Γαλάζιες Ζώνες: Ο ρόλος της μεσογειακής διατροφής και οι καλές συνήθειες για να μεγαλώνουμε με υγεία

Λίγα χρόνια και καλά, λέμε συχνά. Τι γίνεται όμως εάν μπορούμε μέσω της διατροφής μας να ζήσουμε πολλά και καλά χρόνια; Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής, ζήτησα από την επί χρόνια συνεργάτιδά μου Αμαλία Γιωτοπούλου, Διαιτολόγο- Διατροφολόγο, MSc στην Κλινική Διατροφή, να μιλήσουμε για τη σχέση ανάμεσα στη διατροφή και την υγεία, για το ρόλο της διατροφής στη μακροζωία και για το φαινόμενο των Γαλάζιων Ζωνών (Blue Zones). Πρόκειται για 5 περιοχές σε διάφορα σημεία του κόσμου, ανάμεσά τους και η Ικαρία μας, όπου οι άνθρωποι μεγαλώνουν με υγεία και συχνά ξεπερνούν τα 100 χρόνια ζωής.

Σε αυτό το ερώτημα φαίνεται να απαντάει ο συγγραφέας και συνεργάτης του National Geografic, Dan Buettner, o οποίος επέλεξε να κάνει μια μελέτη παρατήρησης των πληθυσμών που ζουν πάνω από τα 100 και μάλιστα ζουν όχι μόνο μεγαλύτερη, αλλά και υγιέστερη ζωή από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Εντόπισε, λοιπόν, 5 περιοχές στον κόσμο (Οκινάουα- Ιαπωνία, Ικαρία- Ελλάδα, Σαρδηνία- Ιταλία,  Nicoya-Κοστα Ρίκα, Loma Linda- Καλιφόρνια/ΗΠΑ). Το εντυπωσιακό είναι ότι μιλάμε για περιοχές του κόσμου με διαφορετικό κλίμα και γεωγραφικά χαρακτηριστικά, με διαφορετικά τρόφιμα, κουλτούρες και αξίες που όμως φαίνεται ότι οι πληθυσμοί τους έχουν 9 κοινά χαρακτηριστικά στην καθημερινότητά τους.

Στις περιοχές αυτές, οι ηλικιωμένοι περπατούσαν, έκαναν κηπουρική, ή ανέβαιναν στα άλογα, πρόσεχαν το κοπάδι τους. Άλλες λίγο πιο έντονες, οι περισσότερες, όλες αυτές ανήκουν στην ήπια φυσική δραστηριότητα. Ας συγκρίνουμε τώρα με το μεσογειακό τρόπο ζωής: Στην Κρήτη λοιπόν του ’60, στην περιοχή που γεννήθηκε η μεσογειακή διατροφή, ο Κρητικός φαίνεται ότι περπατούσε καθημερινά κατά μέσο όρο 13 χιλιόμετρα.

Διαβάστε επίσης: Πόσα βήματα πρέπει να κάνεις για να ζήσεις περισσότερο;

Στην Οκινάουα το ονόμαζαν “Ikigai”, στην Κόστα στα Ρίκα “Plan de vida”. Οι ηλικιωμένοι, λοιπόν, στις Μπλε ζώνες φαίνεται ότι έχουν βρει ένα σκοπό, έναν λόγο που τους κάνει να ξυπνάνε το πρωί. Και μάλλον δεν μιλάμε για «κοσμοϊστορικούς» λόγους, αλλά για πράγματα που τους κάνουν να νιώθουν καλά και τους προσφέρουν χαρά. Ανακάλυψαν το νόημα της ζωής ή μήπως το νόημα της ζωής είναι να βρούμε έναν τρόπο για να νιώθουμε χαρούμενοι κάθε μέρα, ακόμη και με τα «μικρά» και τα καθημερινά;

Ακόμα και οι κορακοζώητοι, οι υπέργηροι κάτοικοι των Μπλε Ζωνών φαίνεται ότι περνούσαν περιόδους στρες. Το στρες είναι μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού, που μας ξυπνάει  και μας κινητοποιεί. Στην σύγχρονη εποχή όμως, το χρόνιο στρες φαίνεται ότι σχετίζεται με την εκδήλωση διαφόρων ασθενειών. Τι διαφορετικό κάνουν λοιπόν οι ηλικιωμένοι στις περιοχές αυτές; Φαίνεται ότι έχουν βρει τρόπους να το διαχειρίζονται και να το καταπολεμούν εντάσσοντας στην καθημερινότητά τους ρουτίνες, όπως η προσευχή ή η μεσημεριανή σιέστα ή λίγες ώρες χαλάρωσης.

Στην Οκινάουα, φαίνεται ότι έχουν ένα χρυσό κανόνα να τρώνε μέχρι να έχει γεμίσει το στομάχι τους στο 80%! Πόσο εύκολο είναι να κρατήσουμε αυτό τον κανόνα σήμερα όταν τρώμε στο πόδι, στο αμάξι, γρήγορα και βιαστικά; Πόσο εύκολο είναι για όλους μας σήμερα να διαχωρίσουμε τα απλά ένστικτα πείνας, δίψας, προτίμησης και εντέλει σωστής διατροφικής επιλογής απ’ το να τρώμε ό,τι βρούμε μπροστά μας, να τρώμε όχι για να καλύψουμε την πείνα αλλά άλλες ανάγκες ή να τρώμε ακατάστατα; Με τη βοήθεια ενός ειδικού, είναι ευκολότερο απ’ ότι νομίζαμε.

Τα όσπρια, οι ξηροί καρποί, τα λαχανικά, τα δημητριακά ολικής άλεσης (μέσα σε αυτά είναι και τα ζυμαρικά/πίτες), τα φρούτα αποτελούν τα κύρια πιάτα της διατροφής των κατοίκων στις Μπλε Ζώνες. Έχει βρεθεί επίσης ότι κατά μέσο όρο καταναλώνουν 3 αυγά την εβδομάδα και 2-3 φορές ψάρι. Κάποιες περιοχές χρησιμοποιούν γάλα κατσίκας και προβάτου πιο συχνά από άλλες. Το κρέας έχει θέση στη διατροφή τους μόνο 4-5 φορές το μήνα. Επίσης, καταναλώνουν βότανα και χορταρικά με σημαντικές θρεπτικές ιδιότητες. Άρα μιλάμε για ένα σύνολο, ένα διατροφικό πρότυπο που δεν ξεχωρίζει μία τροφή αλλά προτείνει ένα συνδυασμό ισορροπίας. Αν αυτό δεν ανήκει στο πρότυπο της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής, τότε τι;

Επιπλέον, στην μεσογειακή διατροφή, ο πληθυσμός μελέτης ήταν ιδιαίτερα πιστός. Έτσι ο Κρητικός του ’60, ακολουθούσε τις 200 μέρες νηστείας το χρόνο, σχεδόν αυστηρή χορτοφαγία, και τις υπόλοιπες 165 πρόσθεταν γαλακτομικά, κρέας και τα παράγωγά τους

Χαρακτηριστικό των Μπλε Ζωνών και της μεσογειακής διατροφής η μέτρια κατανάλωση κρασιού. Και όμως στη Loma Linda, σε μια από τις περιοχές των Μπλε Ζωνών δεν καταναλώνουν αλκοόλ. Άρα; Γνωρίζουμε τις αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες του κρασιού, μήπως όμως δεν έχει να κάνει μόνο αυτό αλλά και με τον τρόπο και τόπο παραγωγής του ή ότι συνδυάζεται με την κοινωνική ζωή; Όπως σχολιάζει η Αμαλία Γιωτοπούλου, «η γιαγιά μου που έζησε μέχρι τα 104 στα Άγναντα των Τζουμέρκων. Έπινε ένα μικρό ποτηράκι κρασί καθημερινά σχεδόν, αλλά οι ζαμπέλες ήταν από το χωράφι της». Κι αν το σκεφτούμε, για πολλούς παππούδες μας, που που έζησαν μέχρι τα βαθιά τους γεράματα παρά τη δύσκολη ζωή και τις κακουχίες, υπήρχε το καφενείο του χωριού, όχι μόνο για να πίνουν το κρασάκι ή το τσιπουράκι τους αλλά και ως τόπος συνάντησης, μοιράσματος και καθημερινής κοινωνικοποίησης…

Σε όλες τις περιοχές αυτές οι ηλικιωμένοι ένιωθαν ότι ανήκαν κάπου και συνήθως αυτό το κοινό «κάπου» ήταν η πίστη και οι παραδόσεις τους που τους έδιναν κοινά ενδιαφέροντα, ελπίδα και παρηγοριά. Στις περιοχές αυτές οι άνθρωποι ήταν πιστοί, χωρίς φυσικά να έχουν την ίδια πίστη. Ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι στην Ικαρία, καθολικοί  στη Σαρδηνία, αντβεντιστές στη Λόμα Λίντα ή πίστευαν στους προγόνους τους στην Οκινάουα.

Σε όλες αυτές τις περιοχές, οι ηλικιωμένοι μεγάλωναν έχοντας κοντά τους την ευρύτερη οικογένεια. Είχαν έτσι όλη την απαραίτητη φροντίδα, στήριξη και ένιωθαν την αίσθηση της  συνέχειας.

Σύμφωνα με τους ερευνητές των Μπλε Ζωνών, οι άνθρωποι εκεί είχαν έντονη την αίσθηση της ομάδας, της κοινότητας. Ζούσαν κοντά στην οικογένειά τους, στην κοινότητα, στο χωριό, δραστηριοποιούνταν σε ομάδες. Μιλάμε λοιπόν στην πραγματικότητα για ένα δίκτυο υποστήριξης, για το πόσο σημαντικό για τη σωματική και ψυχική υγεία είναι να ξέρεις ότι ξυπνάς το πρωί και σε περιμένει κάποιος.

Έχοντας συζητήσει όλα τα παραπάνω, η Αμαλία Γιωτοπούλου καταλήγει σε μία σκέψη για το πώς μπορούμε να μεγαλώνουμε με υγεία, το ρόλο της διατροφής και δη της μεσογειακής και για τις  σημαντικές συνήθειες. «Μήπως έχουμε χάσει το ένστικτο της επιβίωσης; Πόσο εύκολα μπορούμε να αλλάξουμε διατροφικές συνήθειες όταν ο γιατρός μας το επιβάλλει; Σίγουρα, η διατροφή μας δεν είναι τόσο απλό κομμάτι της καθημερινότητας. Είναι μια συνήθεια που αφορά στην ποιότητα ζωής μας και όχι μόνο στην  κοινωνική διάσταση της ζωής μας.

Δεν πρέπει σίγουρα να αμφισβητούμε τις πολιτισμικές μας επιρροές, τις θρησκευτικές μας συνήθειες, την κουλτούρα του λαού μας, αλλά είναι θα λέγαμε απαραίτητο να αναζητήσουμε τις βιολογικές μας ανάγκες, τις απαιτήσεις του οργανισμού μας και να σταθούμε με κριτικό μάτι απέναντι στα τρόφιμα με τις ξεχωριστές ιδιότητες. Είναι απαραίτητο να γίνουμε πάλι υπεύθυνοι όσον αφορά στη διατροφή μας, να γίνουμε «επιλεκτικοί». Ας μην αναζητούμε μαγικές λύσεις αλλά αγνά τρόφιμα. Να μην απαγορεύουμε στον εαυτό μας αλλά και να μην υπερκαταναλώνουμε. Πρέπει εκτός των άλλων να μάθουμε να ρυθμίζουμε το αίσθημα της πείνας και να μάθουμε να ακούμε το σώμα μας.

Πόσο χρονών είσαι; Δεν έχει σημασία. Ξεκίνησε τώρα και βάλε στόχο τα 100, τι χρονολογία θα έχουμε τότε; Τι καινούρια πράγματα μπορεί να υπάρχουν; Πώς θα θέλαμε να είμαστε στα 100; Ας πάρουμε μαζί το διαβατήριο για ένα καινούριο τρόπο ζωής σήμερα κιόλας».