποία περιέγραψε λιτά την διαδικασία ολοκλήρωσης αυτού του έργου: «Χρειάστηκαν δυόμισι μήνες για να γράψω αυτές τις σκηνές. Μου πήρε μια ολόκληρη ενήλικη ζωή για να τις ζήσω» σημείωνε χαρακτηριστικά. Σε αυτό το αγέραστο υλικό που επαληθεύεται σχεδόν όπου υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι δοκιμάζουν να συνυπάρξουν, το θέμα είναι η αγάπη όπως διαβρώνεται από λάθη, παρορμήσεις, πλήξη, συμβάσεις. Για τον κορυφαίο Σουηδό δημιουργό τα κάδρα του – εξάλλου οι «Σκηνές από ένα γάμο» γυρίστηκαν πρώτα ως ένα μίνι σίριαλ για την κρατική τηλεόραση και στη συνέχεια πήραν μορφή κινηματογραφικής ταινίας – κάνουν focus στην οδυνηρή, ακόμα κι αν αρχικά είναι αθόρυβη, διάλυση ενός γάμου, μιας σύμβασης δηλαδή. «Οι σχέσεις διαλύονται, απλά συμβαίνουν» σχολιάζει ο Γιόχαν προσπαθώντας να γειώσει το μέγεθος του θυμού και της οργής που διαφεντεύει τη σχέση του με τη Μαριάννε στις φάσεις της μεγαλύτερης φθοράς της. Και μοιάζει πράγματι, αυτοβιογραφικό το υλικό του, όταν τοποθετεί τους δύο ήρωες του αφού έγιναν θανάσιμοι εχθροί, 20 χρόνια μετά τη γνωριμία τους και 10 μετά το διαζύγιο τους να αναρωτιούνται γιατί άφησαν τον συναισθηματικό αναλφαβητισμό τους να τους οδηγήσει σ’ ένα τεράστιο λάθος. Μια σπουδαία πραγματεία για τη συντροφικότητα και την αντίφαση της μοναξιάς που φωλιάζει εντός της.

Μια από τις εκρηκτικές σκηνές της παράστασης σε σκηνοθεσία της ‘Ελενας Καρακούλη.

Οι ρωγμές και τα τρωτά σημεία των διαπροσωπικών σχέσεων που μπορεί να οδηγηθούν σε μικρό μακελειό καταγράφονται με ρεαλισμό αλλά και στιγμές βαθιάς ψυχαναλυτικής συνέπειας στη νέα σκηνοθεσία της Έλενας Καρακούλη πάνω στο αριστούργημα του Ίνγκμαρ Μπέγκμαν. Σύμμαχοι της σε αυτό, οι πρωταγωνιστές της Νίκος Ψαρράς και Μαρίνα Ασλάνογλου που γίνονται ουσιαστικοί φορείς της κατάρρευσης μιας σχέσης, αναδεικνύοντας συνάμα τα προσωπικά ελλείματα που οδηγούν νομοτελειακά σ’ αυτήν.

Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη συμμετέχει από βίντεο στην παράσταση.

Το μεγαλύτερο βάρος που έχει ένας ερμηνευτής των έργων του Μπέργκμαν είναι, εκτιμώ, να λειτουργήσει ως καθρέφτισμα. Κι αυτό εδώ, στην τολμηρότερη συγγραφική απόπειρα του Σουηδού δημιουργού, έγκειται στην αλήθεια των ερμηνειών, στην γείωση τους σε μια καθημερινότητα, σαν να παρακολουθεί κανείς φέτες ζωής από το παράθυρο του σπιτιού τους. Αυτή είναι και η βασική επιτυχία των ερμηνειών που αποδίδουν τόσο ο Νίκος Ψαρράς όσο και η Μαρίνα Ασλάνογλου. Ο μεν πρώτος μακιγιάροντας αρχικά το ναρκισσισμό του τον οποίο και απελευθερώνει στην πορεία σαν άγριο ζώο, η μεν δεύτερη καθώς δίνει έμφαση στην μεταμόρφωση της: Ένα σχολαστικό πλάσμα, που έχει υποκύψει στη βάρβαρη οργάνωση του «πρέπει» και που τελικά μοιάζει να αποδεσμεύεται από αυτήν με τον πιο οδυνηρό τρόπο. Η συνεργασία τους δε, με την κινησιολόγο Φαίδρα Σούτου φαίνεται πως βοηθάει να υπογραμμίσουν αυτήν την απαιτούμενη αλήθεια στις στιγμές ένωσης, αλλά κυρίως σε αυτές της σύγκρουσης.
Εδώ, ωστόσο, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε την ερμηνεία – σύντομη αλλά εξόχως επιδραστική, της Καρυοφυλλιάς Καραμπέτη. Τι κι αν είναι μέσα σε ένα μαγνητοσκοπημένο βίντεο; Η Καραμπέτη, σε ένα μίνι ρεσιτάλ διεισδύει με φοβερή ακρίβεια έως και κυνισμό του πως είναι κανείς να ξοδεύει τη ζωή του χωρίς αγάπη, άρα και χωρίς αξιοπρέπεια.

Η θεατρικότητα της ταινίας του Μπέργκμαν είναι ένα θαυμάσιο υλικό «σκηνικών οδηγιών» για κάθε σκηνοθέτη/τρια που θα αναλάβει την μεταφορά του στο θέατρο (εντέλει, άλλωστε, οι «Σκηνές από ένα γάμο» μεταγράφηκαν σε θεατρικό). Έτσι κι εδώ, η Έλενα Καρακούλη, παρακολουθώντας την κινηματογραφική ακολουθία των σκηνών, υιοθετώντας έναν καλό τον διαλογικό ρυθμό και κατανοώντας τις σιωπές του κειμένου στέκεται με ειλικρίνεια, εντιμότητα και ρεαλιστικά εργαλεία απέναντι στο θρυλικό αυτό έργο, οδηγώντας τον θεατή – αργά ή γρήγορα, λιγότερο ή περισσότερο – στο καθρέφτισμα του εαυτού· αν όχι στην ταύτιση.

Με ενδιαφέρον δε, παρακολουθούμε τα δύο ευρήματα της σκηνοθετικής παρτιτούρας: Αφενός, την εισαγωγή του θεατή σε μια γιορτή, την ακαριαία εμπλοκή του δηλαδή στην παρατήρηση εξέλιξης της σχέσης. Και αφετέρου την συνθήκη ενός ψυχικού διαχωρισμού ανάμεσα στους ήρωες με την ιδέα μιας προσωπικής γκαρνταρόμπας για τον καθένα. Δηλαδή, της ‘ένδυσης’ μιας διαφορετικής ψυχολογικής κατάστασης που τελικά οδηγεί στο χωρισμό.

Μια από τις βασικές λειτουργίες της Έλενας Καρακούλη είναι η μεταφραστική εργασία και η δραματουργική επεξεργασία των κειμένων. Εδώ, αποδίδει με βάθος και ακρίβεια την σκέψη του Μπέργκμαν, αποδίδοντας αληθινές διαστάσεις στους ήρωες της.

Αν και οδηγεί στο μέλλον την αισθητική του Μπέργκμαν, η σκηνογραφία της Αλέγια Παπαγεωργίου φέρει ακριβώς επί σκηνής τη μοντέρνα, τακτοποιημένη ψυχρότητα ενός σύγχρονου σπιτιού, λες και βλέπεις μακέτα του ΙΚΕΑ. Η συναισθηματική ακαταστασία των ηρώων έρχεται σε πλήρη σύγκρουση με αυτό το καλαίσθητο σκηνικό.

Ο Νίκος Ψαρράς και η Μαρίνα Ασλάνογλου στο ρόλο του Γιόχαν και της Μαριάνε, αντίστοιχα.

Λαμβάνοντας υπόψη πως και η ταινία διήρκησε 170 λεπτά, άγγιξε δηλαδή τις τρεις ώρες, καταλαβαίνει κανείς πως η σκηνοθέτρια της παράστασης είχε να ‘τιθασσεύσει’ ένα πλούσιο υλικό σε θεατρικό χρόνο. Παρόλα αυτά, αισθάνεται κανείς πως η διάρκεια της παράστασης θα μπορούσε να μειωθεί, ακόμα κι αν αυτό σήμαινε τη θυσία κάποιων διαλογικών μερών μεταξύ των ηρώων.

Μια ανθρώπινη, έντιμη και με ειλικρίνεια απόδοση του αγέραστου μπεργκμανικού κλασικού τόσο σκηνοθετικά, όσο και ερμηνευτικά.